اخلاق یکی از شاخه‌های علوم اسلامی است که از زمان شکل‌گیری آن تاکنون صدها کتاب در آن به روش‌های مختلف (عقلی، شهودی، نقلی و تلفیقی) تألیف شده است. حوزه‌های علمیه از آغاز به اخلاق اهتمام داشته و درس‌های پررونق فراوانی به خود دیده است. علاوه بر درس‌های اخلاق که منبر موعظه و ذکر و مجلس تربیت و تحول نفوس محسوب می‌شوند در سال‌های اخیر توجه به دانش و معرفت اخلاقی و اخلاق نظری اسلامی نیز در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های کشور بیشتر شده است. همچنین رشتۀ اخلاق اسلامی به عنوان یک گرایش تخصصی در حوزه‌های علمیه دایر است.
هدف از ارایه این سیر مطالعاتی عبارت است از
- آشنایی با منابع قرآنی و روایی اخلاق اسلامی (قرآن و تفاسیر، روایات و شروح آن، ادعیه و زیارات، سیرۀ پیشوایان معصوم)؛
- آشنایی عمومی با گستره معارف و میراث اخلاقی مسلمین و مکاتب اخلاق اسلامی (فلسفی، عرفانی، نقلی، تلفیقی)؛
- آشنایی با آداب اسلامی؛
- آشنایی با دستورالعمل‌های اخلاقی بزرگان و اندرزنامه‌ها؛
- انگیزه‌سازی برای اقدام عملی در سلوک اخلاقی و پرورش نفوس؛
- زمینه‌سازی برای کشف استعدادهای اخلاقی و تربیت مربی و پژوهش‌گر اخلاق و تربیت اسلامی.
ویژگی‌های این سیر مطالعاتی به شرح زیر است
- تلاش شده این سیر در سه مرحله تنظیم شود تا علاقه‌مندان با توجه به استعداد و سوابق مطالعاتی خود مرحله‌ی مورد نظر را به اتمام رسانند؛
- در برخی موارد کتاب‌هایی تقریباً هم‌تراز معرفی شده تا مخاطب مخیّر به مطالعه یکی از آنها باشد؛
- سیر کتاب‌ها از آسان به مشکل و از عمومی به تخصصی است؛
- به دلیل وجود سطوح مختلف، این برنامه برای استفادۀ طلاب جدیدالورود تا فضلای سطوح عالی و مدرسان ارجمند مفید است. دانشگاهیان و سایر اقشار فرهیخته نیز می‌توانند از آن بهره گیرند؛
- برخی از منابع درسی حوزه نیز در این سیر معرفی شده است؛ زیرا ممکن است برخی آنها را نخوانده باشند؛
- ترکیب کتاب‌ها به گونه‌ای است که هم دانش‌افزایی کند و هم انگیزه‌بخش و اثرگذار باشد و در هر سطح به انگیزه، دانش و مهارت توجه شده است؛
- تلاش شده در بعد معرفتی و دانشی، به علوم مرتبط با اخلاق به صورت جامع توجه شود؛
- از معرفی موارد مشکوک یا مورد اختلاف مانند عرفان‌های غیر شرعی یا جریان‌های تصوف، پرهیز شده است؛
- آداب و زیّ طلبگی مورد توجه خاص قرار گرفته است؛
- منابع معرفی شده، از میان آثار موجود است و ممکن است در آینده آثار بهتری نیز منتشر شود که در بازنگری‌های بعدی معرفی خواهند شد؛
- اگر نام برخی از کتاب‌ها در این سیر دیده نمی‌شود، به معنای نفی ارزش آنها نیست، بلکه برای رعایت اختصار، به ارائۀ تعداد محدودی بسنده شده است؛ با این امید که همین مقدار نظر علاقه‌مندان را تأمین کند و با مطالعۀ منابع پیشنهادی با کتاب‌های دیگر نیز آشنا شوند.
موضوعات این سیر مطالعاتی در نه بخش به شرح زیر معرفی شده است:
- آشنایی با علوم و منابع اخلاقی؛
- انسان‌شناسی قرآنی و روایی؛
- فلسفۀ اخلاق و اخلاق کاربردی؛
- آداب و اخلاق بندگی، فردی و اجتماعی؛
- تربیت اخلاقی؛
- سیرۀ اسوه‌های اخلاقی(معصومان، عالمان و مجاهدان)؛
- آداب و اخلاق خانوادگی؛
- آداب و اخلاق طلبگی؛
- اخلاق در متون ادبی.
سیر مطالعاتی پیش‌رو، حاصل گفت‌وگوهای طولانی اساتید محترم حجج الاسلام و المسلمین آقایان محمد عالم‌زاده نوری، هادی صادقی، محمدتقی سبحانی‌نیا، هادی حسین‌خانی، حمید ملکی و صاحب‌نظران دیگری است که به همت و نظارت معاونت تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه تدوین شده است.
