مقدمه
در این راهیاب، با هدف بررسی چند قرن از مأخذشناسی اصول فقه شافعیه (ق 1 تا 5 ه.ق)، از دو منبع معتبر و ارزشمند بهره گرفتهایم: کتاب «مهارتهای تحقیق و مأخذشناسی علوم اسلامی» اثر دکتر حسین صابری و کتاب «اصول البحث» تألیف شیخ عبدالهادی فضلی. این پژوهش علاوه بر معرفی دقیق این کتب و نسخههای موجود، به چگونگی دسترسی به نسخ این آثار نیز میپردازد. هدف نهایی، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران و علاقهمندان به حوزه اصول فقه و علوم اسلامی است تا با شناخت دقیق منابع و روشهای تحقیق، گامی مؤثر در جهت توسعه دانش و فهم عمیقتر متون دینی بردارند.
معرفی پژوهشگر
«شیخ عبدالهادی فضلی»
عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش) روحانی شیعه و از شخصیتهای تأثیرگذار قرن چهاردهم هجری شمسی در منطقه شرقی عربستان است. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی بود. فضلی تألیفات فراوانی در زمینههای مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت سید محمدباقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران بهشمار میرفت. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
«دکتر حسین صابری»
«دکتر حسین صابری» استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد است. وی نخست به تحصیلات حوزوی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشغول میشود و پس از مقطع سطح، دروس خارج را در مدرسه آیتالله العظمی خویی میگذراند. وی دورههای کارشناسی تا دکترای خود را نیز در همان گروه و دانشگاهی طی میکند که امروز در آن مشغول به تدریس است. «بررسی وضعیت عقل در فرایند استنباط فقهی» موضوع رساله ی دکترای وی است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان پژوهش برتر در حوزه دین شناخته شده است. او تاکنون ۲۲ کتاب تالیف و ترجمه کرده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
معرفی کتب
کتاب الرسالة شافعی
نسخه: شافعی، محمد بن ادریس (۱۵۰-۲۰۴ ق.)؛ الرسالة، تحقيق احمد محمد شاکر، قاهره: حلبی، ۱۳۵۸ ق / ۱۹۳۹ م.
معرفی: الرسالة، نوشته محمد بن ادریس شافعی (204-150ق) در علم اصول فقه است. عبداللطیف همیم و قاهر یاسین فحل نصوص آن را تحقیق کرده، حدیثهایش را منبعیابی و سنجه نموده و بر آن پاورقی زدهاند. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
کتاب جماع العلم
نسخه: همو: جماع العلم، بیروت: دار الكتب العلميه، ۱۴۰۵ ق.
معرفی: محمد بن ادریس شافعی (۱۵۰-۲۰۴ق) معروف به امام شافعی سومین فقیه از فقهای چهارگانه اهلسنت است. مالک بن انس (دومین فقیه از فقهای چهارگانه اهل سنت) مهمترین استاد او و احمد بن حنبل (چهارمین فقیه از فقهای اهلسنت) مهمترین شاگرد او بودهاند. شافعی، خلفای راشدین را به ترتیب ابوبکر، عمر، عثمان و علی(ع) دانسته است. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: کتاب پدیا / نورلایب
کتاب المعتمد في أصول الفقه
نسخه: بصری، ابوالحسين محمد بن علی ( – ۴۳۶ ق.)؛ المعتمد في أصول الفقه، تحقيق محمد حمید الله و دیگران، دمشق: المعهد العلمي الفرنسي للدراسات العربيه، ۱۳۸۴ ق. / ۱۹۶۴ م.
معرفی: المعتمد في أصول الفقه، عنوان اثری است از ابوالحسین محمد بن علی بن طیب بصری معتزلی (متوفی 436ق/1044م، در بغداد)، در قالب یک دوره کتاب دو جلدی به زبان عربی با موضوع اصول فقه عامه. کتاب، مشتمل است بر مقدمه شیخ خلیل میس، مقدمه نویسنده و متن اصلی با فصول و ابواب مختلف، در ضمن دو جلد. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتاب پدیا / نورلایب
کتاب احكام الفصول في احكام الاصول
نسخه: ابوالوليد باجی، سلیمان بن خلف ( – ۴۷۴ ق.)؛ احكام الفصول في احكام الاصول، تحقيق عبد المجید ترکی، بیروت: دار الغرب الاسلامی، ۱۴۰۷ ق./۱۹۸۶ م.
معرفی: إحکام الفصول في أحکام الأصول اثر ابوولید باجی (متوفی 474ق/ 1081م)، از علمای اندلس در قرن پنجم، در اصول فقه که به روش جدلی و دیالکتیکی و با روششناسی تشریعی، به رشته تحریر درآمده و با تحقیق عبدالمجید ترکی، منتشر شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتاب پدیا / نورلایب
کتاب التبصرة في أصول الفقه
نسخه: فیروزآبادی، ابراهیم بن علی (۳۹۳-۴۷۶ق.)؛ التبصرة في أصول الفقه، تحقیق محمد حسن هیتو، دمشق: دار الفکر ۱۴۰۳ ق.
معرفی: التبصرة في أصول الفقه، تأليف ابى اسحق ابراهیم بن على بن يوسف فيروزآبادى شيرازى است كه توسط دكتر محمدحسن هيتو مورد شرح و تحقيق قرار گرفته است. در اين اثر مباحث مهم اصول فقه و عمدتاًً مباحث الفاظ بيان شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
کتاب اللمع في أصول الفقه
نسخه: ابو اسحاق شیرازی، ابراهيم بن علی (۳۹۳-۴۷۶ق.؛ اللمع في أصول الفقه، بیروت: دار الكتب العلميه، ۱۴۰۵ ق.
معرفی: اللمع في أصول الفقه، اثر امام ابواسحاق ابراهیم بن علی بن یوسف شیرازی فیروزآبادی (متوفی 476ق)، رسالهای است کوچک و مختصر، به زبان عربی، در علم اصول فقه شافعی که با تصحیح سید محمد بدرالدین نعسانی حلبی، به چاپ رسیده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب المعونة في الجدل
نسخه: همو، المعونة في الجدل، تحقيق على عبد العزيز العميريني، كويت: جمعية احياء التراث الاسلامی، ۱۴۰۷ ق.
معرفی: ابراهيم بن على بن يوسف بن عبدالله فيروز آبادى شيرازى (393-476ق)، با كنيه ابواسحاق، فقیه بزرگ شافعی و استاد نامدار مدرسه نظامیه بغداد است. برخی آثار وی التبصره فی اصول الفقه، الاشاره الی مذهب اهل الحق، المهذب فی فقه الإمام الشافعی، طبقات الفقهاء است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
کتاب الورقات
نسخه: جوینی، عبدالملک بن عبدالله (۴۱۹ – ۴۷۸ ق.)؛ الورقات، تحقيق عبد اللطيف محمد العبد، سنندج؛ علوم القرآن، ۱۳۶۸.
معرفی: الورقات، اثر امامالحرمین عطاءالملک جوینی (419-478ق) همان گونه که از نامش پیداست، چند ورقی (سیزده برگه) در دانش اصول فقه است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتاب پدیا
کتاب التلخيص في اصول الفقه
نسخه: همو، التلخيص في اصول الفقه، تحقيق عبدالله جولم النبالي و بشیر احمد العمری، بیروت: دار البشائر الاسلامیه، ۱۴۱۷ ق. / ۱۹۹۶ م.
معرفی: كتاب التلخيص في أصول الفقه، اثر امامالحرمین ابوالمعالی عبدالملک بن عبدالله بن یوسف جوینی (419-478ق)، تلخیص «التقريب والإرشاد» محمد بن طیب بن محمد بن جعفر بن قاسم بصری، ابوبکر قاضی، معروف به ابن باقلانی و باقلانی (338-403ق) میباشد که با تحقیق عبدالله جولم نیبالی و شبیر احمد عمری به چاپ رسیده است. کتاب با مقدمه مفصلی از محققین در چهار فصل آغاز و مطالب در سه جلد، تنظیم شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
کتاب البرهان في أصول الفقه
نسخه: همو، البرهان في أصول الفقه، تحقيق عبد العظيم محمود ادیب، مصر: المنصوره الوفاء، ۱۴۱۸ ق.
معرفی: البرهان في أصول الفقه، تألیف ابوالمعالی عبدالملک بن عبدالله بن یوسف جوینی (متوفی 478ق)، مشهور به امامالحرمین جوینی، متکلم، فقیه و اصولی مسلمان شافعیمذهب است. او از مدرسین معروف نظامیه نیشابور و آثارش کتب درسی بوده است. مقدمه و تحقیق این اثر به قلم صلاح بن محمد بن عویضه است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
کتاب قواطع الادلة في الاصول
نسخه: سمعانی، منصور بن محمد (۴۸۹۴۲۶ق.)؛ قواطع الادلة في الاصول، تحقيق محمد حسن محمد بن حسن اسماعيل الشافعي، بيروت: دار الكتب العلميه، ۱۴۱۸ ق./ ۱۹۹۷ م.
معرفی: قواطع الأدلة في الأصول، اثر ابومظفر منصور بن محمد بن عبدالجبار سمعانی (متوفی 489ق)، کتابی است در علم اصول فقه، در دو جلد، که با تحقیق محمدحسن اسماعیل شافعی به چاپ رسیده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
________________________________________________________
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیابهای پژوهشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
جهت دسترسی به کتاب استاد عبدالهادی فضلی میتوانید به کتاب «اصول البحث» در سایت مدرسه فقاهت مراجعه نمایید.
و همچنین جهت دسترسی به مباحث علوم اسلامی میتوانید به پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی مراجعه نمایید.