مقدمه
در این راهیاب، با هدف بررسی چند قرن از مأخذشناسی اصول فقه امامیه (ق 14 و 15 هجری قمری)، از دو منبع معتبر و ارزشمند بهره گرفتهایم: کتاب «مهارتهای تحقیق و مأخذشناسی علوم اسلامی» اثر دکتر حسین صابری و کتاب «اصول البحث» تألیف شیخ عبدالهادی فضلی. این پژوهش علاوه بر معرفی دقیق این کتب و نسخههای موجود، به چگونگی دسترسی به نسخ این آثار نیز میپردازد. هدف نهایی، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران و علاقهمندان به حوزه تاریخی اصول فقه مذاهب و علوم اسلامی است تا با شناخت دقیق منابع و روشهای تحقیق، گامی مؤثر در جهت توسعه دانش و فهم عمیقتر متون دینی بردارند.
معرفی پژوهشگر
«شیخ عبدالهادی فضلی»
عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش) روحانی شیعه و از شخصیتهای تأثیرگذار قرن چهاردهم هجری شمسی در منطقه شرقی عربستان است. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی بود. فضلی تألیفات فراوانی در زمینههای مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت سید محمدباقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران بهشمار میرفت. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
«دکتر حسین صابری»
«دکتر حسین صابری» استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد است. وی نخست به تحصیلات حوزوی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشغول میشود و پس از مقطع سطح، دروس خارج را در مدرسه آیتالله العظمی خویی میگذراند. وی دورههای کارشناسی تا دکترای خود را نیز در همان گروه و دانشگاهی طی میکند که امروز در آن مشغول به تدریس است. «بررسی وضعیت عقل در فرایند استنباط فقهی» موضوع رساله ی دکترای وی است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان پژوهش برتر در حوزه دین شناخته شده است. او تاکنون ۲۲ کتاب تالیف و ترجمه کرده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
معرفی کتب امامیه
اجود التقريرات
نسخه: نائینی، محمد حسین (۱۲۷۷ – ۱۳۵۵ ق.)؛ اجود التقريرات، تقرير به قلم سید ابو القاسم خوئی، قم: مؤسسة مطبوعاتی دینی، ۱۴۱۰ ق.
معرفی: أجود التقريرات، به زبان عربى، تقرير درس خارج اصول آیتالله میرزا محمدحسین غروى نايينى(1276 – 1355ق)، است كه توسط حضرت آيتالله سيد ابوالقاسم خویى(1317 – 1413ق)، نگاشته شده است. اين کتاب، حاصل تقرير آخرين دوره درس خارج اصول مرحوم نايينى است، لذا شامل آخرين نظريات دقيق و مبانى تأسيسى و متقن آن عالم انديشمند مىباشد و از ارزش و اعتبار خاصى برخوردار است و مورد توجه و استفاده فراوان اساتيد و طلاب، در درسهاى خارج اصول حوزه علمیّه قم و نجف اشرف مىباشد. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
فوائد الاصول
نسخه: همو، فوائد الاصول، تقریر به قلم محمد علی کاظمی خراسانی قم مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ ق.
معرفی: فوائد الأصول، مجموعه درسهاى ميرزا محمدحسین غروى نايينى، از بزرگترين چهرههاى درخشان شيعه در قرن چهاردهم هجرى است(1276 – 1355ق). اين درسها، توسط عالم ربانى، شيخ محمد على كاظمى خراسانى (1309 – 1365ق)، از شاگردان ممتاز علامه نايينى، به زبان عربى، تحرير شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / فروشگاه اینترنتی نورشاپ
مقالات الاصول
نسخه: عراقی، ضیاء الدین (۱۲۷۸- ۱۳۶۱ ق.)؛ مقالات الاصول، تحقيق محسن عراقی و منذر حكيم، قم: مجمع الفكر الاسلامی، ۱۴۱۴ ق.
معرفی: مقالات الأصول، تألیف شيخ على بن آخوند ملا محمد كبير كزازى عراقى ملقب به ضياءالدين عراقى (متوفاى 1361 قمرى) است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت
نهاية الافكار
نسخه: همو، نهاية الافكار، تقریرات به قلم محمد تقی بروجردی نجفی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۵ ق.
معرفی: نهاية الأفكار، تقريرات دروس آقا ضياء عراقى است به زبان عربى كه توسط محمدتقى بروجردى تدوين يافته است. مباحث استدلالى اجتهاد و تقليد، در آخرين مبحث از جزء چهارم نهاية الأفكار، مطابق چاپ دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين حوزه علمیه، آمده و ص 215 تا 269 به آن اختصاص يافته است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تنقيح الاصول
نسخه: همو، تنقيح الاصول، تقریر به قلم محمدرضا طباطبایی، نجف: المطبعة الحيدرية، ۱۳۷۱ ق./ ۱۹۵۲ م.
معرفی مولف: ضیاءالدین عراقى (اراکى) (۱۲۷۸-۱۳۶۱ق)، معروف به آقاضیاءِ عِراقی؛ فقیه و اصولی امامی، از اساتید مشهور اصول فقه و از احیا کنندگان این علم قرن چهاردهم قمری. از اساتید ایشان سید محمد فشارکی، آخوند خراسانی و سید محمدکاظم یزدی بود. برخی آثار وی تعلیقة استدلالیة علی العروة الوثقی، رسالة فی اللباس المشکوک (للعراقی)، شرح تبصرة المتعلمین، قاعدة فی العلم بوجود أحد الخللین إجمالا و … است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / کتب الشیعه
نهاية الاصول
نسخه: بروجردی، حسین (۱۲۵۳ – ۱۳۴۰)؛ نهاية الاصول، تقریرات به قلم حسین علی منتظری، قم: مطبعة الحكمه، ۱۳۷۵ ق.
معرفی: نهاية الأصول، تقريرات درس خارج آیتالله حاج آقا حسين بروجردى طباطبايى(متوفاى 1380ق) است كه توسط آيتالله حسينعلى منتظرى، به زبان عربى، به رشته تحرير درآمده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
منتهى الاصول
نسخه: موسوی بجنوردی، حسن (۱۳۱۶-۱۳۹۵ق.)؛ منتهى الاصول، قم: بصيرتي بی تا.
معرفی: «منتهى الاصول»، تأليف آيتالله، سيد ميرزا حسن موسوى بجنوردى از علماى بزرگ و از چهرههاى درخشان فقهاى شيعه در حوزه علميّه نجف اشرف(1316 – 1395ق) است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
اصول الفقه مظفر
نسخه: مظفر، محمدرضا (۱۹۰۴ – ۱۹۵۴م.)؛ اصول الفقه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ۱۳۷۰.
معرفی: کتاب «اصول الفقه»، به زبان عربی ، تالیف محمد رضا مظفر ، از مهمترین کتابهایی است که در حوزههای علمیه تشیع به عنوان دومین متن درسی علم اصول معین شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
دروس في علم الاصول
نسخه: صدر، محمد باقر (۱۹۳۱ – ۱۹۷۹م.)؛ دروس في علم الاصول، بيروت: دار الكتاب اللبناني، مكتبة المدرسة ۱۴۰۶ ق./ ۱۹۸۶ م.
معرفی: دروس في علم الأصول معروف به «حلقات الأصول» تأليف فقيه بزرگوار و اصولى متفكر آیتالله سيد محمدباقرصدر است كه با شيوهاى نو و ابتكارى خاص براى تدريس در دوره سطح و سطح عالى حوزه نوشته شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
علم اصول الفقه في ثوبه الجديد
نسخه: مغنیه، محمد جواد (۱۹۰۴ – ۱۹۷۹م.)؛ علم اصول الفقه في ثوبه الجديد، بيروت: دار العلم، ۱۹۷۵ م.
معرفی: علم أصول الفقه في ثوبه الجديد اثر عالم اصولى محمد جواد مغنيه است كه در آن مهمترين مباحث اصولى را با زبانى گويا و بدون اطناب مطالب مطرح كرده است. كتاب مشتمل بر يك مقدمه و چهار فصل است كه هر يك از فصول نيز از بخشهاى متعددى تشكيل شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
اصول الاستنباط
نسخه: حیدری، علی نقی (۱۹۰۷ – ۱۹۸۰م.)؛ اصول الاستنباط، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۲
معرفی: أصول الاستنباط، به زبان عربى، مشتمل بر یک دوره علم اصول فقه است كه به روشى جديد و با سبکی روان، با ویژگىهاى كتب درسى در عصر حاضر، توسط سيد على نقى حيدرى(1325 – 1403ق)، از شاگردان علامه نايينى و سيد ابوالحسن اصفهانى و از دانشمندان قرن اخير عراق و از شخصيتها و علماى شهر بغداد، نگاشته شده است و امروزه، بهعنوان اولین کتاب اصولى در حوزه علمیّه، قم به جاى معالم الأصول تدريس مىگردد. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تهذیب الاصول
نسخه: خمینی الله، روح الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران (۱۲۷۹ – ۱۳۶۸)؛ تهذیب الاصول، تقریر به قلم جعفر سبحانی، قم: دار الفکر، ۱۴۱۰ ق.
معرفی: تهذيب الأصول، تألیف آیتالله شيخ جعفر سبحانى، تقريرات درس اصول حضرت امام خمينى است كه در سه جلد به زبان عربى چاپ و منتشر شده است. امام خمینی(ره) بر این اثر تقریظی نگاشتهاند. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
مصباح الاصول
نسخه: خوئی، ابوالقاسم (۱۲۷۸- ۱۳۷۱)؛ مصباح الاصول، تقریر به قلم سرور بهسودی قم مكتبة داوری ۱۴۱۷ ق.
معرفی: مصباح الاصول، تقريرات قسمتهايى از درس خارج آیتالله خويى است كه توسّط آیتالله سيد محمد سرور واعظ حسينى، به زبان عربى، نوشته شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
محاضرات في الاصول الفقة
نسخه: همو، محاضرات في الاصول الفقة، تقرير به قلم محمد اسحاق فياض، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ ق.
معرفی: محاضرات في أصول الفقه، اثر عربى آيتالله شيخ محمد اسحاق فياض، تقريرات درس خارج اصول فقه آيتالله ابوالقاسم خويى مىباشد. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
زبدة الاصول
نسخه: روحانی، محمد صادق حسيني؛ زبدة الاصول، [قم:] مدرسة الامام الصادق ، ۱۴۱۲ ق.
معرفی: زبدة الأصول، اثر آیتالله سید محمدصادق حسینی روحانی، ثمره تدریس پنج دوره اصول فقه است.(مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
منتقى الاصول
نسخه: همو، منتقى الاصول، تقریر به قلم عبد الصاحب حکیم، الهادی، ۱۴۱۶ ق.
معرفی: منتقی الأصول، تقریرات درس خارج اصول آیتالله سید محمدحسین روحانى است. این تقریرات، توسط شهید، سید عبدالصاحب حکیم، از علماى بزرگ حوزه علمیه نجف اشرف و فرزند بزرگوار آیتالله سید محسن حکیم، مرجع بزرگ شیعیان جهان، به زبان عربى تنظیم شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
المحكم في أصول الفقه
نسخه: طباطبائی حکیم، محمد سعيد؛ المحكم في أصول الفقه، مؤسسة المنار، ۱۴۱۴ ق. / ۱۹۹۴ م.
معرفی: المحكم في أصول الفقه، از تأليفات آیتالله سيد محمد سعيد طباطبايى حكيم، در بر دارنده نظريات اصولى ايشان است. اين كتاب، به زبان عربى بوده و در شش جلد به چاپ رسيده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت
________________________________________________________
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیابهای پژوهشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
جهت دسترسی به کتاب استاد عبدالهادی فضلی میتوانید به کتاب «اصول البحث» در سایت مدرسه فقاهت مراجعه نمایید.
و همچنین جهت دسترسی به مباحث علوم اسلامی میتوانید به پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی مراجعه نمایید.