علیرضا اعرافی (زاده ۱۳۳۸ میبد) روحانی و فقیه شیعه ایرانی است. وی مدیر حوزههای علمیه سراسر کشور، عضو شورای نگهبان، نماینده مجلس خبرگان رهبری، امام جمعه قم، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو شورای عالی حوزههای علمیه، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو هیئت امنای دانشگاه فرهنگیان است.
آیتالله اعرافی به سال 1338 در شهر میبد در استان یزد و در خانهای دیده به جهان گشود که مأوی دینداران و امید ستمدیدگان در دوران ستمشاهی بود پدرش آیتالله محمدابراهیم اعرافی(ره) از علمای زاهد، شجاع و مردمداری بود که نقشی محوری در احیاء ارزشهای اسلامی و شعائر الهی در منطقه و سد محکم در برابر فرهنگ ستیزی و بیعدالتی رژیم پهلوی به شمار میرفت، او که از دوستان نزدیک امام خمینی(ره) بود، سالها قبل از انقلاب اسلامی با برپایی نماز جمعه و دعوت مردم به راهپیمایی نقش بسزایی در بیداری مردم میبد یزد و تربیت نسلی مؤمن، عالم و انقلابی برای منطقه و کشور ایفا کرد.
مادر آیتالله علیرضا اعرافی نیز از فرزندان آیتالله شیخ کاظم ملک افضلی اردکانی (ره) از زنان مؤمن و پاکدامن روزگار بود که همگام و همراه پدرش در تربیت فرزندان و پیشبرد اهداف اسلامی کوشید.
آیت الله اعرافی پس از گذراندن روخوانی قرآن کریم، ادبیات و احکام اولیه در دوران کودکی نزد پدر و اساتید دیگر، در سال 1349 به قم هجرت کرد و دروس کلاسیک را پی گرفت و به سال 1350 دروس حوزه را آغاز، با ذوق و ذکاوت ذاتی و تلاش و کوشش تحسین برانگیز به سرعت دروس مقدماتی و دوره سطح حوزه را به پایان برد، به گونهای که در سال 1356 در درس خارج فقه و اصول بزرگان حوزه حاضر شد آیت الله اعرافی از آن دسته از شخصیتهای دینی و علمی است که مکتب اساتید بسیاری را در رشته های گوناگون درک و از محضر هر یک از آنان خوشه چینی کرده است.
او که در درس خارج فقه و اصول، شاگرد اساتیدی چون آیت الله العظمی حاج شیخ مرتضی حائری(ره)، آیت الله العظمی فاضل لنکرانی(ره)، آیتالله العظمی وحید خراسانی(دامت برکاته) و آیتالله العظمی جواد تبریزی(ره) بود، در درس تفسیر قرآن آیت الله میرزا علی مشکینی(ره) و هیئت علامه حسنزاده آملی(حفظه الله) شرکت جست و کتابهای فلسفت نا و اقتصادنا شهید صدر(ره) را نزد آیتالله سیدکاظم حائری(حفظه الله) فراگرفت.
او که طی سالهای تحصیل از شرکت در دروس فلسفی بازنماند، اسفار اربعه، برهان شفا، فصولالحکم و تمهید القواعد را نزد آیتالله جوادی آملی(دامت برکاته) و بخشی از اسفار را نزد آیتالله شهید مطهری(ره) آموخت و از علامه مصباح یزدی(ره) در مباحث فلسفه بهره برد و در تمام این سالها از حضور در پای درس اخلاق، اساتید اخلاق و مجالس اخلاقی آنان غفلت نکرد و بر اساس همان سنت همیشگی حوزه در تحصیل همپای با تهذیب را نصبالعین قرار داد و بر محاسبه و مراقبه در گفتار و رفتار و تأسی بر سیره بزرگان در اخلاق به ویژه پدر بزرگوارش کوشید.
تلمذ آیتالله اعرافی در برابر این قلههای علم و تقوا در روزگار خود و آشنایی او با افکار و اندیشهها، سبک و سیره آنان از آیات قرآن و کلام اهلبیت(علیهالسلام) فضای فکری و اخلاقی او را چنان شکل داد تا بتواند در مرحله نوین ورود حوزههای علمی به جهان نو، با دستی پر به سراغ مباحث اجتماعی و پدیدهای نوظهور در عرصه اندیشه و علم گام بگذارد، در این مسیر فراگیری زبانهای عربی و انگلیسی و مطالعات فراوان او در رشتههای ریاضی و فلسفه غرب، علوم انسانی و اجتماعی و کتبی که نوعاً در حوزه متداول نبوده است کمک شایانی به او در درک درست از فضای جدید جامعه شد، بااینهمه شرکت او در دوره تحقیقاتی تعلیم و تربیت و علوم انسانی دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (پژوهشگاه حوزه و دانشگاه) او را به رسیدن الگویی در چگونگی برخورد، نقد و یا گفتگو با مکاتب و اندیشههای نوین کمک کرد و از همه مهمتر به شناخت و ارتباط با نسل جدید حوزه و دانشگاه رهنمون ساخت و در طول چهار دهه گذشته همواره با دانشگاههای داخل و خارج در عرصه بینالملل در ارتباط و در دانشگاههای گوناگون تدریس کرده است .
آیتالله اعرافی در زمان تحصیل با پر کردن روزهای تعطیل خود به مباحثه تفسیر المیزان و نهجالبلاغه و سایر کتب علمی پرداخت و منظومه فکری و علمی و اخلاقی خود را با نورانیت کلام وحی و اهلبیت(علیهالسلام)؛ منور کرد. سرانجام این حرکت فرهنگی و اجتماعی او به جهتدهی مطالعات و پژوهشهای کتابخانهای و میدانی در تعلیم و تربیت رساند و ضرورت و خلأ در این بخش او بر آن داشت که با نوآوری و تطبیق مباحث موجود در کتب قدما با مباحث امروزین به تدریس فقه التربیه پرداخته و درزمینهٔ علوم انسانی و فلسفه آن و بهویژه حوزه علوم تربیتی و فلسفه تربیتی، ابواب جدید فقهی ازجمله فقه تربیتی، فقه روابط اجتماعی، فقه اخلاق را پایهریزی کند، بهگونهای که جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی ویژه نوآوری و نظریهپردازی در رشته تعلیم و تربیت اسلامی به او اعطاء شد. این جهتدهی سالها تحقیق و تبلیغ و تدریس در حالی صورت گرفت که وی در عرصه تدریس، تدریس اسفار اربعه و خارج فقه و اصول را ادامه و با دارا بودن شاگردانی در فقه، اصول و فلسفه در زمره اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم قرار گیرد.
آیتالله اعرافی به دلیل مطالعات فراوان در علوم مختلف و مشاهده مراکز علمی و حوزوی در بسیاری از کشورهای جهان از نزدیک و حضور فعال در همایشها و کنفرانس علمی و دینی بینالمللی در کنار تسلط بر علوم حوزوی و تدریس سطوح عالی حوزه از معدود شخصیتهای علمی و دینی است که در دوره گذار حوزههای علمیه به مقطعی جدید ورود انقلاب اسلامی به دهه چهارم، یعنی دهه تقابل و تعامل گفتمانها، گفتمانها و پدیدههای نوین فکری، سیاسی و اجتماعی را رصد و آسیبشناسی و فرصتها و تهدیدها را فهرست میکند. آثار و مسئولیتهای علمی و اجرایی آیتالله اعرافی بهخوبی بیانگر جایگاه مذهبی، مردمی، علمی و اخلاقی ایشان است بهگونهای که او در عین قرار داشتن در جایگاه یکی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ارتباط با فضلا و روحانیون و بدنه حوزه و مؤسسات علمی، در قم در جایگاه امامجمعه قم ارتباط تنگاتنگی با مردم داشته و در جایگاه مدیریت حوزههای علمیه سراسر کشور با نخبگان حوزوی در ارتباط است.
