ساختار نگارش یک مقاله علمی

ساختار نگارش یک مقاله علمی^[1]

نگارش هر متنی دارای اصولی است. حتی زمانی که می‌خواهید یک ایمیل ساده را برای کسی ارسال کنید باید قواعد نامه‌نگاری الکترونیک را رعایت نمایید. مقاله علمی هم دارای ساختاری کلی است که بنا به نوع مقاله‌ای که می‌نویسید و مجله‌ای که قرار است آن را منتشر کند، تغییراتی در آن به وجود خواهد آمد.

برای این که یک مقالۀ علمی بنویسید، پیش از هر چیز بایستی با ساختار یک مقاله (یعنی اجزای اصلی و ترتیب چینش آنها) آشنا باشید. اگر ندانید که اصول و ساختار هر مقاله چگونه است، بی‌شک اثرتان از سوی نشریات معتبر علمی  پذیرفته نمی‌شود.

در این نوشتار و به هنگام توضیح هر یک از انواع و اقسام مقالات، ساختار لازم برای هر کدام بیان خواهد شد، اما پیش از آن لازم است تا به طور خلاصه، ساختار کلی یک مقالۀ علمی متعارف (مانند مقالات پژوهشی و ترویجی قابل انتشار در مجلات داخلی) را بشناسید.

یک مقاله به طور کلی باید دارای اجزا و ترتیب زیر باشد:

1. عنوان(title)

عنوان مقاله باید متناسب با موضوع، اهداف و نتایج پژوهش باشد و بتواند موضوع پژوهش را به طور خلاصه برای خواننده ارائه كند.شامل كلمات یا عبارات اضافه نباشد و حتی المقدور از یك سطر بیشتر نباشد و تا حد امكان جامع و مانع باشد.

1. اسامی نویسندگان (author)

در اینجا معمولاً نام و نام خانوادگی کامل نویسندگان به ترتیب سهم و مسئولیت در نگارش، در زیر عنوان مقاله درج می‌شود،. سپس با درج علامت ستاره در انتهای هر نام، مدرک تحصیلی، مرتبۀ علمی (مثلاً استادیار) و انتساب وی (Affiliation) یعنی مرکز علمی محل فعالیت، و پست الکترونی (Email) او به زبان همان مجله (مثلاً فارسی) و در مجلات بین‌المللی لزوماً با ترجمه انگلیسی آورده می‌شود.

1. چكیده (abstract)

در چکیده مقاله، حدود (15- 5 ) سطر با گفتمانی گذشته نگر، اشاره می‌شود که در متن مقاله چه ارائه شده است. چکیده مقاله، ضمن کوتاه بودن، باید گویا و سلیس باشد و با تبیینی فشرده از مسئله اصلی و روش تحقیق، کلیت متن مقاله را منعکس نماید و در پایان، به نتایج تحقیق اشاره کند.

1. کلیدواژه‌ها/ واژگان کلیدی (keywords)

كلیدواژه‎ها، مفاهیم اصلی یك مقاله هستند كه بیشترین تكرار را دارند و می‌توانند از عنوان مقاله استخراج شوند. واژگان کلیدی می‌تواند بین 3 تا 6 کلمه را در بر گیرد.

1. مقدمه(introduction)؛

مقدمه شامل دو قسمت است: ابتدا معرفی موضوع مقاله در حدود پنج تا پانزده سطر بمنظور آشنایی و نفوذ در خواننده.

سپس حدود پنج سطر به مطالبی که در ادامه مقاله خواهد آمد (با ادبیات زمان مستقبل)، اشاره می‌شود. نویسنده می‌تواند در پایان مقدمه، از کسانی‌ که در اجرای تحقیق با او همکاری کرده اند قدردانی کند و البته نباید بیش از دو سه سطر باشد.

آنگاه در اغلب مجلات علوم اسلامی بخش‌های زیر به عنوان ادامۀ مقدمه می‌آید: ^[2]

• بیان مسئله (statement problem)؛ بیان چرایی مطرح‌کردن و پژوهش روی عنوان مقاله مطرح می‌شود.
• تبیین اهداف (objectives and aims)؛ هدف از نگارش مقاله و تحقیق در این بخش بیان می‌شود.
• پرسش‌های پژوهش(question research)؛ سوالات و فرضیات مقاله هم در این قسمت قرار می‌گیرند.
• پیشینه پژوهش(literature review)؛ در پیشینه از کارهای قبلی حول موضوع مطروحه صحبت می‌شود.
• روش‌شناسی(methodology)؛ روش پژوهش و دلایل انتخاب روش در این بخش ذکر می‌گردد.
• ابزار پژوهش (tools research)؛ در این بخش گفته می‌شود که از چه ابزارهایی برای جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل داده‌ها بهره‌برداری شده است.

1. تعاریف (Definitions)

در این بخش، تعاریف واژگانی که در عنوان مقاله به کار رفته، ذکر می‌شود و در حقیقت، خواننده با مبانی نظری عنوان مقاله آشنا می‌شود.

در علوم اسلامی، معمولاً به تعریف مفهومی نیازمندیم.^[3] ضرورت این تعاریف، به خاطر محدود کردن اولیه معنی یک لغت است که تعاریف متعدد دارد و در تحقیق، به یکی از آن معانی نیاز داریم. علت اساسی ابهام موجود در بسیاری از مسائل، وجود واژه‌ها و اصطلاحاتی است که به گونه‌ای نارسا تعریف شده‌اند.

تعریف مفهومی به تعریف یک واژه توسط واژه‌های دیگر اشاره دارد و به در آن از واژه‌های انتزاعی و ملاک‌های فرضی استفاده می‌شود. این نوع تعریف، به شناسایی ماهیت یک پدیده کمک می‌کند و نقش مهمی را در فرایند منطقی تدوین فرضیه‌ها ایفا می‌کند. غالب تعاریف مفهومی، همان شرح‌هایی هستند که معمولاً در فرهنگ واژه‌های تخصصی آورده می‌شوند.^[4]

بر اساس عنوان مقاله، باید در هر پاراگراف به یک مفهوم، اشاره و به صورتی مستند (نام خانوادگی، سال، صفحه) از قول دیگر نویسندگان نقل قول ‌شود. بهتر است بین ده تا سی سطر باشد.

1. یافته‌ها (results/findings)

این قسمت متن اصلی مقاله محسوب می‌شود و بهتر است بین ده تا بیست صفحه A4 باشد .در این قسمت، یافته‌های تحقیق به صورت مستند و مستدل و به شکل توصیف یا تحلیل، ارائه می‌شود و از این رو مفصل‌ترین بخش مقاله، همین قسمت است. البته بر حسب عنوان و محتوای مقاله، ممکن است این قسمت چند پاراگراف محدود و یا صفحات متعدد باشد. اما در هر صورت لازم است تیترهای مناسب و جذابی برای این شماره ها انتخاب کنید و مطالب خود را در ذیل آنها دسته‌بندی کنید، اما از درج تیترهای فراوان یا چندلایه و تودرتو خودداری کنید، تا خواننده سردرگم نشود.

معمولاً در مقالات علوم اسلامی (از جمله فقه واصول)، عنوا «یافته‌ها» نمی‌آید و به جای درج این عنوان، همان تیترهایی که زیرمجموعۀ آن هستند، مستقیماً درج می‌شوند.

1. نتیجه‌گیری (conclusion/discussion)

در این قسمت، نتایج پژوهش تحلیل می‌شود و با نتایج تحقیقات دیگر مقایسه می‌گردد و حداقل شامل سه مطلب است: جمع‌بندی، نوآوری و کاربرد تحقیق. بهتر است این بخش در مجموع حدود یک تا سه صفحه A4 باشد.

نخست گفته می‌شود که نظر و برداشت نویسنده از مجموع محتوای مقاله چیست، نتایج پژوهش تحلیل می‌شود و با نتایج تحقیقات دیگر مقایسه می‌گردد. خوب است که این مطالب در قالب یک جدول، نمودار، شکل، عکس، فرمول، و یا حداقل جملاتی زیبا، بیاید.

سپس نویسنده نوآوری^[5] مقاله خود را با تحقیقات دیگران (حداقل یکی دو مقاله) مقایسه، و شباهت‌ها و تفاوت‌های کار خود را با آنها بیان می‌دارد. این نکته بسیار مهم این است که خواننده بفهمد نویسنده یک مطلب نو و بدیعی را به دنیای علم و دانش عرضه کرده است تا زحمات خود در نگارش مقاله و صرف وقت خوانندگان را موجه ‌سازد.

سپس نویسنده به خواننده میگوید که نوآوری او در چه زمان و مکانی میتواند مشکلی را از مشکلات دنیای واقعی حل نماید، و چگونه در دنیای واقعی میتواند مورد استفاده قرار گیرد.

1. پیشنهاد (research further)

دست آخر در این بخش، نویسنده در راستای پیشرفت موضوع پژوهش، پیشنهاداتی برای تداوم کارکردن روی موضوع به دیگران می‌دهد. پیشنهادهای نویسنده باید برای تحقیقات آینده، راه را برای ادامه تحقیقات بوسیله دیگران و یا برای خود در آینده هموار نموده، و حداقل یک عنوان مقاله جدید(کوتاه، مناسب، زیبا و جذاب) مرتبط با مقاله حاضر خود را، به خواننده ارائه نماید.

1. تقدیر و تشکر(acknowledgements)؛

در اینجا از کسانی که در روند انجام تحقیق نقش داشته‌اند، تشکر می‌گردد. این بخش می‌تواند در انتهای مقدمه نیز قرار گیرد.

1. منابع و مآخذ (references)؛

منابع استفاده‌شده در جریان تحقیق در این بخش عنوان می‌شوند و منحصراً همان‌ها که در متن مقاله مورد استناد قرار گرفته اند، طبق الگوی مشخصی ذکر می‌شوند. ابتدا منابع فارسی و بعد منابع انگلیسی ذکر می‌شوند. منابع استنادی مقاله باید(حداقل در چند مورد) بسیار جدید و نو باشند.

1. پیوست‌ها (appendixes)؛

پیوست‌ها حاوی توضیحات تکمیلی برای درک بهتر محتوای مقاله توسط مخاطبان هستند.

1. . برگرفته از کتاب: روش‌تحقیق‌ در ‌فقه‌و‌اصول، مجتبی الهی خراسانی. ↑
2. البته در مقالات علمی پژوهشی متداول در ایران و جهان، بایستی این عناوین پس از مقدمه و پیش از یافته‌ها، به صورت جداگانه و متمایز ذکر شود. ↑
3. خاکی، غلامرضا، روش تحقیق با رویکرد به پایان نامه نویسی، ص54 تا 58. ↑
4. ساده، مهدی. روشهای تحقیق باتأکید بر جنبه‌های کاربردی، ص 161 ↑
5. Contribution ↑