انواع مقالات از منظرهای مختلف
دستهبندیهای مختلفی برای انواع مقالات میتوان در نظر گرفت، اما به طور کلی در دو دستهبندی، قابل تقسیم هستند:
- دستهبندی انواع مقالات براساس هدف و ساختار (ماهیت خود مقاله)
مقالات انتشار یافته در هر یک از مجلات و پایگاههای مختلف، میتوانند از منظر هدف و ساختار، متنوع باشند. مثلا برخی از مقالات بنا به نوع محتوا و ساختاری که دارند، پژوهشی نام میگیرند. برخی دیگر مروری و… .
- دستهبندی انواع مقالات براساس بستر انتشار (مجلات و پایگاههای علمی)
مثلا اگر مقالهای در مجلهای چاپ شود که در دسته مجلات موجود در پایگاه علمی و معتبر ISI است، به آن مقاله، اصطلاحا ISI گفته میشود. حال، ساختار و نوع مقاله ISI مذکور میتواند مروری یا پژوهشی باشد.
شناخت انواع مقاله میتواند برای کسانی که تازه در این مسیر گام گذاشتهاند، بسیار مفید باشد. چرا که بسیاری از طلاب و دانشجویان به خاطر عدم آشنایی با انواع مقالات و چگونگی نگارش و نشر آنها، عطای تحقیق و تولید مقالات علمی را به لقای آن میبخشند! برای این که بفهمید این عقبنشین کار اشتباهی است، کافی است یک بار به طور دقیق با انواع مقالات آشنا شوید تا ورود به حیطه مقالهنویسی برایتان ساده و آسان شود.
برای دسته بندی مقاله ها، اصول و قاعده ی مشخص و یکسانی وجود ندارد که همه صاحبنظران بر آن اتفاق نظر داشته باشند؛ لذا از ابعاد و جنبه های مختلف آن را دسته بندی مینمایند. مثلا از نظر موضوع، مقاله ها را به تاریخی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، ادبی و … تقسیم میکنند. از نظر هدف از تدوین مقاله، آنرا به مقاله های: آموزشی، ترویجی، توصیفی، تحلیلی و … دسته بندی مینمایند و از نظر این که مقاله در چه مجلاتی چاپ شده باشند، مقالات را به: مقاله ی isi، علمی- پژوهشی، دانشنامه ای، علمی- ترویجی، علمی- آموزشی و …. تقسیم مینمایند.[2]
انواع مقالات براساس نوع و ساختار
مقالات علمی با توجه به نوع و ساختار تدوین آنها، یا از نوع پژوهشی هستند و یا انواع دیگری (مانند: مروری، تحلیلی، نظری، گزارشی، نقد کتاب و…) که در سطح پایینتری قرار میگیرند و همگی آنها را میتوان ترویجی نامید.
مقالات پژوهشی، حاصل تحقیق و کسب نتایج تازۀ علمی حاوی محتوای علمی جدید و نوآورانه هستند، اما مقالات ترویجی بر اساس گردآوری، جابجایی، تلفیق، ترکیب و تحلیل دانش موجود تهیه میشوند.
البته مجلات معتبر علمی پژوهشی، مقالات مروری، تحلیلی و نظری را نیز مانند مقاله های پژوهشی چاپ میکنند و از نظر ارزش علمی، مقالات تحلیلی نسبت به سایر مقالات یادشده، اعتبار علمی بالاتری دارند.
نظر به اهمیت و تفاوت انواع مقالات، در ارائۀ تحقیق و کسب امتیازات علمی، توضیح مهمترین آنها در زیر میآید: [3]
مقاله پژوهشی [4]
مقالات پژوهشی یکی از معمولترین نوع مقاله هستند که در مجلات چاپ میشوند. این مقالات برگرفته از پژوهش و تحقیقی هستند که خود مولف انجام داده است.
در این نوع مقالات محقق یافتههای تجربی خود در خصوص یک موضوع جدید را بیان میکند. مقاله پژوهشی در حقیقت حاصل پژوهشهای جدیدی است که قبلاً مانند آن انجام نشده است.
وقتی مقاله را با طرح مسالهای نو مینویسید یا نگاهی متفاوت به مسالههای پیشین دارید نباید آن را با کوچکنمایی دیگران و بزرگنمایی خودتان مطرح کنید. به این نکته تاکید داشته باشید که هیچ حرکت علمی بدون تکیه بر تلاشهای پیشینیان روی نمیدهد، خواه این تلاش نتیجه داده باشد خواه نیمهکاره رها شده باشد. چرا که در نوشتن مقالات پژوهشی باید اخلاق و انصاف، رعایت شود.
به علاوه اگر روشهای استناددهی و ذکر نقلقولها را به خوبی بلد نباشید و ارجاعات و منابع را هم به درستی در مقالهتان نیاورید، امکان دارد که شائبه سرقت علمی و ادبی (Plagiarism)در کارتان به وجود بیاید. روشهایی وجود دارد که بعد از نگارش مقاله میتوانید به کمک آنها، شائبه وجود سرقت ادبی در اثرتان را به حداقل برسانید و اثر علمی خودتان را بدون هیچ مشکلی به دست داوران نشریات بینالمللی بسپارید و پذیرش بگیرید. [5]
هر مقاله پژوهشی دارای بخشهایی است که باید آنها را بشناسید و ترتیبشان را در مقالهتان رعایت کنید. ترتیب بخشهای مقاله پژوهشی به این شرح است:
- عنوان مقاله؛
- اسامی نویسنده/ نویسندگان؛
- چکیده؛
- کلمات کلیدی؛
- مقدمه؛
- ادبیات پژوهش (مفاهیم، چارچوب نظری و پیشینه)؛
- روش تحقیق؛
- نتایج و یافتهها؛
- سپاسگزاری؛
- منابع.
به هر حال داشتن مقالات علمی پژوهشی بسیار مهم است و میتواند دستاورد خوبی در زمینه تخصصی و علمی محقق به خصوص در عرصههای بینالمللی باشد.
مقاله مروری [6]
مقالات مروری، ارائهدهندۀ تحقیقی جامع اما فشرده از تحقیقات و پژوهشهای انجام شده دربارۀ یک موضوع خاص هستند. نویسندگان این مقالات، روی موضوعی مورد توجه دست میگذارند و تحقیقاتی را که در دهه اخیر روی آن صورت گرفته به دقت واکاوی و مرور میکنند. آنها با تجزیه و تحلیل موضوع، مقولهبندی و نقد و ارزیابی تحقیقات پیشین، روند پژوهش را در میان نوشتههای مرتبط با یک موضوع، بررسی و مشخص میکنند و جایگاه فعلی موضوع و آینده آن را به تصویر میکشند.
در این نوع مقالات، نویسنده تمام منابع موجود را بررسی و ارزیابی میکند و با گزارش فشرده و طبقهبندی پژوهشهای پیشین، سیر پیشرفت تحقیقات در آن موضوع را نشان میدهد. وی نقاط اشتراک و افتراق یا قوت و ضعف پژوهشها، نوشتهها و دیدگاههای پیشین دربارۀ موضوع تحقیق را مشخص میکند و نوشته های اصیل و معتبر را معرفی میکند. همچنین در پایان مقاله پیشنهادهای خود را تنظیم و ارائه میکند.
این دسته از مقالات میتوانند حاوی انتقاداتی به آثار گذشته هم باشند و گذشته، وضعیت کنونی و آینده یک موضوع کارشده در حیطهای تخصصی را به چالش بکشند. از این رو این مقالات، منبع خوبی برای استفادۀ محققان نوپرداز و نویسندگان تحقیقات آموزشی هستند.
در مقالات مروری، اگرچه اطلاعات تازه یا دستاوردهای جدیدی بحث و ارائه نمیشود، اما به دلیل گزارش جامع و فشرده از مجموع تولیدات علمی در آن موضوع، زیربنای نوآوری در تحقیقات بعدی به حساب میآیند و معمولا به آنها استناددهی زیادی میشود.
ساختار مقاله های علمی- مروری تا حدود زیادی شبیه به بخشهای مختلف مقالههای پژوهشی است، اما در آن، نویسنده به جای تدوین و تنظیم فرضیه، به تبیین اهداف مقاله اکتفا میکند و به جای تبیین مشخصات تحقیق (مانند جامعۀ آماری، حجم نمونه و …)، به تعیین محدوده و وسعت مطالعاتی خود میپردازد.ساختار متداول این مقالات، چنین است:
- عنوان؛
- چکیده؛
- مقدمه؛[7]
- روش انجام کار؛
- یافتهها؛
- نتیجهگیری؛
- تقدیر و تشکر؛
- فهرستها.
تعداد کلمات مقاله مروری وابسته به موضوع و مجلهای که قرار است در آن چاپ شود، متفاوت است و میتواند بین ۸ تا ۴۰هزار کلمه باشد. بنابراین برای نوشتن یک مقاله مروری باید از سوی مجله مورد نظر، سفارش یا دعوتنامهای دریافت کنید، یا پیش از شروع کار، خودتان به سردبیر مجله مورد نظر ایمیل بزنید و پیشنویسی از موضوع برای او ارسال کنید. بسیار مهم است که دربارۀ حجم مقاله نیز از مجله مورد نظرتان اطلاعات کامل بگیرید.
مقالۀ تحلیلی
مقاله های تحلیلی که به آنها، علمی نظری نیز گفته میشود، مقالاتی هستند که با هدف تحلیل یا بسط و گسترش اندیشه ها و نظریه ها و با به کارگیری یک روش تازه نوشته میشوند. نویسندگان اینگونه مقالات، با بهره گیری از منابع، بویژه مقاله های مروری و پژوهشی، نظریه تازه ای در رشته تخصصی خود مطرح میکنند.
این مقالات، نظریه های موجود را تحلیل میکنند و بسط و گسترش میدهند و یا با ارائه شواهد و مستندات تازه، تفوق آنها را بر دیگر نظریه ها نشان میدهند، آنها را تقویت و تائید میکنند یا مورد تردید قرار میدهند.
از نظر ساختاری، این گونه مقالات مانند مقالات مروری هستند و تا حدودی نیز بستگی به موضوع مقاله و خلاقیت و ابتکار نویسنده دارند.
مطالعات موردی
در مقالات مطالعات موردی [8] به موارد خاصی از یک پدیده جالب و جدید اشاره میشود. هدف اصلی این مطالعات آگاهسازی سایر محققین درباره احتمالاتی است که یک پدیده خاص میتواند بوجود بیاورد. این نوع مقالات اغلب در زمینه پزشکی کاربرد دارند.
در مطالعات موردی پزشکی به شرایط خاص یک بیمار، تشخیص بیماری او، علائم و راهکارهای پزشکی که برای درمان آن بیماری انجام گرفته است، اشاره میشود. این گزارشها باید درباره مطالعه موردی باشد که قبلا ناشناخته بوده است. به همین دلیل این نوع مقالات بیشتر توسط محققان باتجربه تهیه میشود. مطالعات موردی بسیار نقش مهم و پیشبرندهای در توسعه و رشد تحقیقات در زمینههای مختلف به ویژه پزشکی دارند.
مطالعات موردی، شرایط و موقعیتهایی خاص را زیر نظر میگیرند و به تحقیق روی آنها میپردازند. به همین دلیل بسیار عمیق هستند و به پیشبرد علمی و تخصصی موضوعات کمک زیادی میکنند. مطالعات موردی در دستهبندی تحقیقات کیفی قرار میگیرند و مزایای زیادی به همراه میآورند.
مقاله نظری [9]
مقالات نظری به مقالاتی گفته میشود که مولف آن به بررسی و تحلیل یک تحقیق خاص میپردازد. او در این مقاله میتواند به نقاط قوت و ضعف تئوری ارائه شده اشاره کند و یا حتی آن موضوع خاص را نقد کند. مقالات نظری بسیار کوتاه هستند و معمولا تا ۲هزار کلمه محدودیت دارند. بنابراین در همین مقاله کوتاه نویسنده باید بتواند با دلیل و مدرک، چیزی را رد کرده یا از آن حمایت کند و نظریه تازه ای مطرح نماید.
این مقالات هم دارای بخشهایی به شرح زیر هستند:
- چکیده؛
- مسأله و موضوع پژوهش مورد بحث؛
- هدف و ساختار مقاله؛
- منابع مورد استفاده؛
- نتیجهگیری.
نقد کتاب [10]
مقالات نقد کتاب از جمله مقالاتی است که در اغلب مجلات علمی چاپ میشود. هدف از نقد کتاب ارائه بینش و نظریه درباره آخرین کتابهای علمی منتشر شده است. نقد کتابها نیز مقالات بسیار کوتاهی هستند و نوشتن آن ها اغلب زمان زیادی نمیبرد. نوشتن این نوع مقالات برای محققان تازهکار بسیار مفید خواهد بود چرا که به آنها این امکان را میدهد از جدیدترین تحقیقات انجامشده در زمینه کاریشان آگاه بمانند و همزمان مقالهای را به رزومه مقالات منتشر شدهشان اضافه کنند.
مقالۀ دانشنامهای
دانشنامه یا دایره المعارف، کتابی است حاوی اطلاعات در موضوعات و مختلف و در قالب مقاله های مستقل، این نوع مقالات را، اصطلاحا «مدخل» میگویند و حجم آن نیز بستگی به نوع دانشنامه و زمینه کار آن بستگی دارد.
مقالات دانشنامهای با هدف اشاعۀ دانش و اطلاع رسانی علمی درباره یک موضوع واحد، با تکیه بر اطلاعات روشن و طبقه بندی شده و معمولاً ذیل یک واژۀ خاص (که مدخل نام دارد)، نوشته میشود. نویسنده در هر مدخل، ضمن گردآوری اطلاعات جامعی دربارۀ موضوع از منابع موثق، با ترکیب و تلخیص آنها، معتبرترین اطلاعات را درباره هر مدخل به طور متن فشرده و به نگارش در میآورد.
نویسندگان دایره المعارفهای معتبر میکوشند تا حد ممکن در هر موضوعی، نگارش مقاله در هر مدخل را به یک نویسندۀ خاص بسپارند و در پایان مقاله (قبل یا بعد از منابع آن مقاله)، نام نویسنده و شخصیت علمی او را ذکر میکنند.
ویژگی های مقاله های دانشنامهای چنین است:
- در دانشنامه هر مقاله استقلال نسبی دارد؛ از اینرو اطلاعات مندرج در آن باید جامع، معتبر و مرتبط با موضوع باشد.
- هدف مقاله ی دانشنامه ای ارائه اطلاعات اساسی، اصیل، موثق و مستند راجع به یک موضوع است؛ لذا در نگارش مقاله باید از منابع اصیل و معتبر استفاده شود.
- بیان دیدگاه ها و نظریه های تازه که رواج و مقبولیت نیافته در مقاله دانشنامه ای مجاز نیست.
- اطلاعات مقالات دانشنامه ای، کلی،موجز و مختصر است و اطلاعات تفصیلی معمولا تخصصی میآید.
- حجم مقاله متناسب با اهمیت موضوع دانشنامه است؛ نه تابع اطلاعات و مواد در دسترس نویسنده.
- دانشنامه یک مرجع عمومی است، لذا؛ مقاله های آن در عین جامعیت منابع و اعتبار، باید به بیانی ساده و دور از پیچیدگی های تخصصی نوشته شوند تا برای غیر متخصصان نیز غیر قابل استفاده باشند.
- مطلب و اطلاعاتی که در مقاله درج میشود، باید مستند باشد چون در پردازش نهایی یک مقاله ممکن است مواردی از آن حذف، جابه جا، تلخیص یا ادغام شود، اگر سند آنها مشخص نباشد هماهنگ سازی نشانی های کتابشناسی با ساختار تازه ی مقاله دچار مشکل جدی خواهد شد.
گزارشها یا یادداشتهای کوتاه [11]
گاهی اوقات تحقیق به نتایج جدید، اما محدودی دست یافته است که در قالب کوتاه/ مختصر (short/brief) ارائه و چاپ میشوند. در واقع، بعد از اینکه اثری اورجینال و پژوهشی نگارش شد و دستاوردهای نوین یک تحقیق به شکل مقاله درآمد، امکان تولید گزارش یا نامههای کوتاه مبتنی بر محتویات آن مقاله پژوهشی هم مقدور میشود.
این دسته از مقالات مشابه یادداشت (letter) هستند و شامل گزارش خلاصه شدهای از مقاله پژوهشی میشود و لذا غالباً پیش از آنکه یک مقالۀ پژوهشی به اتمام برسد، امکان تولید چنین گزارشی وجود ندارد.
ساختار مقالات و گزارشهای کوتاه، شبیه مقالات پژوهشی است و فقط نتایج به صورت مختصر و مفید با تکیه بر روش کلی، نوآوری و اهمیت موضوع توضیح داده میشود و در صورت نیاز، باید از جداول و نمودارها هم برای بیان منظور استفاده شود.
این نوع مقالات (به خصوص با الزامات برخی ازمجلات) از لحاظ تعداد کلمات بسیار محدودیت دارند و معمولا توسط پژوهشگران برجسته نوشته میشوند، اگر چه همیشه این گونه نیست. سرعت داوری و چاپ در این دسته از مقالات بیشتر از بقیه بوده که مزیت عمده آنها به شمار میرود.
مقاله در کتاب[12]
یک فصل از کتاب میباشد که در واقع گردآوری و خلاصه مقالات تالیفی و پژوهش های انجام شده توسط نویسندگان در رابطه با یک موضوع علمی میباشد.
در این حالت معمولا افراد صاحب نظر و برجسته علمی به عنوان سردبیر کتاب انتخاب شده و آنها را با توجه به ر فصل و مطالبی که میبایست در کتاب مطرح شود، از دیگر محققین برای نوشتن فصل های کتاب دعوت به همکاری مینمایند.
به این ترتیب، کتاب با همکاری چندین پژوهشگر (هر فصل توسط یک یا چند محقق) نوشته میشود.
در نهایت سر دبیر این فصول را در قالب بخش های مختلف کتاب، مرتب و منسجم مینماید.
مقاله تألیفی (تدوینی)
مقاله های تالیفی (تدوینی) به مقالههایی گفته میشود که صرفاً با گردآوری اقوال و گفته ها درباره ی یک موضوع خاص، فراهم آمده و فاقد نظریه، یافته، روش و نکته تازه ای درباره موضوع هستند و فقط دیدگاهها و نظریات مختلف مرتبط با موضوع را منعکس میکنند.
اینگونه مقالات در واقع به جمع آوری مطالب و اطلاعات پراکنده پیرامون یک موضوع پرداخته سپس با جا به جایی،تلفیق و ترکیب و دسته بندی دانش موجود، به روشن سازی زوایای یک مساله کمک نموده و اطلاعات و آگاهی های نسبتا جامع خوبی پیرامون موضوع مقاله به خواننده ارائه میکنند.
ارزش چنین مقاله هایی فقط طبقه بندی مطالب و نحوه معرفی آنهاست و از نظر علمی در پایینترین مقالات قرار میگیرند.
- . برگرفته از کتاب: روشتحقیق در فقهواصول، مجتبی الهی خراسانی. ↑
- احمدی، کمالی نهاد، ص190 ↑
- برای اطلاع بیشتر، بنگرید به: علیاکبر کمالینهاد و محمد احمدی، راهنمای عملی مقاله نویسی؛ و: محمود فتوحی، آیین نگارش مقاله علمی-پژوهشی. ↑
- original research ↑
- نرمافزارهای مشابهیاب مانند آیتنتیکیت (iThenticate) یا نمونههای داخلی آنها مانند سمیم نور و همتاجو، میتوانند برای یافتن موارد شباهت و پیشگیری یا اعلام سرقت مقالات، کمک کنند و با مقایسه متن شما با مقالات متعدد و معتبر موجود در پایگاه دادهای قویشان درصد تشابهات را شناسایی کنند. بعد از اینکه مشخص شد، درصد مشابهت چقدر است و کدام بخشهای متنتان به مقالات دیگر شباهت دارد، استفاده از پارافریز و بازنویسی میتواند راهگشای کارتان باشد. ↑
- Review Article ↑
- . در مقدمه مقاله تعریف و تبیین موضوع پزوهش و دلیل انتخاب آن و حدود بررسی ها و مطالعات ارائه میشوند. ↑
- case-study ↑
- opinion article ↑
- book review ↑
- Short letters or Rapid reports ↑
- book chapter ↑
