انواع تحقیق بر اساس اهداف
انواع تحقیق بر اساس اهداف[1]
تحقیق همانند دیگر فعالیت‌های اختیاری و هدفمند بشر، نیازمند هدف است. جدا از هدف خاصی که بر هر تحقیق مترتب می‌شود، مجموعه این تحقیقات بایستی در خدمت اهداف کلی جامعه باشد و از این حیث، می‌توان تحقیقات را در مسیر دو هدف کلان دانست: توسعۀ علم، توسعۀ جامعه.
تحقیقات معطوف به هدف کلانِ نخست، «تحقیقات بنیادی» و تحقیقات معطوف به هدف کلانِ دوم، «تحقیقات کاربردی» نامیده می‌شوند. [2]
تحقیقات بنیادی
در تحقیق بنیادی (Basic Research)؛ به قوانین و اصول نظری و نظریه‌های موجود دریک زمینۀ خاص، پرداخته می‌شود و ممکن است نظریه‌اى انشاء شود یا اصول، فرضیه‌ها یا قضایاى نظریه‌اى مورد آزمایش قرار گیرد. هدف اصلی چنین تحقیقی، کشف و توسعۀ مرزهای دانش موجود و فارغ از کاربردهای عملی در جامعه است و به نوعی، علم برای علم به حساب می‌آید. البته پژوهشهای بنیادی، پیش زمینه‌ای برای پژوهشهای کاربردی است.
تحقیقات بنیادین معمولاً به وسیلۀ مراکز علمى و آکادامیک دانشگاهی یا حوزوی انجام مى‌شود، زیرا مأموریت اصلى آنها توسعۀ علم و قلمروی معرفتى بشر است. این تحقیقات وقت‌گیر بوده و براى کشف مجهول نیاز به زمان طولانى دارد و از این رو هزینه‌بر است و احتیاج به منابع مالى زیاد دارد.
تحقیقات كاربردی
تحقیق کاربردی (Applied Research) در جهت زندگی بهتر و به برای یافتن راه حلی برای یک مشکل مهم در جامعه، یک سازمان صنعتی یا اداری انجام می‌شود و به صورت عینی در جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرد بنابراین با مطالعات تجربی می‌توان تاثیر واقعی یک عامل بر عامل دیگر را در نظر گرفتن دیگر عوامل محیطی پیش بینی نمود. [3]این تحقیقات اغلب ویژگی‌های روشمندی و دقت در تحقیقات بنیادی را دارند اما هدف آنها، تبیین شرایط واقعی و تولید توسعه یک محصول مفید است. این تحقیقات، معمولاً نسبت به تحقیقات بنیادى در زمان کوتاه‌تری انجام مى‌گیرند.این تحقیقات، مبادى شناختى خود را از قوانین، نظریه‌ها و نتایج تحقیقات بنیادی، مى‌گیرند.
تحقیقات کاربردی براى رفع نیازمندى‌هاى بشر و بهبود و بهینه‌سازى ابزارها، روش‌ها، اشیاء و الگوها در جهت توسعهٔ رفاه و آسایش و ارتقاى سطح زندگى انسان مورد استفاده قرار مى‌گیرند. براى مثال، ساخت دارو براى درمان بیمارى‌ها یا توصیه‌هاى بهداشتى و ورزشى و اغلب تحقیقات آموزشی، جملگى تحقیقاتی کاربردی هستند. [4]
تحقیقات کاربردی به دلیل قابلیت پاسخ‌گویی (حتی ناقص) به مشکلات فعلی اقتصادی و اجتماعی جامعه، نسبت به تحقیقات بنیادی، بیشتر مورد حمایت دولت‌ها قرار می گیرد. تحقیقات کاربردى غالباً درآمدزا هستند و لذا به طور عمده توسط سازمان‌هاى دولتى و خصوصى و کارخانه‌ها یا به سفارش آنها انجام می‌شوند.
اغلب مؤسسات علمی و پژوهشکده‌های ایران و خارج از ایران پزوهش‌های کاربردی را مهمتر از پژوهشهای بنیادی می‌دانند.
اما باید گفت تحقیقات بنیادی به دلیل آنکه اساس تحقیقات کاربردی را تشکیل می‌دهند و زمینه و بستر شناختى آنها را فراهم می‌کنند، و تحقیقات کاربردی بدون پایه و اساس مناسب در تحقیقات بنیادی، نمی‌توانند پردازش شوند، از اهمیت بیشتری نسبت به تحقیقات کاربردی برخوردارند.
نوعى از تحقیقات کاربردی، تحقیق توسعه‌اى (Research development) نامیده می‌شود و هدف آن، توسعه و بهبود روش‌ها، ابزار، کالاها با ساختارهاست، تا مثلاً نشان دهد چگونه تولید افزایش مى‌یابد یا سازمان تولید گسترش پیدا مى‌کند یا مدل‌ها و روش‌هاى جدید تولید کالا و خدمات چیست.
