آسیب‌شناسی تقریر

جهت حفظ تراز تقریرنویسی، بایستی مراقب آسیب‌های احتمالی بود و از این رو به مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود:

1. درازنویسی: گاهی توضیحات و تفصیلات مقرران در بیان آراء ، مورد نیاز نیست و از غنا و چگالی یک نظریه و جذابیت آن می‌کاهد. با توجه به اینکه برخی از این تقریرات از نوار دروس پیاده شده، مقدمات متناسب با محیط و شاگردان نیز منعکس گشته وموجب درازگویی و ملالت می‌شود. ^[2]  لذا حجم بسیاری از این تالیفات به حواشی و اضافات اختصاص می‌یابد؛ با آنکه آنچه مختار و تحقیق استاد محاضر است، از نظر حجمی خیلی کمتر از آن چیزی است که ارائه می‌شود و مابقی صرفا مباحثی است که استاد محاضر در گفتار و در شیوه القای آن، لازم دیده است. ^[3]
2. بازتحریر اقوال: متاسفانه غالب کسانی که شروع به تدریس و تقریر دروس اصول و فقه می‌کنند، بدون اینکه در نظر بگیرد چه آرایی به عنوان جدیدترین مبانی مطرح هستند، همه آراء را گزارش و تحریر می‌کند. در حالی که اگر مدرّس و مقرّر به آخرین مبانی توجه و آنها را بررسی و نقد کند، هم موجب پیشرفت علم می‌شود و هم اثر حاصل، جاذبه بیشتری برای طلاب و محققان خواهد داشت. ^[4]
3. تنزل آراء: گاهی مطالب اساتید و محققان بزرگ در افق فهم مقررین، از آن علوّ و دقتی که دارند، تنزل می‌یابند. طبیعی است که اگر خود استاد دست به قلم ببرد، ظرایف و نکاتی را در نگارش خود اعمال خواهد کرد که در قلم مقرر، به چشم نمی‌آید. تأییداتی هم که برخی از محاضرین، نسبت به کتاب های مقررین خود می‌کردند و می‌کنند، ناشی از اعتمادی است که بر مقررین دارند، نه این که خود آن را از آغاز تا انجام خوانده باشند
4. عدم ابتکار: تحقیق و ابتکار در دو شکل می‌تواند خود را نشان دهد: گاه تحقیق و ابتکار به این است که مطلب را به شکل جدید یا بیان جدیدی ارائه کنند. محقق خوئی، ادعاهای محقق نائینی را چنان طرح کرده که اشکالات واردشده، دفع ‌شود. شیخنا الاستاذ مرحوم میرزا علی فلسفی نیز آرای استادش محقق خویی را این چنین تقریر می‌کرد. البته نوآوری، لازمه ضروری برای تدریس و یا تدوین متون آموزشی نیست، اما نشر تقریرات به عنوان یک اثر پژوهشی بایستی مشتمل بر نوآوری باشد.
5. خرده‌گیری: برخی از تقریرات، به جای اینکه نظریاتی اساسی برای رسیدن به حقیقت مطلب باشند،و محتوای آرای دیگران را بررسی، تحلیل و نقادی کنند، صرفاً خرده‌گیری‌هایی بر عبارات هستند.
6. عناوین مبالغه‌آمیز:  در عناوین تقریرات و تألیفات اصولی تعبیراتی مبالغه‌آمیز مانند: نهایّه الاصول، غایّه الاصول و جز آن دیده می‌شود؛ گویا نهایت و فرجام علم همین است و بس! اما عنوان «کفایّه الأصول» قابل دفاع است، چون گویای مقدار کافی اصول (نه نهایت) برای یک فقیه است. بسیاری از صاحب نظرانی که آراءشان مورد توجه قرار گرفته، بالاخص در عصر حاضر، تعبیراتی بسیار متواضعانه به کار می‌برند؛ مانند: بحوث فی علم الأصول، محاضرات فی أصول الفقه، درآمدی بر…، کاوشی در…، نگاهی به …
7. شتابزدگی در نشر:  برخی از کسانی که در دورۀ اول درس خارج اصول از یک استاد هستند، وقتی حجم مباحث به مقدار مناسبی می‌رسد، اقدام به نشر تقریر می‌کنند. اما چنین تقریری بیانگر آخرین رأی استاد نیست، و گاهی در تدریس دوره های بعد، مطالبی را که القاء کرده است، تغییر و تکمیل می‌یابد.

1. . برگرفته از کتاب: روش‌تحقیق‌ در ‌فقه‌و‌اصول، مجتبی الهی خراسانی. ↑
2. مثل تقریرات حسن عبدالساتر از علامه شهید صدر. ↑
3. مقایسۀ ایجاز تقریر آرای اصولی آیت الله خویی در «مصباح الأصول» با تفصیل «محاضرات»، یک نمونه است. ↑
4. امام خمینی (ره) در تمامی تالیفات خود به صورت جدی به آخرین تحقیقات مرحوم نائینی توجه دارد، و به جای این که به عبارات صاحب معالم، قوانین، فصول و. .. بازگردد و تحلیلهای آنها را تکرار کند؛ آخرین پله تحقیق را اساس قرار داده و از آن پله پا فراتر می‌گذارد. ↑