سطوح فهم
کاربرد چیست؟ اگر راهبرد اصلی تدریس، تدریس کاربردی است و یک استاد موفق کسی است که بتواند به صورت کاربردی تدریس کند، کاربرد چه خواهد بود؟
در بخش نگرش گفته آمد که علم و اطلاعات در واقع همان وجود مجرد عالم است که با وجودات مجرد اشیاء در سلسله مراتب هستی متحد شده است. بر این اساس همانگونه که وجود اشیاء مراتب دارد، نفس انسانی نیز به هر میزانی که با آن مراتب ارتباط برقرار کند، نسبت به آن وجود علم و اطلاع پیدا خواهد کرد. به عبارت دیگر همانگونه که وجود اشیاء مراتب دارد، علم به آنها و فهم حقیقت آنها نیز دارای مراتب خواهد بود.
به عنوان مثال هنگامی که این خطوط را میبینم، در واقع روح مجرد من با آن قسمت از حقیقت مجرد این خطوط که در مراتب فوقانی هستی قرار دارد متحد میشود و از طریق احاطهای که آن حقیقت مجرد به این خطوط مادی دارد، به این خطوط علم پیدا میکنم.
این خطوط در هریک از عوالم فوقانی خود وجودی دارد که آن وجود بر مراتب مادون خود احاطه دارد. مثلا این خطوط در عالم مثال وجودی دارد که بر وجود مادی آن احاطه دارد. این خطوط در عالم عقول وجودی دارد که بر وجود مثالی این خطوط احاطه دارد. همچنین نفس من در هریک از این عوامل وجودی دارد که بر مراتب مادون خود احاطه دارد. نفس من در عالم مثال وجودی دارد که بر وجود مادی من احاطه دارد. نفس من در عالم عقول وجودی دارد که بر وجود من در عالم مثال احاطه دارد. هنگامی که وجود مثالی من با وجود مثالی این خطوط ارتباط برقرار کند و متحد بشود، به میزان احاطهای که آن وجود مثالی به وجود مادی این خطوط دارد، من نسبت به این خطوط علم پیدا خواهم کرد. و اگر وجود عقلانی من در عالم عقول با وجود عقلانی این خطوط ارتباط برقرار کرد و متحد شد، به میزان احاطهای که آن وجود عقلانی به وجود مادی این خطوط دارد، من نسبت به این خطوط علم پیدا خواهم کرد.
به این صورت علم به حقائق هستی و فهم آنها دارای مراتب و سطوح گوناگونی خواهد شد که از آن به سطوح فهم تعبیر خواهد شد.
این سطوح فهم عبارتند از سطح فهم اولیه، سطح فهم کاربردی، سطح فهم تحلیلی، سطح فهم استدلالی و سطح فهم شهودی.
شاخص تدریس کاربردی دستیابی علمآموزان به سطح فهم کاربردی است.
در ایجا این مسأله مطرح میشود که استاد چگونه باید مفید بودن مطلب درس را ثابت کند و شاگرد را به سطح فهم کاربردی برساند؟ بخش راهکارها پاسخ به این مسأله میباشد.
راهکارها (چگونگی تدریس)
استاد باید مفید بودن مطلب درس را برای علمآموز ثابت کند تا وی بتواند با لایههای فوقانی وجودِ اشیاء اتحاد برقرار کند و آن را به فعل و انفعالات جسمانی تبدیل کند و با استفاده از آن قوایش را به فعلیت برساند. در این بخش به تبیین راهکارهای پیادهسازی این راهبرد خواهیم پرداخت.
بر اساس روایات «حُسْنُ السُّـوالِ نِصْفُ العِلمِ .[1] إضْـِر بُوا بَعضَ الـرَّ أيِ بِبَعْضٍ يَتَوَلـَّدُ مِنهُ الصَّوَابُ .[2] ؛ إعْقِـلُوا الخَبَرَ عَقْلَ دِرَايَهْ لا عَقْلَ رِوَايَهْ .[3]؛ كُونُوا نَقَّادَ الكَلامِ.[4] الْعِلْمُ مَقْرُونٌ إِلَى الْعَمَلِ فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ وَ مَنْ عَمِلَ عَلِمَ وَ الْعِلْم. ُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَإِنْ أَجَابَهُ وَ إِلَّا ارْتَحَلَ عَنْهُ .[5]» استادی میتواند مفید بودن مطلب درس را برای علمآموز ثابت کند که درسش را با طرح یک مسأله شروع کند، فرصت مقایسه، تحلیل و نقد نظرات برای علمآموزان ایجاد کنند و در نهایت به آنها تمرینات کاربردی ارائه کند.
همچنین گفته آمد که تدریس «زمینهسازی برای به فعلیت رسیدن فرآیند تبدیل مجهولات به معلومات است»
ترکیب این روایات و این فرآیند موجب شکلگیری الگوریتم تدریس به صورت زیر خواهند بود:
- آدرسدهی و تعیین موقعیت مطلب
- طرح مسألهای مبتلابه
- درخواست تفکر فردی برای یافتن پاسخ مسأله با مراجعه به تجربیات شخصی
- بحث و مشاوره گروهی با ملاحظه دستیابی به قدر مشترک
- اصلاح یا تکمیل نظرگروهی
- بررسی تطبیقی با کتاب (یا نظرات اهل فن)
- منسجمسازی فرآیند با نوشتن پاسخ به سوال در قالب یک خروجی استاندارد
- درخواست حل مشکلی مشابه
|
ردیف |
مراحل تفکر |
روایات دال بر روش تدریس |
مراحل تدریس |
ردیف |
|
1 و 2 |
مواجهه با مشکل و شناخت نوع مشکل |
حُسْنُ السُّـوًًالِ نِصْفُ العِلمِ |
آدرسدهی و تعیین موقعیت مطلب |
1 |
|
طرح مسألهای مبتلابه |
2 | |||
|
3 |
رجوع به اطلاعات |
التفکر ساعه خیر من عباده ستین سنه |
درخواست تفکر فردی برای یافتن پاسخ مسأله با مراجعه به تجربیات شخصی |
3 |
|
4 |
تحلیل اطلاعات |
إضْـِر بُوا بَعضَ الـرَّ أيِ بِبَعْضٍ يَتَوَلـَّدُ مِنهُ الصَّوَابُ إعْقِـلُوا الخَبَرَ عَقْلَ دِرَايَهٍْْ لا عَقْلَ رِوَايَهٍْْ كُونُوا نَقَّادَ الكَلامِ |
بحث و مشاوره گروهی با ملاحظه دستیابی به قدر مشترک |
4 |
|
اصلاح یا تکمیل نظرگروهی |
5 | |||
|
بررسی تطبیقی با کتاب (یا نظرات اهل فن) |
6 | |||
|
5 |
چینش و نتیجهگیری از اطلاعات |
– |
منسجمسازی فرآیند با نوشتن پاسخ به سوال در قالب یک خروجی استاندارد |
7 |
|
الْعِلْمُ مَقْرُونٌ إِلَى الْعَمَلِ فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ وَ مَنْ عَمِلَ عَلِمَ وَ الْعِلْم. ُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَإِنْ أَجَابَهُ وَ إِلَّا ارْتَحَلَ عَنْهُ |
درخواست حل مشکلی مشابه |
8 |
نتایج علمی
- تدریس زمینه سازی برای به فعلیت رسیدن فرآیند تبدیل مجهولات به معلومات در علمآموز است تا علمآموز بتواند آن قسمت از روح متحد شده با لایههای فوقانی وجودِ اشیاء در سلسله مراتب هستی که برای به فعلیت رساندن قوایش لازم است را به فعل و انفعالات جسمانی تبدیل کند
- راهبرد اصلی تدریس، تدریس کاربردی است
- الگوریتم تدریس عبارت است از: آدرسدهی و تعیین موقعیت مطلب، طرح مسألهای مبتلابه، درخواست تفکر فردی برای یافتن پاسخ مسأله با مراجعه به تجربیات شخصی، بحث و مشاوره گروهی با ملاحظه دستیابی به قدر مشترک، اصلاح یا تکمیل نظرگروهی، بررسی تطبیقی با کتاب (یا نظرات اهل فن)، منسجمسازی فرآیند با نوشتن پاسخ به سوال در قالب یک خروجی استاندارد، درخواست حل مشکلی مشابه
توصیه ها
اگر میخواهید تدریس موفقی داشته باشید و یک استاد نمونه باشید، طوری تدریس کنید که علمآموز توانایی اجرایی کردن مطالب درس را به دست آورده باشد و هنگام مقایسه بین امکاناتی که برای شرکت در درس شما گذاشته و چیزی که از درس شما دریافت کرده، احساس خسران نکند.