مقدمه
در این راهیاب، با هدف بررسی چند قرن از مأخذشناسی اصول فقه شافعیه (ق 6 تا 10 ه.ق)، از دو منبع معتبر و ارزشمند بهره گرفتهایم: کتاب «مهارتهای تحقیق و مأخذشناسی علوم اسلامی» اثر دکتر حسین صابری و کتاب «اصول البحث» تألیف شیخ عبدالهادی فضلی. این پژوهش علاوه بر معرفی دقیق این کتب و نسخههای موجود، به چگونگی دسترسی به نسخ این آثار نیز میپردازد. هدف نهایی، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران و علاقهمندان به حوزه اصول فقه و علوم اسلامی است تا با شناخت دقیق منابع و روشهای تحقیق، گامی مؤثر در جهت توسعه دانش و فهم عمیقتر متون دینی بردارند.
معرفی پژوهشگر
«شیخ عبدالهادی فضلی»
عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش) روحانی شیعه و از شخصیتهای تأثیرگذار قرن چهاردهم هجری شمسی در منطقه شرقی عربستان است. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی بود. فضلی تألیفات فراوانی در زمینههای مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت سید محمدباقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران بهشمار میرفت. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
«دکتر حسین صابری»
«دکتر حسین صابری» استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد است. وی نخست به تحصیلات حوزوی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشغول میشود و پس از مقطع سطح، دروس خارج را در مدرسه آیتالله العظمی خویی میگذراند. وی دورههای کارشناسی تا دکترای خود را نیز در همان گروه و دانشگاهی طی میکند که امروز در آن مشغول به تدریس است. «بررسی وضعیت عقل در فرایند استنباط فقهی» موضوع رساله ی دکترای وی است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان پژوهش برتر در حوزه دین شناخته شده است. او تاکنون ۲۲ کتاب تالیف و ترجمه کرده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
معرفی کتب
کتاب المنخول في تعليقات الاصول
نسخه: غزالی، محمد بن محمد (۵۰۵-۴۵۰ ق.)؛ المنخول في تعليقات الاصول، تحقیق محمد حسن هیتو، دمشق: دار الفکر، ۱۴۰۰ ق.
معرفی: المنخول من تعليقات الأصول، اثر ابوحامد محمد بن محمد بن محمد غزالی (متوفی 505ق)، کتابی است در علم اصول فقه که با تحقیق محمدحسین هیتو به چاپ رسیده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
کتاب المستصفى في علم الاصول
نسخه: همو، المستصفى في علم الاصول، تحقيق محمد عبد السلام عبد الشافي، بیروت: دار الکتب العلميه، ۱۴۱۳ ق.
معرفی: المستصفی من علم الأصول اثر ابوحامد محمد بن محمد غزالی (445- 505ق)، از مهمترین کتب اصول فقه اهل سنت در قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
کتاب المحصول في علم الاصول
نسخه: فخر رازی، محمد بن عمر (۵۴۴ـ۶۰۶ ق.)؛ المحصول في علم الاصول، تحقیق طه جابر الحلوانی، ریاض، جامعة الامام محمد بن مسعود، ۱۴۰۰ ق.
معرفی: المحصول في علم أصول الفقه، اثر فخرالدین محمد بن عمر خطیب رازی، معروف به فخر رازی (متوفی 606ق)، کتابی است در علم اصول فقه که با تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، به چاپ رسیده است. مطالب کتاب، در چهار جلد و هر جلد در چندین فصل، ارائه گردیده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
الاحكام في أصول الاحكام
نسخه: آمدی، علی بن محمد (۶۳۱۵۵۱ ق.)؛ الاحكام في أصول الاحكام، قاهره: مؤسسة الحلبي، ۱۳۸۷ ق.
معرفی: الإحكام في أصول الأحكام، اثر علامه علی بن محمد آمدی، کتابی است در علم اصول فقه که با تعلیقات عبدالرزاق عفیفی چاپ شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تخريج الفروع على الاصول
نسخه: زنجانی، محمود بن احمد (۶۵۶۵۷۳ ق.)؛ تخريج الفروع على الاصول، تحقيق محمد ادیب صالح، بيروت: مؤسسة الرساله، ۱۳۹۸ ق.
معرفی: تخريج الفروع علی الأصول، اثر امام ابوالمناقب شهابالدین محمود بن احمد زنجانی (متوفی 656ق)، کتابی است در بررسی فروعات فقهی و تطبیق آنها، با مباحث علم اصول که با تحقیق، تعلیق و حواشی محمد ادیب صالح به چاپ رسیده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
الامام فی بيان ادلة الاحكام
نسخه: ابن عبد السلام، عبد العزيز بن عبد السلام (۶۶۰۵۷۷ ق.)؛ الامام فی بيان ادلة الاحكام، تحقيق رضوان مختاری غریبه، بیروت: دار البشائر، ۱۴۰۷ ق./۱۹۸۷ م.
معرفی مولف: ابومحمد عزالدين عبدالعزيز بن عبدالسلام بن ابىالقاسم بن محمد مهذّب سلمى دمشقى (577-660ق)، مشهور به ابن عبدالسلام، ملقب به «سلطانالعلماء»، فقيه، قاضى و خطیب شافعى اهل سياست كه صوفى مشرب نيز بوده است. برخی آثار تفسیر العز بن عبدالسلام، شجرة المعارف و الأحوال و صالح الأقوال و الأعمال، کتاب الامام فی بيان ادلة الاحكام و … .(مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت
کتاب المقاصد الصغرى (الفوائد في اختصار المقاصد أو القواعد الصغری)
نسخه: همو، المقاصد الصغرى، تحقيق اياد خالد الطباع، دمشق: دار الفكر المعاصر، ۱۴۱۶ ق.
معرفی: الفوائد في اختصار المقاصد أو القواعد الصغری، اثر عز بن عبدالسلام عزالدین عبدالعزیز بن عبدالسلام سلیمی (متوفی 660ق)، کتابی است اصولی پیرامون مقاصد شرعی که با تحقیق ایاد خالد الطباع به چاپ رسیده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
منهاج الوصول الى علم الاصول
نسخه: بیضاوی، عبدالله بن عمر (۶۸۵۵۶۸ ق.)؛ منهاج الوصول الى علم الاصول، مطبعة كردستان، ۱۳۲۶ ق.
معرفی: «مناهج الوصول الی علم الاصول، تالیف اثر حضرت امام خمینی است. کتاب حاضر اولین مباحث علم اصول است که توسط حضرت امام تالیف شده و برای نخستین بار به همراه توضیحات، پاورقیها و فهرست آیات، روایات، اعلام،اماکن و… به چاپ رسیده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
کتاب جمع الجوامع
نسخه: سبکی، تاج الدين عبد الوهاب بن علی (۷۲۷-۷۷۱ ق.)؛ جمع الجوامع، چاپ شده همراه با حاشية العطار، بيروت: دار الكتب العلمية، ۱۴۲۰ ق.
معرفی: جمع الجوامع (عبدالوهاب سبکی)، از مهمترین کتابهای اصولی اهل سنّت، به عربی، اثر تاجالدین عبدالوهاب سُبْکی، عالم شافعی. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
التمهيد في تخريج الفروع على الأصول
نسخه: اسنوى، عبد الرحيم بن حسن (۷۰۴-۷۷۲ ق.)؛ التمهيد في تخريج الفروع على الأصول، تحقيق محمد حسن هيتو، بيروت: مؤسسة الرساله، ۱۴۰۰ ق.
معرفی: التمهيد في تخريج الفروع على الأصول، عنوان اثری است از ابومحمد، جمالالدین، عبدالرحیم بن حسن بن علی اسنوی شافعی (متوفى: 772ق). (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
البحر المحيط في أصول الفقه
نسخه: زرکشی، محمد بن بهادر (۷۴۵-۷۹۴ ق)؛ البحر المحيط في أصول الفقه، تحقيق محمد محمد تامر، بيروت: دار الكتب العلميه، ۱۴۲۱ ق. / ۲۰۰۰ م.
معرفی: البحر المحيط في أصول الفقه تأليف بدرالدين محمد بن بهادر بن عبدالله زركشى است كه از علماى اهلسنت و داراى مذهب شافعى بوده است. كتاب حاوى مباحث مربوط به اصول فقه اهلسنت بر اساس ديدگاههاى مذهب شافعى است كه در آن ديدگاههاى ساير مذاهب اهلسنت نيز منعكس گرديده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
کتاب لب الاصول
نسخه: انصاری سنیکی، زکریا بن محمد (۸۲۳-۹۲۶ ق.)؛ لب الاصول، قاهره: عيسى البابي الحلبي.
معرفی: «لب الأصول» نیز خود تلخیصی است از کتاب «جمع الجوامع في أصول الفقه» امام تاجالدین سبکی (متوفی 771ق). (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتاب پدیا
________________________________________________________
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیابهای پژوهشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
جهت دسترسی به کتاب استاد عبدالهادی فضلی میتوانید به کتاب «اصول البحث» در سایت مدرسه فقاهت مراجعه نمایید.
و همچنین جهت دسترسی به مباحث علوم اسلامی میتوانید به پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی مراجعه نمایید.