معرفی هم‌اندیشی‌های توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی

مقدمه

اصطلاح «علوم اسلامی»، اگرچه به‌ویژه در سال‌های اخیر کاربردهای گوناگونی یافته است، اما این اصطلاح را همچنان بیشتر به معنای رایج و اخص آن به کار می‌برند؛ یعنی «دانش‌های ناظر به کشف و تبیین آموزه‌های اسلام». در یک دسته‌بندی متعارف، این علوم شامل: تفسیر و علوم قرآن، علوم و معارف حدیث، کلام اسلامی، فقه و اصول، اخلاق و عرفان اسلامی، فلسفه اسلامی، و تاریخ اسلام و سیره پیامبر و اهل بیت هستند.

با این حال، با ظهور و توسعه حوزه‌های جدید تحقیقات اسلامی، به‌خصوص در ابعاد چندرشته‌ای و بین‌رشته‌ای، نگاهی موسّع به علوم اسلامی ضروری است. این نگاه گسترده، ظرفیت علمی و تمدنی علوم اسلامی را به روی نیازها و عرصه‌های جدید گشوده و به آن‌ها اضافه می‌سازد. همچنین، وضعیت در حال گذار و رو به رشد پژوهش‌ها و آموزش‌ها در علوم انسانی-اسلامی، ایجاب می‌کند که دست‌کم با نام «مطالعات اسلامی» به رسمیت شناخته شوند و در کنار دیگر مطالعات تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و فلسفی درباره اسلام و آموزه‌های اسلامی مورد توجه قرار گیرند.

معرفی هم‌اندیشی‌های میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی

میز تخصصی توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی، وابسته به هیئت امنای دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم و به دنبال «ارتقای توان علوم اسلامی برای پاسخگویی به نیازهای جامعه و نظام اسلامی» است. این هسته علمی با طراحی و اجرای سلسله هم‌اندیشی‌های توسعه و توانمندی علوم اسلامی، با گردهم آوردن راهبران علوم اسلامی به دنبال ارتقای جایگاه و توانمندی علوم اسلامی برای پاسخگویی به پیچیده‌ترین مسائل عصر حاضر و توسعه پایدار جامعه اسلامی است.

اهداف هم‌اندیشی‌ها

هم‌اندیشی‌های توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی، اهداف و سیاست‌های راهبردی زیر را دنبال می‌کنند:

1. ارتقای هم‌افزایی میان دانشوران علوم و مطالعات اسلامی در مسیر تقویت و ترویج گفتمان «توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی برای پاسخ به نیازها» و بررسی الزامات و چالش‌های آن.
2. یاری به شناسایی، تعمیق، توسعه و ترویج «روش‌ها، مدل‌ها و مهارت‌ها» مورد نیاز محققان علوم اسلامی برای «تحلیل نیاز، تحقیق و حل مسئله، کاربست دانش و تولید پاسخ»
3. پیش‌بینی وضعیت، روندها و تحولات آینده علمی و اجتماعی اثرگذار بر توانمندی و توسعه علوم و مطالعات اسلامی، با تکیه بر فراتحلیل‌ها و فراوری آینده‌پژوهی و تحقیقات جاری.
4. همفکری و هم‌افزایی برای تقویت و توسعه رویکردهای مؤثر در توانمندسازی علوم اسلامی برای پاسخگویی به نیازها (مانند پژوهش‌ها و آموزش‌های: بین‌رشته‌ای و مقارن، کل‌نگر و نظام‌مند، معطوف به حل مسئله و کاربردی‌سازی) و شناسایی رویکردهای نوین.

فرایند برگزاری هم‌اندیشی‌ها

پیش از برگزاری اجلاسیه، مجری این هم‌اندیشی‌ها «پیوست‌ها»یی شامل خلاصه‌ای از هم‌اندیشی قبلی، راهنمای هم‌اندیشی پیش‌رو و چالش‌ها و نقدهای مسئله تهیه و به همراه دعوتنامه ارسال می‌کند.

هر هم‌اندیشی طی یک روز برگزار می‌شود و به جای استفاده از روش سخنرانی، از روش «شور» بهره می‌گیرد. بر اساس برنامه از پیش تنظیم شده، در ابتدا یکی از اعضای اجلاسیه به ارائه نتایج مطالعات و دیدگاه خود می پردازد. اعضای حاضر بر اساس ارائه نسبت به موضوع شور می‌کنند و هر یک از اساتید صاحب‌نظر به تصحیح، تکمیل یا نقد آن می‌پردازند. این فرایند منجر به تبادل نظر و در نهایت جمع‌بندی مطالب مطرح شده پیرامون مسئله می‌شود.

مدعوّین هم‌اندیشی

مدعوّین اصلی این هم‌اندیشی‌ها، متخصصان برجسته علوم اسلامی در ایران هستند که در حوزه مرتبط با موضوع هم‌اندیشی صاحب‌نظر می‌باشند. همچنین اساتید صاحب نظر در موضوع هم‌اندیشی که عضو ثابت اجلاسیه نیستند به صورت عضو مهمان در اجلاسیه حضور دارند. علاوه بر این، حلقه دومی از محققان جوان عرصه روش‌شناسی علوم اسلامی نیز به عنوان اعضای ناظر در جلسات حضور می‌یابند. حضور اعضای حلقه دوم برای بهره‌برداری از مباحثات و دریافت تجارب برای تشکیل حلقه روش‌شناسی علوم اسلامی است.

اعضای ثابت

هم‌اندیشی‌های توسعه و توانمندی علوم اسلامی افتخار همکاری با جمع زیادی از اساتید برجسته حوزه و دانشگاه را دارد. لیست اعضای ثابت (با حذف القاب و به ترتیب حروف الفبا) بدین شرح است:

• رضا اسفندیاری (اسلامی): استاد حوزه علمیه قم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (گروه فقه و حقوق) / دانش تخصصی: فقه و اصول، فلسفه فقه و اصول
• عبدالرضا اکبری: عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام / دانش تخصصی: الهیات اسلامی و فلسفه اخلاق
• مجتبی الهی خراسانی: استاد حوزه علمیه مشهد، عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی ره (گروه فقه و مبانی اجتهاد) / دانش تخصصی: فقه و اصول، فلسفه علوم اسلامی
• حمید پارسانیا: استاد حوزه علمیه قم، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران (گروه جامعه شناسی) / دانش تخصصی: فلسفه اسلامی، جامعه‌شناسی، فلسفه علم
• علیرضا پیروزمند: استاد حوزه علمیه قم، عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی (گروه اصول فقه حکومتی) / دانش تخصصی: فلسفه فقه و اصول، فلسفه علم
• محسن جوادی: عضو هیئت علمی دانشگاه قم (گروه اخلاق) / دانش تخصصی: فلسفه اسلامی، فلسفه اخلاق
• محمود حکمت‌نیا: عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (گروه فقه و حقوق) / دانش تخصصی: حقوق، فلسفه فقه و حقوق
• عبدالحسین خسروپناه: عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (گروه فلسفه) / دانش تخصصی: فلسفه و کلام
• حمید درایتی: استاد حوزه علمیه مشهد / دانش تخصصی: فقه و اصول، فلسفه اصول
• علی رحمانی: استاد حوزه علمیه مشهد، عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی ره / دانش تخصصی: فقه و اصول، فلسفه اصول
• علی اکبر رشاد: استاد حوزه علمیه تهران، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (گروه منطق فهم دین) / دانش تخصصی: فلسفه اسلامی، فلسفه فقه و اصول
• محمدتقی سبحانی: استاد حوزه علمیه قم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (گروه فلسفه و کلام) / دانش تخصصی: کلام و فلسفه اسلامی
• هادی صادقی: استاد حوزه علمیه قم، عضو هیات علمی دانشگاه قرآن و حدیث قم (گروه اخلاق) / دانش تخصصی: کلام اسلامی، فلسفه اخلاق، قرآن و حدیث
• سیدعلی طالقانی: استاد حوزه علمیه مشهد، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام (گروه فلسفه و کلام در مرکز تخصصی آخوند خراسانی ره) / دانش تخصصی: کلام و فلسفه اسلامی، فلسفه تطبیقی
• ابوالقاسم علیدوست: استاد حوزه علمیه قم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (گروه فقه و حقوق) / دانش تخصصی: فقه و اصول فقه، فلسفه فقه و اصول
• سیدعلی عماد: استاد حوزه علمیه قم / دانش تخصصی: مدیریت دانش، فلسفه فقه، فلسفه علم
• مهدی علیزاده: استاد حوزه علمیه قم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (گروه اخلاق) / دانش تخصصی: اخلاق اسلامی، فلسفه اخلاق
• احمد مبلغی: استاد حوزه علمیه قم / دانش تخصصی: فقه و اصول
• ابوالقاسم مقیمی حاجی: استاد حوزه علمیه قم / دانش تخصصی: فقه و اصول
• سید مجتبی نورمفیدی: استاد حوزه علمیه قم / دانش تخصصی: فقه و اصول، فلسفه اصول
• عبدالحمید واسطی: استاد حوزه علمیه مشهد، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (گروه منطق فهم دین) / دانش تخصصی: فلسفه
• احمد واعظی: استاد حوزه علمیه قم، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام (گروه فلسفه مضاف) / دانش تخصصی: فلسفه سیاسی

میزبانان و نهادهای همکار

طراح و برگزارکننده سلسله هم‌اندیشی‌های توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی، میز تخصصی توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی است. نهادهای همکار در برگزاری سایر هم‌اندیشی‌ها عبارتند از:

• مرکز تخصصی آخوند خراسانی ره
• مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان
• پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
• مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه (قم)
• مرکز خدمات حوزه‌های علمیه
• سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی

تاریخچه هم‌اندیشی‌ها

میز توسعه و توانمندی علوم اسلامی تا تابستان 1404، پنج هم‌اندیشی برگزار کرده است. موضوعات و تاریخچه سلسله هم‌اندیشی‌های توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی به شرح زیر است:

1. اجلاسیه اول: روش مواجهه علوم اسلامی با نیازهای معاصر (مشهد/ زمستان 1400)
2. اجلاسیه دوم: جایگاه نیازهای کاربردی در درختواره علوم اسلامی (مشهد/ اسفند 1402)
3. اجلاسیه سوم: چیستی روش و قلمرو روش‌شناسی در علوم اسلامی (مشهد/ اسفند 1402)
4. اجلاسیه چهارم: روش کاربردی‌سازی در علوم اسلامی (مشهد/ اسفند 1403)
5. اجلاسیه پنجم: چالش‌های هوش مصنوعی در علوم اسلامی (مشهد/ اسفند1403)