مقدمه
در این راهیاب، با هدف بررسی چند قرن از مأخذشناسی متون احادیث شیعه، از دو منبع معتبر و ارزشمند بهره گرفتهایم: کتاب «مهارتهای تحقیق و مأخذشناسی علوم اسلامی» اثر دکتر حسین صابری و کتاب «اصول البحث» تألیف شیخ عبدالهادی فضلی. این پژوهش علاوه بر معرفی دقیق این کتب و نسخههای موجود، به چگونگی دسترسی به نسخ این آثار نیز میپردازد. هدف نهایی، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران و علاقهمندان به حوزه احادیث و علوم اسلامی است تا با شناخت دقیق منابع و روشهای تحقیق، گامی مؤثر در جهت توسعه دانش و فهم عمیقتر متون دینی بردارند.
معرفی پژوهشگر
«شیخ عبدالهادی فضلی»
عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش) روحانی شیعه و از شخصیتهای تأثیرگذار قرن چهاردهم هجری شمسی در منطقه شرقی عربستان است. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی بود. فضلی تألیفات فراوانی در زمینههای مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت سید محمدباقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران بهشمار میرفت. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
«دکتر حسین صابری»
«دکتر حسین صابری» استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد است.وی نخست به تحصیلات حوزوی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشغول میشود و پس از مقطع سطح، دروس خارج را در مدرسه آیتالله العظمی خویی میگذراند. وی دورههای کارشناسی تا دکترای خود را نیز در همان گروه و دانشگاهی طی میکند که امروز در آن مشغول به تدریس است. «بررسی وضعیت عقل در فرایند استنباط فقهی» موضوع رساله ی دکترای وی است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان پژوهش برتر در حوزه دین شناخته شده است. او تاکنون ۲۲ کتاب تالیف و ترجمه کرده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
معرفی کتب
کتاب الاصول الستة عشر من الأصول الأولية في الروايات و احادیث اهل البيت
نسخه: الاصول الستة عشر من الأصول الأولية في الروايات و احادیث اهل البيت ، قم: دار الشبستری، ۱۴۰۵ ق. / ۱۳۶۳.
معرفی: الاصول الستة عشر (ط – دار الحديث)، كتابى است مشتمل بر دو مجموعه از اصول و منابع روايى باقىمانده از عصر ائمه(ع) با موضوعات گوناگون كه توسط جمعى از علما و به زبان عربى تأليف گرديده است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب المحاسن
نسخه: برقی، احمد بن محمد بن خالد ( ۲۰۰-۲۷۴ق.)؛ المحاسن، تحقیق سيد جلال الدین حسینی، تهران: دار الكتب الاسلاميه.
معرفی: المحاسن، اثر احمد بن محمد بن خالد برقى (متوفاى حدود 274)، حاوى مجموعه رواياتى به زبان عربى است كه توسط جلالالدين محدث تصحيح شده است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب بصائر الدرجات الكبرى في فضائل آل محمد
نسخه: صفار، محمد بن حسن ( -۲۹۰ ق.)؛ بصائر الدرجات الكبرى في فضائل آل محمد، تحقیق میرزا محسن کوچه باغی، تهران: منشورات الأعلمی، ۱۴۰۴ق. / ۱۳۶۲.
معرفی: بصائر الدرجات الكبری في فضائل آل محمد(ص)، اثر ابوجعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار، کتابی است دو جلدی به زبان عربی با موضوع حدیث و کلام اسلامی، در بیان فضائل اهلبیت(ع) که به تحقیق سید محمد سید حسین معلم رسیده است. نویسنده در این اثر، روایاتی را در فضایل اهلبیت(ع) جمعآوری کرده است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب الامامة والتبصرة من الحيرة
نسخه: ابن بابویه قمی، علی بن حسین ( -۳۲۹ ق.)؛ الامامة والتبصرة من الحيرة، قم: مدرسة الامام المهدى.
معرفی: الإمامة و التبصرة من الحیرة اثرى از ابوالحسن على بن الحسین بن بابویه القمى معروف به صدوق اول، که به موضوع امامت به نحو عام و به موضوع غیبت امام مهدى علیه الصلاة و السلام به طور ویژه پرداخته است.البته مباحثى که دربارۀ امامت به نحو عام در این اثر آمده مباحثى است که با امر غیبت و شؤون آن مرتبط است نه مباحث اصل امامت.با پیچیدگىهاى خاصى که داراست.از اینرو، روى سخن در این اثر با کسانى است که به «امامت» بهعنوان اصلى از اصول مذهب باور دارند و لیکن در شخص هر امامى پس از امام دیگر با هم اختلاف نظر پیدا نمودهاند. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب الكافي
نسخه: کلینی، محمد بن يعقوب ( -۳۲۹ ق.)؛ الكافي، تحقيق على اكبر غفاری، تهران: دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۸۸ ق.
معرفی: الكافى، اثر محمد بن يعقوب كلينى (متوفى 328ق)، از جمله مهمترين منابع حديثى شيعه است. اين اثر در كتابشناسى طبع دارالحديث معرفى و ويژگىهاى آن ذكر شده است. اكنون در اين نوشتار مطالبى پيرامون طبع اسلامیه اين اثر شريف ارائه مىگردد و تحقيقات دو نسخه بهاختصار مورد بررسى قرار مىگيرد. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب علل الشرائع
نسخه: ابن بابویه، محمد بن علی (۳۱۱ – ۳۸۱ ق.)؛ علل الشرائع، نجف: المطبعة الحيدريه، ۱۳۸۶ ق. / ۱۹۶۶ م.
معرفی: علل الشرائع، به زبان عربى، تأليف شيخ صدوق، ابوجعفر، محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى (305 – 381ق)، از چهرههاى برجسته فقها و روات شيعه در قرن چهارم هجرى است. كتاب، مشتمل بر رواياتى از حضرت رسول خدا(ص) و ائمه معصومين(ع) درباره علت برخى از احكام شرعى و عقايد است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب عيون اخبار الرضا
نسخه: همو؛ عيون اخبار الرضا، تحقیق حسین اعلمی، بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، ۱۴۰۴ ق. / ۱۹۸۴م.
معرفی: عيون أخبار الرضا عليهالسلام (تصحیح لاجوردی)، تأليف ابوجعفر محمد بن على بن الحسين بن بابويه قمى، معروف به شيخ صدوق، مفصلترين و معتبرترين كتاب در مورد جوانب مختلف زندگانى امام رضا(ع) و نيز سخنان ايشان در موضوعات مختلف است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب الخصال
نسخه: همو؛ الخصال، تحقيق على اکبر غفاری، قم: منشورات جماعة المدرسين في الحوزة العلميه، ۱۴۰۳ ق. / ۱۳۶۲.
معرفی: الخصال، اثر ابوجعفر محمد بن على بن حسین بن بابویه قمى، معروف به شیخ صدوق، با تصحیح و تعلیق علىاکبر غفارى، کتابى است حدیثى که در آن، نویسنده، احادیثى را که مشتمل بر «شمارهاى» بودهاند، گردآورى کرده و به ترتیب اعداد در ابواب مختلف آورده است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب التوحيد
نسخه: همو؛ التوحيد، تحقيق هاشم حسین تهرانی، قم: منشورات جماعة المدرسين في الحوزة العلميه، ۱۳۸۷ ق.
معرفی: التوحيد به زبان عربى، از شيخ صدوق، ابوجعفر، محمد بن على بن حسین بن بابويه قمى (305 – 381ق)، از چهرههاى برجسته فقها و روات شيعه در قرن چهارم هجرى است. موضوع كتاب، روايات حضرت رسول خدا(ص) و ائمه معصومين(ع)، پيرامون توحيد و شناخت ذات و صفات و اسما و افعال خداوند متعال و ديگر مباحث مهم كلامى است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب كمال الدين و تمام النعمه
نسخه: ؛ همو؛ كمال الدين و تمام النعمه، تحقيق على اکبر غفارى، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۵ ق. / ۱۳۶۳.
معرفی: کَمالُ الدّین و تَمامُ النّعْمَة یا اِکْمالُ الدّین و اِتْمامُ النّعمَة، کتابی به زبان عربی تألیف عالم شیعه محمد بن علی بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ق). وی در این کتاب به موضوع غیبت و ظهور امام زمان(عج) میپردازد. شیخ صدوق، نمونههای فراوانی از غیبت پیامبران الهی را آورده و به بررسی کامل امامت حضرت مهدی(ع)، تولد، روایات پیامبر و ائمه(ع) درباره ظهور آن حضرت، کسانی که به خدمت آن حضرت رسیدهاند و شرایط دوران ظهور ایشان پرداخته است. (معرفی بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب تحف العقول عن آل الرسول
نسخه: ابن شعبه، حسن بن علی؛ سده چهارم ق؛ تحف العقول عن آل الرسول، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ ق. / ۱۳۶۳.
معرفی: تحف العقول عن آل الرسول صلىاللهعليهم نوشته ابومحمد، حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى از علما و فقهاى بزرگ شيعه در قرن چهارم هجرى مىباشد. برخی نام کتاب را «تحف العقول فیما جاء من الحکم و المواعظ من آل الرسول» ثبت نمودهاند؛ لکن در کتبی که تا کنون منتشر شده نام این کتاب به صورت «تحف العقول عن آل الرسول» نوشته شده است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
________________________________________________________
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیابهای پژوهشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
جهت دسترسی به کتاب استاد عبدالهادی فضلی میتوانید به کتاب «اصول البحث» در سایت مدرسه فقاهت مراجعه نمایید.
و همچنین جهت دسترسی به مباحث علوم اسلامی میتوانید به پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی مراجعه نمایید.