مقدمه
در این راهیاب، با هدف بررسی چند قرن از مأخذشناسی متون احادیث اهل سنت، از دو منبع معتبر و ارزشمند بهره گرفتهایم: کتاب «مهارتهای تحقیق و مأخذشناسی علوم اسلامی» اثر دکتر حسین صابری و کتاب «اصول البحث» تألیف شیخ عبدالهادی فضلی. این پژوهش علاوه بر معرفی دقیق این کتب و نسخههای موجود، به چگونگی دسترسی به نسخ این آثار نیز میپردازد. هدف نهایی، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران و علاقهمندان به حوزه احادیث و علوم اسلامی است تا با شناخت دقیق منابع و روشهای تحقیق، گامی مؤثر در جهت توسعه دانش و فهم عمیقتر متون دینی بردارند.
معرفی پژوهشگر
«شیخ عبدالهادی فضلی»
عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش) روحانی شیعه و از شخصیتهای تأثیرگذار قرن چهاردهم هجری شمسی در منطقه شرقی عربستان است. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی بود. فضلی تألیفات فراوانی در زمینههای مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت سید محمدباقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران بهشمار میرفت. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
«دکتر حسین صابری»
«دکتر حسین صابری» استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد است.وی نخست به تحصیلات حوزوی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشغول میشود و پس از مقطع سطح، دروس خارج را در مدرسه آیتالله العظمی خویی میگذراند. وی دورههای کارشناسی تا دکترای خود را نیز در همان گروه و دانشگاهی طی میکند که امروز در آن مشغول به تدریس است. «بررسی وضعیت عقل در فرایند استنباط فقهی» موضوع رساله ی دکترای وی است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان پژوهش برتر در حوزه دین شناخته شده است. او تاکنون ۲۲ کتاب تالیف و ترجمه کرده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
معرفی کتب
کتاب الترغيب والترهيب من الحديث الشريف
نسخه: منذری، عبدالعظیم بن عبد القوی (۶۵۶۵۸۱ ق.)؛ الترغيب والترهيب من الحديث الشريف، تحقيق ابراهيم شمس الدین، بیروت: دار الكتب العلميه، ۱۴۱۷ ق.
معرفی: کتاب در این باب، الترغیب و الترهیب اثر حافظ ابومحمد عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری (متوفی ۶۵۶) است. در این کتاب، مؤلف به جمع احادیثی پرداخته که آمیزهای است از موعظه و تشویق به انجامدادن عبادات و انذار و هشدار نسبت به انجام دادن برخی اعمال. منذری در ذیل احادیث، به صحت و ضعف آنها اشاره کرده است. (معرفی بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب جامع الاصول من احاديث الرسول
نسخه: ابن اثیر، مبارک بن محمد (۶۰۶_۵۴۴ ق.)؛ جامع الاصول من احاديث الرسول، تحقيق محمد حامد فقی، ۱۳۶۸ – ۱۳۷۴ ق. ۱۹۴۹ – ۱۹۵۵ م
معرفی: جامع الاصول من احادیث الرسول، کتابی در حدیث از ابوالسعادات مجدالدین مبارک بن محمدبن محمد شیبانی موصلی، معروف به ابن اثیر (۵۴۴ ـ۶۰۶)، محدّث ، رجالی ، مفسر و فقیه شافعی است. ابن اثیر، این کتاب را به سه بخش کلی تقسیم کرده است: مبادی، مقاصد و خواتیم. (معرفی بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب ریاض الصالحين من كلام سيد المرسلين
نسخه: نووی، یحیی بن شرف (۶۷۶0-۶۳۱ ق.)؛ ریاض الصالحين من كلام سيد المرسلين، بيروت: دار الفکر، ۱۴۲۱ ق. / ۲۰۰۰ م.
معرفی: رياض الصالحين من كلام سيّد المرسلين تألیف محىالدين يحيى بن شرف النووى، در موضوع حديث است كه به گردآورى گوشههايى از سنن و آداب رسول گرامى اسلام صلىاللّهعليهوآله كه هر فرد مسلمانى در تمامى شؤون حيات دنيوى و اخروى خود بدان نيازمند است، پرداخته است. نویسنده، مطالب كتاب را از آثارى كه در مورد سنت نبوى نگاشته شده و مورد اعتماد اهل سنت مىباشد فراهم آورده است. علمای بسیاری به شرح و توضیح این کتاب پرداختهاند که این خود نشانه اهمیت و جایگاه این کتاب است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب جامع المسانيد و السنن
نسخه: ابن كثير، اسماعيل بن عمر ( ۷۷۴-۷۰۰ ق.)؛ جامع المسانيد و السنن، تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت: دار خضر، ۱۴۱۹ ق.
معرفی: جامع المسانيد لابن الجوزي، تألیف عبدالرحمن بن علی بن جوزی (متوفی 597ق)، از جمله جوامع حدیثی اهل سنت است که با تحقیق علی حسین البواب در هشت جلد منتشر شده است. ابن جوزی در «جامع المسانيد» بین چهار کتاب حدیثی اهل سنت جمع کرده و معتقد است که این کتابها بیشتر احادیث رسولالله(ص) را در بر دارند و بهلحاظ سندی نیز در رتبه عالی هستند. این کتب عبارتند از: مسند امام احمد بن حنبل، دو صحیح بخاری و مسلم و جامع ترمزی. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب مجمع الزوائد و منبع الفوائد
نسخه: هیثمی، علی بن ابی بکر (۷۳۵-۸۰۷ ق.)؛ مجمع الزوائد و منبع الفوائد، قاهره: دارالريان للتراث، ۱۴۰۷ ق.
معرفی: مجمع الزوائد و منبع الفوائد، نوشته ابوالحسن نورالدین علی بن ابیبکر بن سلیمان هیثمی شافعی (807-735ق)، از دانشمندان علم حدیث نبوی است. او یکى از مهمترین منابع حدیثى اهل سنت را نگاشته است. این اثر با تحقیق محمد عبدالقادر احمد عطا عرضه شده است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب الجامع الصغير من حديث البشير النذير
نسخه: سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر (۹۱۱-۸۴۹ ق.)؛ الجامع الصغير من حديث البشير النذير، قاهره: المطبعة الخيريه، ۱۳۲۳ ق.
معرفی: الجامع الصغير في أحاديث البشير النذير، تألیف عبدالرحمن بن ابیبکر سیوطی (849-911ق)، یکی از جوامع روایی معروف اهل سنت است که در دو مجلد با روش الفبایی (برحسب ابتدای روایات) تدوین شده است. این کتاب، مجموعهای حدیثی است که 10031 حدیث را در بر دارد. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال
نسخه: متقی هندی، علی بن حسام الدین (۸۸۸-۹۷۵ ق.)؛ كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال، تحقيق محمود عمر دمیاطی، بیروت: دار الكتب العلميه، ۱۴۱۹ ق. / ۱۹۹۸ م.
معرفی: کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال از مهمترین منابع حدیثى اهل سنت است که توسط علاءالدین المتقی بن حسامالدین هندى معروف به متقى هندى (888 -975ق) نوشته شده است. او این کتاب را در مقام ترتیب و بازنویسى کتابهاى مهم جلالالدین سیوطى مثل جوامع الجامع، الجامع الصغیر، و زواید الجامع الصغیر تدوین کرده است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب جمع الفوائد من جامع الاصول و مجمع الزوائد
نسخه: فاسی سوسی، محمد بن محمد (۱۰۳۷-۱۰۹۴ ق.)؛ جمع الفوائد من جامع الاصول و مجمع الزوائد، تحقیق ابو علی سلیمان بن دريح، دار مكتبة ابن كثير، دار ابن حزم، ۱۴۱۸ ق.
دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب التاج الجامع للأصول
نسخه: منصور بن علی ناصف (د. پس از ۱۳۷۱ ق.)؛ التاج الجامع للأصول. قاهره: دار احياء الكتب العربيه، ۱۳۸۱ ق. / ۱۹۶۱ م.
معرفی: شیخ منصور علی ناصف (از معاصران) صاحب التاج الجامع للاصول فی احادیث الرسول، وی در این کتاب بهرسم قدما به جمع و تدوین روایات پنج کتاب از کتب ششگانه پرداخت، به این معنی که از درج روایات سنن ابن ماجه خودداری کرد. (معرفی بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
________________________________________________________
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیابهای پژوهشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
جهت دسترسی به کتاب استاد عبدالهادی فضلی میتوانید به کتاب «اصول البحث» در سایت مدرسه فقاهت مراجعه نمایید.
و همچنین جهت دسترسی به مباحث علوم اسلامی میتوانید به پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی مراجعه نمایید.