مروری بر بهترین درسنامه‌های حدیث

درسنامه فهم حدیث

عنوان کامل: درسنامه فهم حدیث
پدیدآور: عبدالهادی مسعودی
ناشران: دانشکده علوم حدیث و زائر
سال انتشار: ۱۳۸۹
زبان: فارسی
وضعیت دسترسی: دسترسی به دو صورت فیزیکی به طور مثال سایت گیسوم و الکترونیکی سایت کتابخانه مدرسه فقاهت در دسترس است.
نوع هزینه: نسخه الکترونیکی به صورت رایگان عرضه می‌شود.

معرفی اجمالی

درسنامه حاضر با هدف آشنا کردن اساتید، طلاب و پژوهشگران با روش‌ها و قواعد فهم حدیث تدوین گردیده و همچنین این اثر یک گام کوچک در راستای یافتن روش‌های فهم حدیث و استخراج آنها از میان شروح، حواشی و تعلیقه‌های علمای دینی به شمار می‌رود. «درسنامه فهم حدیث» راه و رسم فهم حدیث را از ابتدایی‌ترین مرحله تا گام‌های پایانی آن به پژوهشگر نشان می‌دهد.
کتاب به صورت یک درسنامه تدوین شده است و در پایان هر درس، پرسش‌ها و پژوهش‌هایی برای تمرین و تقویت مهارت فهم حدیث ارائه شده است. در این کتاب، مسیر فهم حدیث به دو مرحله اصلی فهم متن و فهم مقصود تقسیم می‌شود. همچنین، این کتاب به بررسی پیشینه فقه الحدیث در دوره‌های مختلف، موانع فهم حدیث و چگونگی بهره‌گیری از دستاوردهای بشری در این زمینه می‌پردازد.

ساختار و تقسیم‌بندی محتوا

این کتاب در سه بخش کلی تقسیم‌بندی شده است:

• بخش اول: کلیات

• بخش دوم: سیر فهم حدیث

• بخش سوم: موانع فهم حدیث

هر یک از این بخش‌ها به زیرمجموعه‌های مرتبط دسته‌بندی شده‌اند. به‌عنوان مثال، در بخش دوم یعنی «سیر فهم حدیث»، چند درس از کل پانزده درس این کتاب قرار گرفته است؛ مانند:

• سیر اجمالی

• پیشنیازهای فهم

• فهم مفردات

• فهم ترکیبات

• گردآوری قرینه‌ها

• و سایر موارد

هر کدام از این درس‌ها نیز به زیرمجموعه‌های ریزتری تقسیم شده‌اند که نشان از جزئی‌نگری و پرداخت تفصیلی در این درسنامه می‌باشد.

نمونه‌ای از متن اثر

“3ـ علامه مجلسي

محمد باقر مجلسي (1111 ـ 1037ه) پرکارترين محدّث شيعي است که سه کتاب بزرگش: بحار الأنوار الجامع لدرر أخبار الأئمه الأطهار، مرآه العقول في شرح اخبار آل الرسول و ملاذ الأخيار في شرح تهذيب الاخبار، مشتمل بر مباحث فقه الحديثي اوست. مجلسي نيز مانند دو جامع‌نويس پيشين: فيض و شيخ حرّ عاملي، با گردآوري روايات هم‌مضمون و ناظر به هم، دسته بندي موضوعي، چينش منطقي آنها در کنار يکديگر و آوردن آيات متناسب قرآن، زمينه و مقدمه فهم درست روايات را بويژه در بحارالانوار فراهم مي آورد. او براي شرح واژه هاي غريب و ناآشناي احاديث، به بيش از بيست کتاب لغت و غريب ‌الحديث و شانزده کتاب شرح حديث مراجعه کرده است. توضيحات علامه مجلسي تنها به لغات محدود نيست. او شرح مشکلات و يافته هاي خود را در فهم معضلات، در قالب «أقول»، «شرح»، «تبيان»، «ايضاح»، «تنوير» و … عرضه مي دارد و در بسياري موارد، تفسير شارحان و کلام حکيمان را نقل و نقد مي کند [1] و بدين ‌طريق يک کتابخانه کوچک متحرک با بيش از ششصد مصدر را در قالب دائره المعارفي حديثي عرضه مي دارد. او خود در مقدمه بحار الأنوار مي نويسد: رواياتي را که نياز به کشف معاني داشته اند به بياني رسا توضيح داده ام و بنا بر حداکثر اختصار نهاده‌ام، تا بابهاي کتاب طولاني نگردد و حجم کتاب بيش از حد نيفزايد و جويندگان در استفاده از کتاب دچار مشکل نشوند. [2] اين توضيحات و شرحهاي کوچک و بزرگ ذيل احاديث، افزون بر پنجاه شرح مفصل است، که برخي در حد يک رساله اند و نوشته اي مستقل در موضوع خود به شمار مي آيند.”

درسنامه علم حدیث

عنوان کامل: درسنامه علم حدیث
پدیدآور: علی نصیری
ناشر: نشر هاجر
سال انتشار: ۱۳۸۹
زبان: فارسی
وضعیت دسترسی: دسترسی به دو صورت فیزیکی به طور مثال نشر هاجر و الکترونیکی همراه نور در دسترس است.
نوع هزینه: ‌هر دو نوع دسترسی به صورت غیررایگان عرضه می‌شود.

معرفی اجمالی

درسنامه علم حدیث به مشخصات مولف علی نصیری، ناشر مرکز نشر هاجر و وابسته به مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، به زبان فارسی در سال هزار و سیصد و هشتاد و نه منتشر شده است. این اثر شامل سیصد و بیست و هشت صفحه می‌باشد. از جهت نسخه موجود، نسخه فیزیکی آن فراهم بوده، اما از جهت متن، متن کامل آن به طور رایگان در دسترس نیست و تنها فهرست و مقدمه آن موجود می‌باشد.
لازم به ذکر است که هزینه‌ی نسخه فیزیکی این درسنامه انتقادی بر آن محسوب می‌شود؛ چرا که نشر وابسته به حوزه‌های علمیه می‌تواند حداقل نسخه الکترونیکی اثر را به‌صورت رایگان در اختیار خوانندگان قرار دهد و صرفاً نسخه فیزیکی آن را به‌صورت غیررایگان عرضه کند.

ساختار و محتوا

این درسنامه در شش فصل با عناوینی چون:

• بازشناخت کلیاتی پیرامون حدیث

• آشنایی با تاریخ حدیث اهل سنت

• آشنایی با تاریخ حدیث شیعه

• آشنایی با مصطلح الحدیث

• آشنایی با رجال الحدیث

• آشنایی با مبانی فقه الحدیث

تقسیم‌بندی شده است. برای مثال، در فصل دوم به نام “آشنایی با تاریخ حدیث اهل سنت”، مباحث به شش دوره تقسیم شده است:

• دوره اول: ممانعت از تدوین حدیث

• دوره دوم: تدوین جوامع روایی

• دوره سوم: تدوین و تنظیم جوامع روایی

• و الی آخر

هر دوره به ریزمسئله‌هایی تقسیم شده است. برای نمونه، در دوره اول تاریخ حدیث اهل سنت، موضوعاتی مثل دلایل توجیه ممانعت از تدوین حدیث، راه‌حل‌های جمع‌آوری روایات (نهی و اذن) و انگیزه‌های ممانعت از کتابت و تدوین حدیث از دیدگاه حدیث‌پژوهان شیعه مورد بررسی قرار گرفته است. این تقسیم‌بندی نشان از تفصیل و دقت در پوشش مباحث این درسنامه دارد.

نمونه‌ای از متن اثر

“معرفی «من لا یحضره الفقیه»

– احادیث فقهی را بر حسب فروع آن در ۳۰ کتاب فقهی از طهارت تا نوادر و ٦٦٣ باب دسته بندی کرده است.
– او در مقدمه کتابش این گونه مدعی شده است نظرم در این کتاب جمع آوری روایاتی است که به آن فتوا می دهم و به صحت آنها حکم میکنم و به اعتقادم حجت بین من خدا میباشد.
– روایات کتاب را با حذف یا تعلیق سند درج کرده و سند همه احادیث را به اختصار آورده و در پایان کتاب طرق خویش را به مصنفین کتب آورده و به تنظیم مشیخه سند اقدام کرده تا اتصال سند روایات را نشان دهد.
– مشیخه بخشی در انتهای کتب برخی محدثین است که اسامی و طرق خود را به مشایخ و ائمه (ع) ذکر میکند و بدین ترتیب روایات کتاب خود را از ارسال خارج میکند مشیخه صدوق کامل نیست چون فقط سند تعدادی از احادیثی که با حذف سند یا تعلیق آورده بود را ذکر کرده است اما دارای ترتیب است. به جز صدوق شیخ طوسی نیز در آخر کتاب خود مشیخه اش را آورده است. هدف این دو در افزودن مشیخه به آخر کتابهایشان رفع تعلیق افتادگی سند اسناد روایات بوده است. البته تمام مرسلات صدوق راوی و سندشان در مشیخه ذکر نشده است.
– قسمتی از احادیث را بدون ذکر نام راوی با لفظ «روی» یا «قال (ع)» و مانند آن آورده است.
– برخی از اسانید را تا مشایخی که از آنان نقل حدیث کرده در مشیخه یاد نکرده و چنین احادیثی در شمار احادیث مرسله است.
– روایات این کتاب برگرفته از کتب مشهوری است. از جمله ی آنها کتاب حریز بن عبدالله سجستانی، کتاب عبیدالله بن على حلبي كتب على بن مهزیار اهوازی شیخ برقی ابن ابی عمیر احمد بن عیسی است.
– در بین منابع شیخ صدوق، کتب و مصادر غیر قابل اعتماد یا کم اعتماد نیز بعضاً وجود دارد.”

درسنامه وضع حدیث

عنوان کامل: درسنامه وضع حدیث
پدیدآور: ناصر رفیعی محمدی
ناشر: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)
سال انتشار: ۱۳۹۰
زبان: فارسی
موضوع: احادیث مجعول
وضعیت دسترسی: دسترسی به دو صورت فیزیکی به طور مثال سایت نشر المصطفی(ص) و الکترونیکی سایت نورلایب در دسترس است.
نوع هزینه: نسخه الکترونیکی به صورت رایگان عرضه می‌شود.

معرفی اجمالی

کتاب «درسنامه وضع حدیث» اثر ناصر رفیعی محمدی، به بررسی جامع پدیده جعل حدیث می‌پردازد. این کتاب با ساختاری درسنامه‌ای در چهارده فصل، ابتدا به ریشه‌ها، انگیزه‌ها و روش‌های جعل حدیث می‌پردازد. سپس، با ارائه راهکارهایی دقیق، به مخاطب می‌آموزد چگونه احادیث جعلی را از طریق نقد سند، متن و مقایسه با قرآن و عقل تشخیص دهد. هدف اصلی کتاب، آشنایی با تاریخچه و پیامدهای این پدیده و همچنین ارائه معیارهایی برای مقابله با آن است.

ساختار و محتوا

کتاب «درسنامه وضع حدیث» شامل ۱۴ فصل به شرح زیر است:

• فصل اول: کلیاتی درباره تعریف لغوی و اصطلاحی «وضع» و زمان شروع آن.
• فصل دوم: شواهد و دلایل گسترش جعل حدیث، از جمله عدم تدوین و نظریه عدالت صحابه.
• فصل سوم: بررسی انگیزه‌های سیاسی در جعل حدیث، با تمرکز بر نقش معاویه و عباسیان.
• فصل چهارم و پنجم: انگیزه‌های فرهنگی، مانند نقش فرقه‌های کلامی و فقهی و پدیده غلو.
• فصل ششم و هفتم: بررسی انگیزه‌های مالی و دنیوی و انگیزه‌های خیرخواهانه.
• فصل هشتم: شیوه‌های جعل حدیث.
• فصل نهم: ثمرات مقابله با جعل.
• فصل دهم تا دوازدهم: روش‌های تشخیص حدیث جعلی از طریق سند و متن، و تطبیق آن با قرآن و سنت.
• فصل سیزدهم: تعبیرشناسی احادیث جعلی، واضعان و پیامدهای منفی جعل حدیث.
• فصل چهاردهم: معرفی برخی مؤلفان و کتاب‌های مرتبط با احادیث جعلی.

نمونه‌ای از متن اثر

“3 انگيزه سياسى در وضع

اهداف: 1. شناخت انگيزه سياسى در وضع حديث پس از سقيفه؛ 2. آشنايى با عملكرد معاويه و نقش او در وضع حديث؛ 3. اطلاع از موارد جعل حديث در زمان معاويه؛ 4. بررسى موارد جعل حديث در زمان عباسيان.

درآمد

با نگاهى گذرا به كتب روايى به آسان مى‌توان پى برد كه از صدر اسلام تاكنون، افرادى به انگيزه‌هاى گوناگون دست به جعل حديث زده و مطالبى را به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و ائمه معصوم نسبت داده‌اند. اصل قول به جعل حديث – قطع نظر از انگيزه‌هاى مغرضانه، ناشيانه و خيرخواهانه – مورد اتفاق همه دانشمندان اسلامى است تا آنجا كه دهها كتاب و اثر در اين مورد به رشته تحرير در آمد تا هر چه بيشتر پيرايه‌ها از سخنان پيشوايان معصوم دينى زدوده شده و كلمات نورانى آنان حتى با الفاظى قريب و نقل به معنا به‌دست آيد. يكى از مباحث مهم در عرصۀ وضع حديث، شناخت عوامل و اسباب اين حركت ناپسند است. دانشمندان اسلامى در اصل وضع اتفاق نظر دارند؛ اما در مورد انگيزه‌ها چنين اتفاقى وجود ندارد؛ همچنين در اوليت‌بندى عوامل و اسباب جعل، هريك از صاحب نظران از منظرى وارد شده‌اند. در اين بخش از بحث برآنيم تا با پرهيز از جانبدارى، عمده‌ترين زمينه‌هاى اين ماجرا را كاويده و به ترتيب اوليت به رشته تحرير در آوريم.”

جمع‌بندی نهایی

این سه درسنامه به موضوعات حیاتی در مطالعات حدیث می‌پردازند. «درسنامه فهم حدیث» بر روش‌ها و قواعد درک احادیث تمرکز دارد، در حالی که «درسنامه علم حدیث» یک بررسی ارزشمند از تاریخ، رجال و مصطلح الحدیث ارائه می‌دهد. در نهایت، «درسنامه وضع حدیث» به طور خاص به دلایل، شیوه‌ها و راه‌های تشخیص احادیث جعلی می‌پردازد. هر سه اثر، ابزارهای کلیدی برای پژوهشگران فراهم می‌کنند تا با دقت بیشتری به تحلیل و فهم احادیث بپردازند و آنها را از مطالب نادرست تفکیک کنند.

برای مشاهده دیگر راهیاب‌های آموزش اینجا را بزنید.