قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
«قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، بنیادینترین سند حقوقی کشور و تبلور اراده ملت مسلمان ایران برای برپایی حکومتی بر پایه مبانی اسلام و عدالت است. این قانون، نه تنها چارچوب نظام سیاسی و اجتماعی ایران را مشخص میکند، بلکه با ریشههای عمیق در مکتب اسلام، نقش حیاتی علوم اسلامی را در تمامی شئون جامعه از جمله قانونگذاری، قضاوت، فرهنگ و اقتصاد برجسته میسازد و تضمینکننده تداوم حرکت انقلاب اسلامی به سوی آرمانهای متعالی خود است.
اطلاعات کلیدی سند
- نام رسمی: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
- سال تصویب: ۱۳۵۸ (بازنگری ۱۳۶۸)
- نهاد تصویبکننده: مجلس خبرگان قانون اساسی
- دامنه موضوعی: کلیه نهادهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، حقوق و آزادیهای ملت، قوای حاکم (مقننه، مجریه، قضائیه)، رهبری، سیاست داخلی و خارجی، و دفاعی کشور
- سطح سند: ملی، قانون بنیادین کشور، چارچوبدهنده تمامی قوانین و مقررات دیگر
محورهای کلیدی و راهبردها
- حاکمیت دین و ولایت فقیه: استوار بر اصول و ضوابط اسلامی، با رهبری فقیه عادل و با تقوا.
- مردمسالاری دینی: اتکا بر آرای عمومی و مشارکت فعال و گسترده مردم در تصمیمگیریها و اداره امور کشور.
- عدالت اجتماعی و مبارزه با فساد: تأمین قسط و عدل در تمامی ابعاد و مبارزه با هرگونه ستم، فساد و تبعیض اقتصادی و اخلاقی.
- استقلال و آزادی: صیانت از استقلال سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی کشور و آزادی اجتماعی افراد.
- اخلاق و معنویت: ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی بر اساس ایمان و تقوا و مبارزه با مظاهر فساد.
ارتباط با علوم اسلامی
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تجلی عملی مبانی علوم اسلامی در ساختار حکومتی و اجتماعی است. ارتباط آن با علوم اسلامی در ابعاد گوناگون مشهود است:
- مبانی فقهی: اصول این قانون مستقیماً از فقه اسلامی و مبانی شریعت (توحید، معاد، نبوت، امامت و عدل) الهام گرفتهاند.
- ولایت فقیه: نهاد ولایت فقیه به عنوان رکن اصلی نظام، برگرفته از نظریه ولایت فقیه در فقه شیعه است.
- شورای نگهبان: وظیفه اصلی شورای نگهبان، تضمین عدم مغایرت مصوبات مجلس با موازین اسلام و قانون اساسی است، که نیازمند تخصص عمیق در فقه اسلامی است.
- قوه قضائیه اسلامی: این قوه بر پایه موازین اسلامی تشکیل شده و قضات موظفند احکام را بر اساس قوانین مدوّنه یا منابع معتبر اسلامی و فتاوی صادر کنند.
- حقوق ملت و خانواده: تعریف حقوق و آزادیها و تأکید بر خانواده به عنوان واحد بنیادی جامعه، بر اساس حقوق و اخلاق اسلامی است.
پیوند با سایر اسناد مرتبط
«قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» به عنوان قانون مادر، بالاترین سند در سلسله مراتب قوانین کشور است. تمامی اسناد راهبردی دیگر، از جمله «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» و «سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»، میبایست در چارچوب اصول و اهداف تعیین شده در قانون اساسی عمل کنند و مشروعیت خود را از آن کسب نمایند. این سند، منبع الهام و بنیانگذار تمامی تلاشها برای پیشرفت اسلامی-ایرانی است.
نقلقول کلیدی از متن سند
“هتك حرمت و حیثیت كسی كه به حكم قانون دستگیر، بازداشت، زندانی یا تبعید شده، به هر صورت كه باشد ممنوع و موجب مجازات است.”
کاربردهای عملی یا مصادیق
- نظارت شرعی بر قانونگذاری: نقش شورای نگهبان در بررسی مصوبات مجلس برای اطمینان از انطباق با شرع اسلام و اصول قانون اساسی.
- آموزش فقه قضاوت: تربیت قضات متخصص در فقه اسلامی برای رسیدگی به دعاوی و اجرای حدود الهی.
- تأسیس نهادهای اسلامی: ایجاد سازمانها و نهادهای مبتنی بر اصول اسلامی مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای پاسداری از دستاوردهای انقلاب.
- اصلاح ساختارها: تلاش مستمر برای اصلاح ساختارها و مناسبات اقتصادی و اجتماعی بر اساس عدالت اسلامی و نفی ربا و تکاثر.
- تحقق آزادی مسئولانه: تبیین و ترویج مفهوم آزادی مسئولانه در چارچوب اخلاق، قانون و ارزشهای الهی.
متن کامل قانون اساسی را از اینجا مشاهده بفرمائید.
بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی
در نقطه عطف چهل سالگی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، رهبر حکیم انقلاب با صدور «بیانیه گام دوم»، فصلی نوین در مسیر خودسازی، جامعهپردازی و تمدنسازی گشودند. این بیانیه نه تنها دستاوردهای خیرهکننده چهار دهه گذشته را تبیین میکند، بلکه با نگاهی امیدبخش به آینده، توصیههایی اساسی برای «جهاد بزرگ برای ساختن ایران اسلامی بزرگ» ارائه میدهد و افقهای جدیدی را برای نقشآفرینی علوم اسلامی در تحقق آرمانهای بزرگ ترسیم مینماید.
اطلاعات کلیدی سند
- نام رسمی: بیانیه «گام دوم انقلاب» خطاب به ملت ایران
- سال صدور: ۱۳۹۷(۲۲ بهمن)
- جایگاه صادرکننده: حضرت آیتالله خامنهای، رهبر انقلاب اسلامی
- دامنه موضوعی: تبیین دستاوردهای چهار دهه انقلاب، توصیههای اساسی برای مرحله دوم خودسازی، جامعهپردازی و تمدنسازی، و راهبردهایی در حوزههای علم، پژوهش، معنویت، اخلاق، اقتصاد، عدالت، مبارزه با فساد، استقلال، آزادی، عزت ملی، روابط خارجی، مرزبندی با دشمن و سبک زندگی.
- سطح سند: ملی، راهبردی کلان، منشوری برای هدایت مسیر آینده انقلاب اسلامی.
محورهای کلیدی و راهبردها
- علم و پژوهش: تأکید بر ادامه جهاد علمی و لزوم رسیدن به قلههای دانش جهانی و جبران عقبماندگی تاریخی.
- معنویت و اخلاق: برجسته کردن ارزشهای معنوی و اخلاقی در جامعه و لزوم حمایت حکومتها از رشد آن و مبارزه با کانونهای ضداخلاق.
- عدالت و مبارزه با فساد: مبارزه بیوقفه با فساد اقتصادی، اخلاقی و سیاسی و تأکید بر طهارت اقتصادی مسئولین.
- استقلال و آزادی: حفظ استقلال همهجانبه کشور و آزادی مسئولانه اجتماعی به عنوان عطایای الهی.
- عزت ملی، روابط خارجی و مرزبندی با دشمن: ایستادگی مقتدرانه در برابر زورگویان جهانی و عدم تسلیمپذیری، بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت.
ارتباط با علوم اسلامی
این بیانیه در عمق خود، مبتنی بر آموزهها و مبانی علوم اسلامی است و از این علوم، انتظارات و فرصتهای بیشماری را برای تحقق آرمانهای خود مطرح میکند:
- تمدن نوین اسلامی: هدف غایی این گام، ایجاد تمدن نوین اسلامی است که نیازمند نظریهپردازی، تولید علم و حل مسائل بر پایه علوم اسلامی در تمامی ابعاد است.
- خودسازی و جامعهپردازی: مفاهیم خودسازی، جامعهپردازی و تمدنسازی به طور بنیادین ریشه در مکتب اسلام و علوم مربوط به آن (مانند اخلاق، عرفان، فقه اجتماعی) دارند.
- معنویت و اخلاق، و عدالت: تأکید بر این دو محور کلیدی، زمینهساز نقشآفرینی مستقیم علوم اسلامی از جمله فلسفه اخلاق اسلامی، فقه حکومتی و فقه قضا در تبیین، ترویج و اجراییسازی آنهاست.
- جهاد علمی: دعوت به جهاد علمی، شامل جهاد در حوزه علوم اسلامی برای غنابخشی مبانی معرفتی انقلاب و تولید راهحلهای اسلامی برای مسائل جامعه.
پیوند با سایر اسناد مرتبط
بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، به مثابه یک نقشه راه و مکمّل، با اسناد راهبردی دیگری از جمله «سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» و «نقشه جامع علمی کشور» در تعامل بوده و همچنین فلسفه وجودی و آرمانهای بلندمدت سایر اسناد را مشخص میسازد و آنها را در راستای «فصل جدید زندگی جمهوری اسلامی» تعریف میکند.
نقلقول کلیدی از متن سند
“این گام دوم، انقلاب را به آرمان بزرگش که ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمٰی (ارواحنا فداه) هست نزدیک خواهد کرد.”
کاربردهای عملی یا مصادیق
- تأسیس مراکز تخصصی: ایجاد مراکز تخصصی پژوهشی در حوزههای فقه حکومتی، اقتصاد اسلامی، جامعهشناسی اسلامی و روانشناسی اسلامی برای پاسخگویی به نیازهای عملی جامعه.
- توسعه رشتههای دانشگاهی: تعریف و توسعه رشتههای میانرشتهای در دانشگاهها و حوزههای علمیه با رویکرد جهادی و تمدنساز بر پایه علوم اسلامی.
- ساماندهی رسانهها: تدوین منشور اخلاقی و معنوی برای رسانههای اسلامی و حمایت از تولید محتوای ارزشی با الهام از آموزههای دینی.
- تقویت نظارت شرعی: ایجاد سازوکارهای نظارت شرعی بر فعالیتهای اقتصادی و اداری برای مبارزه با فساد و رانت.
متن کامل بیانیه را از اینجا مشاهده بفرمائيد.
سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
«سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»، تبلور عزم ملت ایران برای دستیابی به حیات طیبه و سعادت دنیوی و اخروی، بر پایه تعالیم انسانساز اسلام است. این سند ارزشمند و بلندمدت، با بهرهگیری از خرد، علم، معنویت و عدالت، نه تنها راهنمای حرکت ایران برای نیم قرن آینده است، بلکه نقشی پر ثمر برای علوم اسلامی در شکوفایی تمدن نوین اسلامی قائل شده و مسیر تحولات مطلوب را ترسیم میکند.
اطلاعات کلیدی سند
- نام رسمی: سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
- سال تدوین: ۱۳۹۰
- نهاد تصویبکننده: «مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» با مشارکت گسترده متفکران و صاحبنظران.
- دامنه موضوعی: جامعنگری در ابعاد معرفتی (خداشناختی، جهانشناختی، انسانشناختی، جامعهشناختی، ارزشی، دینشناختی، ایرانشناختی)، اصول عملی، آرمانها، رسالتها و تدابیر در حوزههای مختلف علم، فناوری، فرهنگ، اقتصاد، عدالت، امنیت و روابط بینالملل.
- سطح سند: ملی، راهبردی کلان و بلندمدت (نیم قرن آینده).
محورهای کلیدی و راهبردها
- اصول نظری و عملی اسلامی: تبیین مبانی نظری اسلام ناب محمدی و التزام به اصول عملی برخاسته از آن در تمامی سطوح پیشرفت.
- تقویت علوم انسانی اسلامی: گسترش تولید علم بومی و سودمند در شاخه علوم انسانی با بهرهگیری از مبانی و منابع اسلامی.
- معنویت و اخلاق در جامعه: ترویج آموزههای اخلاق اسلامی و هنجارهای عملی و رشد معنوی در جامعه و تقویت نقش مسجد.
- اقتصاد مقاومتی و عدالت: تقویت اقتصاد کشور بر پایه اقتصاد مقاومتی (درونزا، مولد، دانشبنیان، مردمی و برونگرا) و سنگین کردن کفه عدالت در تقسیم امکانات عمومی کشور.
- نیروی انسانی مستعد: توجه به نیروی انسانی مستعد و کارآمد به عنوان مهمترین ظرفیت امیدبخش کشور.
ارتباط با علوم اسلامی
این سند به طور عمیق با علوم اسلامی گره خورده است و نقش این علوم را در تحقق اهداف خود حیاتی میداند:
- مبنای اصلی سند: تمامی مبانی نظری سند، از خداشناختی تا جامعهشناختی و ارزشی، ریشه در آموزههای اسلامی دارند.
- علوم انسانی اسلامی: به صراحت بر «تقویت و گسترش تولید علم بومی و سودمند در شاخه علوم انسانی بر پایه مبانی و منابع اسلامی» تأکید میکند. این امر به معنای فرصتی بینظیر برای پژوهشگران علوم اسلامی جهت نظریهپردازی و حل مسائل بومی و جهانی است.
- تمدن نوین اسلامی: هدف نهایی سند، نیل به تمدن نوین اسلامی است که بدون شک، محوریت علوم اسلامی و تولید دانش بر پایه عقلانیت، عدالت و معنویت اسلامی را میطلبد.
- فرهنگ و هویت: ترویج فرهنگ و هویت اسلامی-ایرانی و صیانت از سبک زندگی اسلامی-ایرانی، مستلزم بهرهگیری از ظرفیتهای علوم اسلامی (مانند تاریخ اسلام، جامعهشناسی دین، فلسفه اسلامی هنر) است.
پیوند با سایر اسناد مرتبط
«سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» مکمّل «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» بوده و به مثابه عملیاتی کردن چشماندازهای آن در قالب برنامههای بلندمدت است. این سند، همچون یک پل میان آرمانهای کلی انقلاب و برنامهریزیهای اجرایی، به اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پایبند است و تلاش میکند اهداف آن را در عمل محقق سازد.
نقلقول کلیدی از متن سند
“دین اسلام، راهنماي انسان به سوي حیات طیبه و زیست سالم و موفق فردي و اجتماعی و برنامه آبادانی و دستیابی به سعادت دنیا و آخرت و نیل به تمدن و تعالی بر پایه ایمان به مبدأ و معاد و پایبندي به آموزه هاي وحیانی عملی است.”
کاربردهای عملی یا مصادیق
- توسعه رشتههای تخصصی: ایجاد و توسعه رشتههای جدید در حوزههای علمیه و دانشگاهها مانند فقه سلامت، فقه محیط زیست، اقتصاد مقاومتی اسلامی.
- پژوهشهای بینرشتهای: حمایت از پروژههای پژوهشی میانرشتهای با مشارکت متخصصان علوم اسلامی و سایر رشتهها برای حل مسائل کلان کشور.
- تدوین الگوهای اسلامی: تولید الگوهای عملی در زمینه سبک زندگی اسلامی-ایرانی، مدیریت اسلامی، و نظامهای مالی اسلامی.
- مبارزه با فساد از منظر اسلامی: تدوین و اجرای قوانین و سازوکارهای مبارزه با فساد اقتصادی و اخلاقی بر پایه مبانی فقهی و اخلاقی اسلامی.
متن کامل سند الگو را از اینجا مشاهده بفرمائید.
جمعبندی نهایی
قانون اساسی، به عنوان قانون مادر، مبنای اصلی و چارچوب کلی نظام جمهوری اسلامی ایران را بر اساس مبانی اسلامی و مردمسالاری دینی بنا نهاده است. بیانیه گام دوم، یک نقشه راه است که با نگاهی به گذشته و آینده، برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی مسیر حرکت را ترسیم میکند. در نهایت، سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، مکمل این دو سند، برنامهای بلندمدت برای عملیاتی کردن اهداف بیانیه گام دوم است تا ایران به پیشرفتی جامع و اسلامی دست یابد. این سه سند با هم، نقشه راهبرد کلان نظام را شکل میدهند.
برای مشاهده سایر راهیابهای دانش از اینجا وارد شوید.