مقدمه
در این راهیاب، با هدف بررسی چند قرن از مأخذشناسی تاریخ و طبقات و ادوار اختصاصی مذاهب (مالکیه، حنابله و امامیه)، از دو منبع معتبر و ارزشمند بهره گرفتهایم: کتاب «مهارتهای تحقیق و مأخذشناسی علوم اسلامی» اثر دکتر حسین صابری و کتاب «اصول البحث» تألیف شیخ عبدالهادی فضلی. این پژوهش علاوه بر معرفی دقیق این کتب و نسخههای موجود، به چگونگی دسترسی به نسخ این آثار نیز میپردازد. هدف نهایی، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران و علاقهمندان به حوزه تاریخ و طبقات مذاهب و علوم اسلامی است تا با شناخت دقیق منابع و روشهای تحقیق، گامی مؤثر در جهت توسعه دانش و فهم عمیقتر متون دینی بردارند.
معرفی پژوهشگر
جناب «شیخ عبدالهادی فضلی»
عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش) روحانی شیعه و از شخصیتهای تأثیرگذار قرن چهاردهم هجری شمسی در منطقه شرقی عربستان است. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی بود. فضلی تألیفات فراوانی در زمینههای مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت سید محمدباقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران بهشمار میرفت. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
جناب «دکتر حسین صابری»
«دکتر حسین صابری» استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد است.وی نخست به تحصیلات حوزوی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشغول میشود و پس از مقطع سطح، دروس خارج را در مدرسه آیتالله العظمی خویی میگذراند. وی دورههای کارشناسی تا دکترای خود را نیز در همان گروه و دانشگاهی طی میکند که امروز در آن مشغول به تدریس است. «بررسی وضعیت عقل در فرایند استنباط فقهی» موضوع رساله ی دکترای وی است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان پژوهش برتر در حوزه دین شناخته شده است. او تاکنون ۲۲ کتاب تالیف و ترجمه کرده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
معرفی کتب
1- مالکیه
کتاب ترتيب المدارک و تقریب المسالك لمعرفة اعلام مذهب مالک
نسخه: قاضی عیاض، عیاض بن موسی (۴۷۶-۵۴۴ ق.)؛ ترتيب المدارک و تقریب المسالك لمعرفة اعلام مذهب مالک؛ تحقیق احمد بكير محمود، بیروت: دار مكتبة الفکر، ۱۳۸۷ ق.
معرفی مولف: ابوالفضل عياض بن موسى يحصبى سبتى (476-544ق)، معروف به قاضى عياض اندلسى، قاضی مالکی، علامه، فقیه، مورخ بود. از جمله آثار وی الشفاء بتعريف حقوق المصطفى، إكمال المعلم بفوائد صحيح مسلم، مشارق الأنوار على صحاح الآثار و الإعلام بحدود قواعد الإسلام و … است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب الديباج المذهب في معرفة اعيان علماء المذهب
نسخه: ابن فرحون، ابراهیم بن علی (۷۲۹-۷۹۹ ق)؛ الديباج المذهب في معرفة اعيان علماء المذهب، تحقيق و تعليق محمد ابوالنور، قاهره: دارالتراث، تاریخ مقدمه، ۱۳۹۴ ق.
معرفی: ابوالوفا ابراهيم بن على بن محمد بن فرحون، ملقب به برهانالدين (د 799ق/1397م)، قاضى، فقيه و طبقات نويس مالکى. او از مشايخى چون جمالالدين محمد بن احمد مطری، ابن عبدالله وادی آشى و عمويش عبدالله استفاده نمود. محبالدين طبری و ابوالفتح مراغى از شاگردان او به شمار مىروند. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب شجرة النور الزكية في طبقات المالكية
نسخه: مخلوف، محمد بن محمد (۱۲۷۰ – ۱۳۶۰ ق.)؛ شجرة النور الزكية في طبقات المالكية، بيروت: دار الكتاب العربی، ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰ ق.
معرفی مولف: عالم بتراجم المالكية، من المفتين. مولده و وفاته في المنستير (بتونس) تعلم بجامع الزيتونة، و درّس فيه ثم بالمنستير. و ولي الإفتاء بقابس (سنة 1313) فالقضاء بالمنستير (1319) فوظيفة «باش مفتي» فيها، أي المفتي الأكبر (سنة 1355) إلى أن توفي. اشتهر بكتابه «شجرة النور الزكية في طبقات المالكية – ط». (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
2- حنابله
کتاب طبقات الحنابلة
نسخه: ابن ابی یعلی، محمد بن ابی یعلی (۴۵۱-۵۲۶ ق.)؛ طبقات الحنابلة، تحقيق تصحيح محمد حامد الفقى، قاهره: مطبعة السنة المحمديه، ۱۳۷۱ ق.
معرفی: طبقات الحنابلة، اثر ابویعلی، معروف به ابن ابییعلی، فرهنگ نامه رجال مذهب حنبلی از قرن سوم تا نیمه قرن ششم قمری است. این کتاب اولین کتابی است که در باب طبقات حنبلیه نگاشته شده است، همچنین یکی از مهمترین منابع شناسایی فقهای حنبلی میباشد و جمعی بر آن تلخیص و برخی دیگر بر آن حاشیه نوشتهاند. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
5- امامیه
کتاب موسوعة طبقات الفقهاء
نسخه: موسوعة طبقات الفقهاء، تأليف كميته علمی مؤسسه امام صادق، با نظارت جعفر سبحانی، قم: مؤسسه الامام الصادق، ۱۴۱۸ ق. / ۱۳۷۶.
معرفی: موسوعة طبقات الفقهاء، تأليف گروه علمى مؤسسه امام صادق(ع) و زير نظر آيتالله جعفر سبحانى، مجموعهاى است دربردارنده طبقات فقهاى مسلمان، از قرن اول تا چهاردهم هجرى كه به زبان عربى و در دوران معاصر نوشته شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب تاریخ فقه و فقها گرجی
نسخه: گرجی، ابو القاسم؛ تاریخ فقه و فقها، تهران: سمت، ۱۳۷۹.
معرفی: تاریخ فقه و فقها، کتابی به زبان فارسی در تاریخ فقه و اصول فقه، تحولات آن و فقیهان؛ نوشته ابوالقاسم گرجی (۱۳۰۰-۱۳۸۹ش) فقیه، مجتهد، نویسنده، محققِ فقه و حقوق و همچنین استاد دانشکده فقه و مبانی حقوق دانشگاه تهران. مؤلف در پیشگفتار اول کتاب، این اثر را درسنامهای مختصر، مفید، کامل و حاوی تمامی ادوار فقه و فقهای شیعه و اهل سنت معرفی میکند و نوشته نشدن کتابی با این خصوصیات برای آگاهی از ادوار فقه و فقهای شیعه و اهل سنت را مهمترین انگیزه تالیف آن میداند. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب فقه و فقهای امامیه در گذر زمان
نسخه: ربانی، محمد حسن؛ فقه و فقهای امامیه در گذر زمان، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۶.
معرفی: فقه و فقهای امامیه در گذر زمان، اثر محمدحسن ربانی (معاصر)، کتابی است یکجلدی به زبان فارسی با موضوع تاریخ و فقه امامی. نویسنده در این اثر به بررسی تاریخ فقه و فقهای امامیه پرداخته است. ویراستاری این اثر با محمدرضا یعقوبی بوده است. نویسنده با ارائه اطلاعات کافی و وافی از شرححال هر فقیه، نوشتههای آنها و میزان تأثیر فقیهان پیشین بر فقیهان متأخر به کندوکاو در تاریخ فقه شیعه پرداخته است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
کتاب تاریخ فقه و فقها طارمی راد
نسخه: طارمی راد، حسن؛ تاریخ فقه و فقها (رشته الهیات)، تهران: دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۴.
معرفی مولف: حسن طارمی راد طبق آخرین گزارش دانشیار دانشنامه جهان اسلام بود. (مطالعه بیشتر در فعالان علم و پژوهش ایران)
دسترسی به کتاب: نسخه فیزیکی کتاب در «الوکتاب» / شبکه جامع کتاب «گیسوم»
________________________________________________________
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیابهای پژوهشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
جهت دسترسی به کتاب استاد عبدالهادی فضلی میتوانید به کتاب «اصول البحث» در سایت مدرسه فقاهت مراجعه نمایید.
و همچنین جهت دسترسی به مباحث علوم اسلامی میتوانید به پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی مراجعه نمایید.