نتیجه جلسات متخصصان تربیتی و فعالان فرهنگی و رسانه‌ای[1] در رابطه با نیازهای اساسی دینی جوانان تحصیلکرده نیمه‌مذهبی
سؤالات و نتایج
- باتوجه‌به مخاطبان فعالیت‌های فرهنگی و تجربۀزیستۀ[2] جناب‌عالی، شدیدترین نیازها و اساسی‌ترین پرسش‌های نوظهور گروه یادشده که تا چند سال آینده پایدار خواهد بود، چیست؟
- من کیستم؟ دغدغه هویت انسانی فردی من چرا وجود دارم؟
- من به چه دردی می‌خورم؟
- چرا خدا نیازهای مرا پاسخ نمی‌دهد؟
- چرا دین به من مهارت تأمین معاش نمی‌دهد؟ (نیازهای معیشتی)
- چرا در حکومت و جامعه اسلامی، فقر و تبعیض و فساد است؟
- چرا دین به ما این قدر کار دارد؟ دین را با ما چکار؟
- معنای زندگی (ومرگ) چیست؟ و چگونه زندگی معنا می‌یابد؟
- این چه دینی است که حتی در رشد متدینان خود نقشی ندارد؟
- چرا دین برای دنیای ما (موفقیت فردی و اجتماعی) کاربردی ندارد؟
- چرا در کرونا، تعطیلی مناسک دینی آسیبی به ما نزده است؟
- دین، چه راهنمایی روشنی در حوزه سبد مصرف زندگی دارد؟
- ما مجبور به زندگی شده‌ایم و همین کافی است، چرا پس این قدر امر و نهی وجود دارد؟
- چرا این حرفهای دین این قدر قدیمی است؟
- اگر راستی آزمایی علمی و عملی نسبت به گزارههای دینی صورت گیرد، واقعاً آنها را ثابت می‌کند؟
- چرا دین سخت می‌گیرد؟ مخصوصاً در روابط آزاد
- علمای مسن و مراجع دینی (حتی پاپ)، چه فایده‌ای برای جامعه دارند؟
- با این همه ضعف، اگر مدیریت دینی کشور نمی‌داند، جاهل و اگر می‌داند، ناتوان است. و گرنه چرا؟
- با چه اطمینانی می‌توان به خدا متوسل شد؟ خدا حتی امام حسین ع را نجات نداد!
- آیا خدا غیر از غم و غصه و شهادت و مرگ، چیزی دارد که حال ما را خوب کند؟
- چرا روحانیت، به لحاظ شخصی موفق نیست؟ فهم دقیق از دین ندارد؟ و حتی غالبا صداقت ندارد؟
- چرا دعا و توسل مستجاب نمی‌شود و مشکلات شخصی و اجتماعی حل نمی‌شود؟ این توجیه است.
- چرا مناسک، حتی مفید هم نیست و حال ما را خوب نمی‌کند؟
- چرا خدا و دین برای خودش هم کاری نمی‌کند؟
- چرا دور و بر ائمه هم اشتباه یافت می‌شود؟ مگر معصوم نبودند؟
- چرا خدا خودش این قدر اختلاف درست کرده؟ علما هم بر این اختلاف افزوده‌اند؟
- خدا بیکار بوده ما را خلق کرده؟
- اگر قرآن را برای من و تو نوشته‌اند و خواندنی (قرآن) است، چرا نمی‌فهمیم و به کار عمل نمی‌آید؟
- امام زمان عج اگر بود می‌آمد، آستانه تحریک امام زمان برای ظهور کجاست؟
- چکار کنم در برابر نظر دیگران، مستقل و مقاوم باشم؟
- چه ایرادی دارد هم کسب و کار حرفهای و عشق و حال داشته باشم و هم دین؟
- معنای زندگی چیست؟ چرا خلق شده‌ایم؟ سرنوشت واقعی ما چیست؟
- نیاز به حل مسئله تنهایی
- نیاز به مهارت‌های تربیت خود و محیطی برای تربیت کودکان خردسال
- چرا فقر و ناکارآمدی در جامعه و حکومت اسلامی وجود دارد؟
- در تحلیل شما، ریشه‌های نیازها و پرسش‌های دینیِ بنیادین و رو به رشد فوق در گروه یادشده، چیست؟
- عدم تصور درست از انسان مخلوق در هستی
- احساس گناه مذهبی، آنها را از مذهب متنفر می‌کند
- شبهات دینی مطرح و مسئله اصلی جوان نیمه‌مذهبی نیست!
- بسندگی به دین حداقلی، شخصی و فردی و گزینشی (حتی گزینش میان روزه و نماز، میان حجاب و مناسک)
- فرار از شریعت به‌عنوان یک مزاحم و حتی گفتگو درباره دین
- ظهور آتئیسم به‌عنوان یک ایدئولوژی، میان جوانان مذهبی و حتی غیرمذهبی جایی ندارد. لذا بر سر آن نیز گفتگو صورت نمی‌گیرد.
- مواجهه با دین به‌عنوان برآورنده نیازهای عمدتاً معنوی، نه یک حقیقت متعالی؛ لذا نوع دین اهمیتش را از دست داده است.
- تلقی اسطوره‌ای از امیرمؤمنان و امام حسین علیهماالسلام و برکناری از سایر ائمه
- کتاب انسان خردمند و مانند آن، بیشتر مورد علاقه است.
- تاریخ و سرگذشت اسلام و اولیای اسلام، هیچ جذابیتی ندارد.
- حکمرانی به علت نفتی بودن، نیازی به ثروت معنوی احساس نمی‌کرده تا مجبور به تبدیل گزارههای دینی به محصول جذاب اجتماعی باشد.
- خستگی از فقر و تبعیض و ضعف حکمرانی، تلافی اش سر جوانان درآمده است
- مذهب خیلی سطح بالاست و ما سطح پایین، محدودیت‌های ما را درک نمی‌کند، پس به درد ما نمی‌خورد.
- علما قرائت شخصی خود را از دین دارند.
- علم، درست است و قابل اطمینان؛ اما دین برای گذر روزانه مطمئن نیست.
- در اصل دین (یعنی توحید) تزلزل و تردید وجود دارد
- دین لذت زندگی می‌گیرد.
- به نظر می‌رسد تبیین عقلانی دین، دچار بحران شده باشند
- جوان، نیمی از زندگی خود را به اولین کسی خواهد داد که دست او را بگیرد و یک زندگی موفق به او هدیه دهد
- اغلب تکنیک‌های موفقیت و توسعه فردی، در قرآن و روایات وجود دارد و در قالب‌های دیگری با نام انسانیت عرضه می‌شود
- دینداری با دنیا و موفقیت مادی، قابل جمع نیست
- کاربردی نشدن مضامین دینی
- آشفتگی جنسی و احساس یأس حاصل از گناه (که به انتقام از مذهل منتهی می‌شود
- خانمها آمادگی بیشتری برای ازدواج دارند و پسران برای ارتباط
- نیازهای احساسی به توجه و حمایت عاطفی (حتی احساس مادرانه که موجب ارتباط با جنس مخالف بزرگتر می‌شود)
- مزیت غرب در سبک زندگی و رفاه است و مزیت اسلام، معنابخشی به زندگی است.
- اندیشه‌های استاد صفایی، در ترسیم معنا و هدف زندگی، بسیار مؤثر است.
- این گروه، نیاز شدید به ارتباطات انسانی دارد.
- تقویت فردگرایی در پست مدرنیسم و تنهایی انسان پست‌مدرن
- سخنان نسنجیده برخی از روحانیان صاحب قدرت و تریبون، سرمایه اجتماعی روحانیت و دین را به شدت کاهش می‌دهد
- احساس تناقض در بیانات و عملکرد روحانیت، ضعیف‌ترین بخش روحانیت را واقعی و بخش دیگر را تصنعی جلوه می‌دهد.
- عمداً تلاش می‌شود طهارت لازم برای نماز در میان جامعه نیم‌مذهبی، نقض و نماز ترک شود.
- مسئله روابط جنسی (و همجنس‌گرایی میان دختران) میان بسیار حاد است.
- روحانی توانمند در امور تربیتی و اداره مسجد، کم است.
- وزن این نیازها در هر یک از دسته های «پرسش‌های شناختی و اعتقادی و نگرشی»، «پرسش‌های ارزشی، اخلاقی و عاطفی» و «پرسش‌های رفتاری، هنجاری، و احکام عملی» چیست؟
بیشتر در حوزه اخلاقی ـ ارزشی و رفتاری ـ هنجاری است.
- چقدر از این پرسشها «ذهنی ـ شناختی» درباره حقیقت و اصالت دین، و چقدر «کارکردی- سودمدار» درباره فایده و کارکرد دین و چقدر «روشی-عملیاتی» در باره راه و روش دینداری است؟
- اساساً درباره دین، پرسش خاصی ندارند و مسئله‌شان زندگی خودشان است
- پرسش و نقد آنها درباره متولیان دین و کارآمدی حکومت دینی است
- برای ارتباط و نزدیک شدن به این گروه و مکالمه و گفتگو، چه پیشنهادی دارید؟
- باید از وجه اخلاقی و عرفانی دین، به جوانان نزدیک شد.
- عرضه کتابها و محصولات جذاب در حوزه دین
- علم یا تاریخ علم اگر با زبان بسیار قابل فهم و عامه پسند ارائه شود، جذاب است؛ مثل نشر نو
- محصولات در حوزه معنای زندگی و فلسفه زندگی بسیار جذاب است
- کارهای ملکیان جذاب است (شاید چون کثیرالاضلاع است) حتی سروش هم جذابیت زیادی ندارد
- هجوم و حمله معرفتی، مثلاً یک نمونه از دستورات دینی بیاورید که فقط اخروی باشد
- درمان تنهایی آنها از طریق مناسک جمعی وسیع و جذاب مانند اربعین
- نگارش و نشر کتب داستانی جذاب و مرتبط با زندگی
ملاحظات:
- ملاک نیمه مذهبی عبارت است از: کسی که به مبادی اصلی دین (به‌صورت گزینشی) اعتقاد و پایبندی ناپایدار دارد و به مجموع آن پایبندی ندارد؛همان مقدار پایبندی او به مذهب هم وابسته به محیط خانواده و محیط‌های مذهبی است.
- مخاطبان برنامه‌های ما مذهبی‌ها هستند اما نیمه‌مذهبی ها هم استفاده می‌کنند.
- GW.org تا حدی شبیه اخباریان ماست و به 960 زبان پادکست تولید می‌کند.
- راه کار ما برای مخاطبان مختلف به صورت زیر است:
به چالش کشیدن تثبیت (تشویق و حل شبهات)
غیرمذهبی – مذهبی
جایگزین کردن تقویت
تعیین اولویت پرسش‌های مطرح شده‌ی متخصصان تربیتی و فعالان فرهنگی و رسانه[3]
|
ردیف |
نیاز نوظهور به‌صورت پرسش |
ویژگی جامعه هدف |
میانگین اولویت | |
|
شدت و فوریت از نظر جامعه هدف |
گستردگی و زیربنایی از نظر گروه کانون | |||
|
1 |
من کیستم؟ دغدغه هویت انسانی فردی من چرا وجود دارم؟ |
4 |
5 | |
|
2 |
من به چه دردی می‌خورم؟ |
3 |
3 | |
|
3 |
چرا خدا نیازهای مرا پاسخ نمی‌دهد؟ |
4 |
3 | |
|
4 |
چرا دین به من مهارت تأمین معاش نمی‌دهد؟ (نیازهای معیشتی) |
3 |
2 | |
|
5 |
چرا در حکومت و جامعه اسلامی، فقر و تبعیض و فساد است؟ |
5 |
2 | |
|
6 |
چرا دین به ما این قدر کار دارد؟ دین را با ما چکار؟ |
5 |
5 | |
|
7 |
معنای زندگی (ومرگ) چیست؟ و چگونه زندگی معنا می‌یابد؟ |
4 |
4 | |
|
8 |
این چه دینی است که حتی در رشد متدینان خود نقشی ندارد؟ |
5 |
3 | |
|
9 |
چرا دین برای دنیای ما (موفقیت فردی و اجتماعی) کاربردی ندارد؟ |
5 |
3 | |
|
10 |
چرا در کرونا، تعطیلی مناسک دینی آسیبی به ما نزده است؟ |
3 |
2 | |
|
11 |
دین، چه راهنمایی روشنی در حوزه سبد مصرف زندگی دارد؟ |
2 |
2 | |
|
12 |
ما مجبور به زندگی شده‌ایم و همین کافی است، چرا پس این قدر امر و نهی وجود دارد؟ |
3 |
4 | |
|
13 |
چرا این حرفهای دین این قدر قدیمی است؟ |
4 |
4 | |
|
14 |
اگر راستی آزمایی علمی و عملی نسبت به گزارههای دینی صورت گیرد، واقعاً آنها را ثابت می‌کند؟ |
5 |
4 | |
|
15 |
چرا دین سخت می‌گیرد؟ مخصوصاً در روابط آزاد |
4 |
3 | |
|
16 |
علمای مسن و مراجع دینی (حتی پاپ)، چه فایده‌ای برای جامعه دارند؟ |
3 |
2 | |
|
17 |
با این همه ضعف، اگر مدیریت دینی کشور نمی‌داند، جاهل و اگر می‌داند، ناتوان است. و گرنه چرا؟ |
3 |
1 | |
|
18 |
با چه اطمینانی می‌توان به خدا متوسل شد؟ خدا حتی امام حسین ع را نجات نداد! |
2 |
1 | |
|
19 |
آیا خدا غیر از غم و غصه و شهادت و مرگ، چیزی دارد که حال ما را خوب کند؟ |
3 |
3 | |
|
20 |
چرا روحانیت، به لحاظ شخصی موفق نیست؟ فهم دقیق از دین ندارد؟ و حتی غالبا صداقت ندارد؟ |
5 |
3 | |
|
21 |
چرا دعا و توسل مستجاب نمی‌شود و مشکلات شخصی و اجتماعی حل نمی‌شود؟ این توجیه است |
5 |
3 | |
|
22 |
چرا مناسک، حتی مفید هم نیست و حال ما را خوب نمی‌کند؟ |
3 |
1 | |
|
23 |
چرا خدا و دین برای خودش هم کاری نمی‌کند؟ |
2 |
1 | |
|
24 |
چرا دور و بر ائمه هم اشتباه یافت می‌شود؟ مگر معصوم نبودند؟ |
2 |
1 | |
|
25 |
چرا خدا خودش این قدر اختلاف درست کرده؟ علما هم بر این اختلاف افزوده‌اند؟ |
2 |
1 | |
|
26 |
خدا بیکار بوده ما را خلق کرده؟ |
2 |
1 | |
|
27 |
اگر قرآن را برای من و تو نوشته‌اند و خواندنی (قرآن) است، چرا نمی‌فهمیم و به کار عمل نمی‌آید؟ |
2 |
2 | |
|
28 |
امام زمان عج اگر بود می‌آمد، آستانه تحریک امام زمان برای ظهور کجاست؟ |
2 |
1 | |
|
29 |
چکار کنم در برابر نظر دیگران، مستقل و مقاوم باشم؟ |
بیشتر بانوان |
4 |
2 |
|
30 |
چه ایرادی دارد هم کسب و کار حرفهای و عشق و حال داشته باشم و هم دین؟ |
5 |
3 | |
|
31 |
معنای زندگی چیست؟ چرا خلق شده‌ایم؟ سرنوشت واقعی ما چیست؟ |
5 |
5 | |
|
32 |
نیاز به حل مسئله تنهایی |
5 |
3 | |
|
33 |
نیاز به مهارت‌های تربیت خود و محیطی برای تربیت کودکان خردسال |
5 |
3 | |
|
چرا فقر و ناکارآمدی در جامعه و حکومت اسلامی وجود دارد؟ |
4 |
3 |
-
. حجت‌الاسلام علی شاملو (فعال فرهنگی و کارشناس ارشد مهندسی صنایع از دانشگاه علم و صنعت ایران، بنیانگذار استارتاپ‌های کتابرسان و نذر کتاب، که در حوزه رصد، گزینش و توزیع کتاب به تمام کشور،مشاور تربیتی، فعال اینستاگرامی)؛ حجت‌الاسلام یزدان طلب (از مدیران مجموعه فرهنگی سرچشمه، بنیانگذار دو استارتاپ فرهنگی، مربی نخستین شتابدهنده معارف اسلامی در کشور (شفق))؛ حجت‌الاسلام سید کاظم روحبخش (کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث از دانشگاه علوم اسلامی رضوی، بنیانگذار و مدیر استارتاپ فرهنگی‌تربیتی پشتیبان من، فعال در حوزه آموزش و مشاوره والدین و همسران، فعال اینستاگرامی)؛ آقای علی زکریایی (مؤسس رادیومون و دیگر شبکه‌های و کانال‌های فرهنگی، مجری مشهور تلویزیونی و فضای مجازی، طلبه و فعال رسانه‌ای، تولیدکنندۀ رسانه‌های دارای تولیدات گسترده رادیوئی و پادکست در فضای مجازی با مضامین سبک زندگی دینی، برگزارکننده استاد دوره‌های آموزشی گویندگی)؛ آقای صابر اندرگانی (استاد زبان انگلیسی، مشاور تربیتی، کارشناسی ارشد ادبیات انگلیسی و دارای مجوز تدریس از دانشگاه کمبریج، مدرس و کارشناس کشوری ارزیابی آموزشی و دوره های آیلتس و تافل، سوپروایزر کانون زبان ایران)؛ آقای عابس قدسی (مؤسس و مدیر کافه کتاب آفتاب در مشهد مقدس، مدیر نشر سپیده‌باوران، فعال فرهنگی در حوزه توزیع و نشر کتاب با تنوع موضوعی در گرایشات روشنفکری مذهبی، فعال در شبکه‌های اجتماعی). ↑
-
. «تجربه زیسته» ترجمه‌ای از واژه آلمانیdas Erlebnis است که از فعل erleben به‌معنای تجربه کردن و مشاهده کردن مشتق می‌شود. در دانشنامه معتبر بروکهاوس در ذیل مدخل Erlebnis آمده است: «درونی شدن یک رویداد مهم و معنابخش درونی یا بیرونی؛ ویلهلم دیلتای این واژه را به عنوان مفهوم بنیادین علوم انسانی به کار برده است.» این واژه را در زبان انگلیسی می‌توان به سه واژهexperience (تجربه)، event (رویداد)، adventure (ماجرا) ترجمه کرد؛ با این‌همه، در متون فلسفی، به‌ویژه متون مربوط به دیلتای، آن را به Lived Experience ترجمه می‌کنند که دقیقاً معادل ترکیب «تجربه زیسته» در زبان فارسی است.
چرا برای فهم معنای زندگی به «تجربه زیسته» نیازمندیم؟ زیرا اصولا معنا بر اساس تجربه زندگی بنا شده است.
اگر در تجربه بیرونی، با حصول آگاهی، آگاهی به درون انسان وارد می‌شود، در تجربه درونی، آدمی با این تجربه زندگی می‌کند و در بطن و درون این تجربه قرار می‌گیرد. از این رو، نسبت ما و «تجربه زیسته» از سنخ تجربه علمی نیست؛ «تجربه زیسته» بر آگاهی آدمی تقدم دارد، زیرا وی را دربرمی‌گیرد. بنابراین، به‌تعبیر دیلتای، «تفکر ما نمی‌تواند به پس پشت خود زندگی برود». برپایه آنچه گفته شد، دیلتای زندگی را بر حسب مساله «معنا» فهم می‌کند.
مشابهت‌ها و مشترکات تجربه‌های زیسته که مارا به یک «عالَم انسانی مشترک» وارد می‌کنند، به پایه‌های تفهیم و تفاهم تبدیل می‌شوند. به دیگر سخن، فهم نتیجه گونه‌ای جابه‌جایی واقعی است که در آن، «جهان اجتماعی- تاریخی» از طریق بازسازی تجربه زیسته دیگری دریافته می‌شود. آنگاه فهم به عملی درونی و ذهنی برای درک روح شخص دیگر تبدیل می‌شود؛ عملی که در متن و بطن زندگی ریشه دارد و کاملاً بر پایه اختیار و آگاهی آدمی استوار است.
در کاربرد اصطلاح «تجربه زیسته» این نکته وجود دارد که این واژه به‌هیچ‌روی بر وجوه زیست‌شناختی و غریزی تجربه دلالت ندارد و تغییر آن به «تجربه زیستی» صرفا یک خطای سهوی در گفتار نیست بلکه کاربست نادرست در بافت و زمینه نادرست به شمار می‌رود.
با توجه به مشکلات و خطاهای روشی و پرسشی در تحقیقات دینداری، ویرایش نتایج آنها به اتکای تجربۀ زیسته، می‌تواند به یافته‌های قابل اعتمادتری برای برنامه‌ریزی بینجامد. ↑
-
. حجت‌الاسلام مجتبی الهی خراسانی (عضو شورای تعلیم و تربیت اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان و رئیس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم)؛ حجت‌الاسلام دکتر علیرضا پیروزمند (عضو هیئت علمی و قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی، رئیس کمیسیون مدیریت تحول علوم انسانی مجمع عالی علوم انسانی اسلامی، عضو شورای علمی میز تخصصی توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی)؛ دکتر محمد سهیلی (دکتری فلسفه، مدیر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی، عضو هیأت رئیسه و رئیس کمیسیون برنامه و بودجه دوره چهارم شورای اسلامی شهر مشهد، محقق و پژوهشگر رصد و مطالعات اجتماعی)؛ دکترسید مصطفی احمدزاده (دکترای علوم قرآن و حدیث و مدیر پژوهشکده اسلام تمدنی و دارای مقالات متعدد در حوزه‌های قرآن و مطالعات اجتماعی قرآن و مطالعات میان رشته‌ای، روش‌شناسی تفسیر قرآن کریم و برنامه‌ریزی فرهنگی)؛ حجت‌الاسلام محمد الهی خراسانی (نویسنده و فعال تربیتی، کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث، مدرس سطح عالی حوزه علمیه خراسان، مدیر سابق مدرسه علمیه ویژه دانشگاهیان، مؤسس محفل فعالان فرهنگی مشهد، مؤسس جبهه روحانیت مردمی انقلاب اسلامی)؛ حجت‌الاسلام سید مهدی روحبخش (فعال فرهنگی و رسانه‌ای، بنیانگذار و مربی چند استارتاپ فرهنگی، مدرس سطح سه حوزه علمیه خراسان، رئیس اداره هنر، رسانه و فضای مجازی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی)؛ حجت‌الاسلام محسن حاجی‌مرادخانی (نویسنده و مشاور تربیتی، مدرس حوزه علمیه خراسان، مدیر سابق طرح و برنامه مدارس علمیه حضرت مهدی(عج)، با حضوری جدی و دغدغه‌مند در میان قشر جوان) ↑