موسوعة طبقات الفقهاء به‌زبان عربی، حاوی معرفی ۵۹۷۶ نفر از فقیهان مذاهب اسلامی تا پایان قرن چهاردهم هجری و این کتاب از آثار برگزیده در مراسم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران می‌باشد و تألیف مشترک، جعفر سبحانی (زاده ۱۳۰۸ش)، از مراجع تقلید شیعه، و جمعی از نویسندگان است.
جایگاه و اهمیت موسوعة طبقات الفقهاء
به‌گفته آیت الله جعفر سبحانی، بر خلاف دیگر آثار معرفی فقیهان و عالمان مسلمان که تنها به زندگی عالمان فرقه‌های خاصی پرداخته‌اند، این اثر شامل زندگینامه و اطلاعات فقیهان همه مذاهب اسلامی است و از لحاظ زمانى نیز دربردارنده فقیهان صدر اسلام تا قرن چهاردهم هجری قمری است. کتاب در چهارده جلد نوشته گردیده است و هر جلد اختصاص به فقیهان یک قرن دارد.
نویسندگان
موسوعة طبقات الفقهاء به‌قلم جمعى از نویسندگان گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع) در قم نوشته گردیده عبارتند از: سید محمدحسین مدرسى یزدى، سید محمدکاظم مدرسى یزدى، سید محمدکاظم حکیمزاده، حیدر محمد بغدادى، سید احمد فاضلى بیارجمندی، یحیى صادقى، قاسم شیرزاده، و محمد الشویلى مقدمه مفصل این کتاب به قلم جعفر سبحانی نوشته شده و او همچنین اشراف بر تألیف کتاب را بر عهده داشته است.
ویژگی‌های موسوعة طبقات الفقهاء
برخی از ویژگی‌های کتاب عبارتند از:
- فقیهان تمامى مذاهب اسلامى حتى فقیهانِ مذاهبى که مذهب آنان پس از مدتى از بین رفته است.
- میان اسامى و القاب مشترک فقیهان فرق گذاشته‌اند و با ذکر دلیل به تعدادی از اشتباهات مؤلفان کتاب‌های تراجم و رجال اشاره گردیده است.
- به شرح‌حال فقیهان، شرح فعالیت‌های علمى آنان و نیز حوادث تاریخى عصر فقیه نیز بررسی گردیده است.
- ترتیب و چینش فقیهان در هر جلد بر اساس حروف «الفبا» است و در آخر هر جلد علاوه بر فهرست الفبایى، فهرست نام فقیهان با محوریت سال وفات نیز تنظیم گردیده است.
- با بیانى ساده و به دور از زیاده‌نویسی نگارش گردیده است.
- ارائه شرح‌حال، فعالیت‌های علمی و نیز حوادث تاریخی عصر هر فقیه، تمییز میان اسامی و القاب مشترک در میان فقیهان، بیان ساده و دوری از زیاده‌نویسی
محتوا
موسوعة طبقات الفقهاء شامل دو جلد مقدمه و چهارده جلد است که در آن به شرح‌حال ۵۹۷۶ نفر از فقیهان اسلامی تا پایان قرن چهاردهم اقدام گردیده است. مقدمه ای توسط آیت الله جعفر سبحانی نوشته اند و مباحث مطرح گردیده در آن عبارت است از:
الف) جلد اول مقدمه
جلد اول مقدمه دارای شش فصل است:
- فصل اول: منابع معتبر قانون‌گذاری اسلامی که در آن از جایگاه قرآن، سنت، اجماع، عقل، عرف و سیره بحث گردیده است.
- فصل دوم: منابع قانون‌گذاری نزد اهل‌سنت
- فصل سوم: تاثیر زمان و مکان در استنباط احکام شرعی
- فصل چهارم: میراث حدیثی شیعه و اهل‌سنت
- فصل پنجم: میراث فقهی نزد شیعه و اهل‌سنت
- فصل ششم: تاریخ اصول فقه در شیعه و در اهل‌سنت
ب)جلد دوم مقدمه
جلد دوم مقدمه که علاوه بر مقدمه شامل دوره‌های فقه نزد شیعه و نزد اهل‌سنت است.
در جلد اول، محتوای اصلی درباره فقیهان صحابه و تابعان است. از جلد دوم تا چهاردهم نیز در هر جلد، فقیهان یک قرن معرفی شده‌اند؛ یعنی از قرن دوم تا چهاردهم. نویسندگان کتاب با معرفی فقیهان اصحاب و تابعان آغاز کرده‌اند و امام علی(ع) نخستین کسی است که به شرح زندگانی او پرداخته گردیده است. فخرالدین یمنی صنعانی (درگذشت: ۸۶۳ق)، فقیه زیدی مذهب، آخرین فرد معرفی‌شده در این موسوعه است.
