مروری بر ۳ مورد از بهترین درسنامه‌‌های علوم حدیث حوزوی و دانشگاهی

درسنامه علم حدیث

معرفی اثر

درسنامه علم حدیث به مشخصات مولف علی نصیری، ناشر مرکز نشر هاجر و وابسته به مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، به زبان فارسی در سال هزار و سیصد و هشتاد و نه منتشر شده است. این اثر شامل سیصد و بیست و هشت صفحه می‌باشد. از جهت نسخه موجود، نسخه فیزیکی آن فراهم بوده، اما از جهت متن، متن کامل آن به طور رایگان در دسترس نیست و تنها فهرست و مقدمه آن موجود می‌باشد.

دسترسی و خرید نسخه‌های مختلف

این کتاب به دلیل تالیف در نشر وابسته به مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، در بستر اینترنت به صورت پولی عرضه شده است. می‌توان آن را از فروشگاه‌های اینترنتی مانند گیسوم خریداری نمود. لازم به ذکر است که هزینه‌ی نسخه فیزیکی این درسنامه نقدی بر آن محسوب می‌شود؛ چرا که نشر وابسته به حوزه‌های علمیه می‌تواند حداقل نسخه الکترونیکی اثر را به‌صورت رایگان در اختیار خوانندگان قرار دهد و صرفاً نسخه فیزیکی آن به‌صورت پولی عرضه گردد.

برای خرید نسخه فیزیکی این کتاب می‌توانید به سایت گیسوم مراجعه نمایید. همچنین برای خرید و دریافت نسخه الکترونیکی، می‌توانید به سایت طاقچه مراجعه کرده و نسخه‌ای با قیمت پایین‌تر و نازل‌تر را در سایت همراه نور مشاهده نمایید. همچنین نسخه فیزیکی این کتاب به‌صورت دست دوم در برخی از سامانه‌های فروش آنلاین موجود است که با جستجو در بستر اینترنت قابل یافتن می‌باشد.

ساختار و تقسیم‌بندی محتوا

این درسنامه در شش فصل با عناوینی چون:

• بازشناخت کلیاتی پیرامون حدیث

• آشنایی با تاریخ حدیث اهل سنت

• آشنایی با تاریخ حدیث شیعه

• آشنایی با مصطلح الحدیث

• آشنایی با رجال الحدیث

• آشنایی با مبانی فقه الحدیث

تقسیم‌بندی شده است. برای مثال، در فصل دوم به نام “آشنایی با تاریخ حدیث اهل سنت”، مباحث به شش دوره تقسیم شده است:

• دوره اول: ممانعت از تدوین حدیث

• دوره دوم: تدوین جوامع روایی

• دوره سوم: تدوین و تنظیم جوامع روایی

• و الی آخر

هر دوره به صورت ریزمساله تقسیم‌بندی شده است. به عنوان نمونه، در دوره اول تاریخ حدیث اهل سنت، مباحثی همچون بررسی دلایل ارائه شده برای توجیه ممانعت از تدوین حدیث، راه‌حل‌های ارائه شده برای جمع‌آوری میان روایات (نهی و اذن)، انگیزه‌های ممانعت از کتابت و تدوین حدیث از نگاه حدیث‌پژوهان شیعی و غیره مورد بحث قرار گرفته است. این تقسیم‌بندی نشان از تفصیل و دقت در پوشش مباحث این درسنامه دارد.

پیشگفتار و اهداف پژوهشی

در پیشگفتار این کتاب آمده است که مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، با توجه به نیازها و ضرورت‌ها، تصمیم گرفته است که متون درسی را بازبینی، اصلاح و تولید کند. به همین دلیل، این مرکز تاکنون ده‌ها کتاب درسی طراحی، نوشته و منتشر کرده است. در این فرایند، کارشناسان مرکز تلاش کرده‌اند تا ضمن حفظ ارزش و غنای محتوای علمی علمای گذشته، از فناوری‌های آموزشی هم استفاده کنند تا کتاب‌هایی مناسب با اهداف، برنامه‌ها و سرفصل‌های مصوب تهیه شوند.

در بخشی از مقدمه آمده است که دانش‌های حدیثی به چهار بخش اصلی تقسیم شده‌اند:

• تاریخ حدیث

• درایه الحدیث

• رجال حدیث

• فقه الحدیث

با توجه به اینکه برخی از مباحث مانند آشنایی با تعاریف پرکاربرد، دلایل حجیت سند و سایر موارد مقدماتی اهمیت ویژه‌ای دارند، در نخستین فصل تحت عنوان “بازشناخت کلیاتی پیرامون حدیث” به این مباحث پرداخته شده است. از آنجایی که تاریخ حدیث اهل سنت تا حد زیادی با تاریخ حدیث شیعه متفاوت است، این مبحث در دو فصل جداگانه به نام‌های “تاریخ حدیث اهل سنت” و “تاریخ حدیث شیعه” تقسیم‌بندی شده است.

به منظور تسهیل در تدریس و فراگیری مباحث، و نیز تشویق طلاب و دانشجویان به پژوهش و تحقیق در زمینه دانش‌های حدیثی، در پایان هر فصل دو بخش چکیده مباحث و پژوهش پیش‌بینی شده است.

درسنامه علوم حدیث دکتری

معرفی و مشخصات درسنامه

درسنامه علوم حدیث دکتری به قلم مولفان رسول محمدزاده و حدیث ریاحی، به نشر آیات بینات در زبان فارسی و در سال چاپ ۱۴۰۱ منتشر شده است. این اثر شامل نود و هشت صفحه می‌باشد و به عنوان تلخیص، تنظیم و تسهیل کلیه منابع درس علوم حدیث، به ویژه برای آزمون دکترا طراحی شده است.

نسخه‌های ارائه و دسترسی

این درسنامه به صورت نسخه فیزیکی ارائه می‌گردد. البته قسمتی از متن، به همراه فهرست و مقدمه، در قالب یک فایل پی‌دی‌اف به‌صورت رایگان در دسترس قرار دارد؛ اما متن کامل کتاب تنها به صورت فیزیکی موجود است. از آنجا که در دنیای امروز ارائه نسخه الکترونیکی یکی از نیازهای اساسی محسوب می‌شود، نبود این نسخه می‌تواند نقطه ضعفی در این اثر تلقی شود.

• نسخه دیجیتال فهرست و بخشی از متن: از سایت حافظون قابل دریافت است.

• خرید نسخه فیزیکی: از طریق سایت حافظون امکان‌پذیر است.
  همچنین مشخصات این کتاب از سایت گیسوم نیز قابل دستیابی بوده و ثبت سفارش از طریق این سایت نیز امکان‌پذیر است. با این حال، توصیه ما استفاده از سایت حافظون می‌باشد.

ساختار و تقسیم‌بندی محتوا

این درسنامه در چهار بخش کلی تقسیم‌بندی شده است:

• آشنایی با دانش رجال

• معجم رجال الحدیث آیت الله خویی

• شناخت حدیث

• فقه الحدیث مامقانی

به عنوان مثال، بخش «آشنایی با دانش رجال» به سه زیرمجموعه تقسیم می‌شود:

• آشنایی با علم رجال

• اصول اولیه رجالی

• اصول ثانویه رجالی

ظاهر و توضیحات درسنامه نشان می‌دهد که این اثر عمدتاً تلخیص مطالب است؛ لذا نباید انتظار داشت فصل‌بندی‌ها و تقسیم‌بندی‌های بسیار دقیق و جزئی در آن موجود باشد.

مرور قلم درسنامه؛ نمونه‌ای از مطالب

برای آشنایی با سبک نگارشی و ساختار محتوایی این درسنامه، بخشی از آن مرور می‌شود:

«تعریف مجمل»
یکی از تقسیمات مهم در علوم قرآن و علوم حدیث، دسته‌بندی آیات و روایات به مجمل و مبین است. مامقانی معتقد است که مجمل لفظی است که معنای آن واضح و روشن نیست؛ لفظی که مطابق قوانین قابل اسـتعمال نزد اهل یک زبان، شـأن آن وضـوح و عدم ابهام است.‌
به عقیده‌ی علمای اصول، حدیث با حکم مجمل تا مفاد آن روشن نگردد، حجیت یا قابلیتی برای عمل ندارد. لذا شناخت اسباب اجمال روایات و راهکارهای تبیین روایات را ضـروری می‌سـازد. از آنجاکه لفظ مجمل در دلالت بر مراد شـارع دارای ابهام اسـت، ابهام موجود در چنین لفظی جز با بیان خود شارع برطرف نمی‌شود.

درسنامه علوم حدیث ارشد

معرفی درسنامه

رسول محمدزاده و حدیث ریاحی، درسنامه علوم حدیث ارشد را تألیف کرده‌اند و انتشارات آیات بینات آن را به زبان فارسی منتشر کرده است. این کتاب در سال چاپ شده و شامل دویست و هشتاد و دو صفحه است. نویسندگان این اثر را به عنوان منبعی جامع و خلاصه از نکات کلیدی حوزه آشنایی با حدیث برای آزمون‌های کارشناسی ارشد و دکتری (در تمام گرایش‌های الهیات) طراحی کرده‌اند.

نسخه‌های ارائه و دسترسی

• نسخه فیزیکی: این کتاب به‌صورت نسخه فیزیکی ارائه گردیده و می‌توان از سایت حافظون آن را تهیه کرد؛ اگرچه سایت گیسوم نیز دارنده این اثر است. پیشنهاد ما استفاده از سایت حافظون می‌باشد.

• نسخه دیجیتال: فهرست و قسمتی از متن این درسنامه به‌صورت فایل دیجیتال (پی‌دی‌اف) از سایت حافظون قابل دریافت است. با این وجود، نسخه دیجیتال کامل کتاب در بستر اینترنت موجود نیست که این امر در دنیای امروز می‌تواند یک نقطه ضعف محسوب شود.

ساختار و محتوای درسنامه

این درسنامه شامل ده فصل است که برخی از عناوین آن عبارتند از:

• درسنامه علوم حدیث

• تاریخ حدیث اهل سنت

• آثار مهم حدیث اهل سنت

• تاریخ حدیث شیعه

• آثار مهم حدیث شیعه

• رجال و ملحقات

• و سایر مباحث مرتبط

به عنوان نمونه، فصل ششم (رجال و ملحقات) شامل هفت درس مهم است؛ از جمله:

• اصطلاحات راوی از حدیث

• طبقه‌بندی اصطلاحات راوی از حیث طبقه

• اصطلاحات راوی در جلسات املاء حدیث

• اصطلاحات راوی از حیث درجه و رتبه

• اسماء ائمه علیهم السلام و نواب اربعه

• جرح و تعدیل

• آشنایی با منابع اولیه و ثانویه رجالی

ظاهر و فهرست این درسنامه نسبت به درسنامه دکتری جزئی‌تر بوده و بسیار شفاف و مشخص است که این امر موجب افزایش قابلیت استفاده آن به عنوان یک درسنامه کارآمد می‌شود.

منابع اصلی در طرح سؤالات حدیث

این درسنامه، با بررسی و دسته‌بندی منابع اصلی در طرح سوالات آزمون‌های کارشناسی ارشد (که بخشی از سوالات کنکور دکتری نیز محسوب می‌شوند)، محتوای زیر را پوشش می‌دهد:

• تاریخ حدیث – دکتر مجید معارف

• مصطلح الحدیث (درایه الحدیث) – کاظم مدیر شانه چی

• علوم حدیث – کاظم مدیر شانه چی

• علوم حدیث – صبحی صالح

• تاریخ حدیث – کاظم مدیر شانه چی

در این کتاب، نویسندگان همه این منابع را بررسی کرده‌اند و اشتراکات آن‌ها را به‌صورت دسته‌بندی‌شده ارائه داده‌اند. آن‌ها هر بخش از درسنامه را همراه با نام منبع اصلی تدوین کرده‌اند. همچنین، برای انتقال بهتر مفاهیم، از کتاب «درایة الحدیث» نوشته‌ی دکتر نفیسی نیز استفاده کرده‌اند.

رویکرد نگارشی و ویژگی‌های آموزشی

درسنامه حدیث ارشد با متنی یک‌دست و منسجم، مباحث را به زبانی روان برای داوطلبان بیان می‌کند. این کتاب با استفاده از دسته‌بندی‌های دقیق و جداول کمکی، روند به خاطر سپردن مطالب را تسهیل می‌کند. در بخش‌های مختلف کتاب، نویسندگان کتاب، قسمت‌هایی را با عنوان «بیشتر بدانیم» در متن گنجانده‌اند. هرچند طراحان کنکور معمولاً از مطالب این بخش‌ها سؤال طرح نمی‌کنند، اما این مطالب به درک بهتر موضوعات اصلی کمک می‌کنند. به همین دلیل، نویسندگان آن‌ها را در پایان هر فصل آورده‌اند تا دانشجویان هنگام مطالعه و مرور، زمان کمتری صرف کنند و بهتر مطالب را یاد بگیرند.

برای مشاهده دیگر راهیاب‌های آموزش اینجا را بزنید.