مأخذشناسی احادیث فقهی شیعه

مقدمه

در این پرونده، با هدف بررسی چند قرن از مأخذشناسی احادیث فقهی شیعه، از دو منبع معتبر و ارزشمند بهره گرفته‌ایم: کتاب «مهارت‌های تحقیق و مأخذشناسی علوم اسلامی» اثر دکتر حسین صابری و کتاب «اصول البحث» تألیف شیخ عبدالهادی فضلی. این پژوهش علاوه بر معرفی دقیق این کتب و نسخه‌های موجود، به چگونگی دسترسی به نسخ این آثار نیز می‌پردازد. هدف نهایی، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه تفسیر و علوم اسلامی است تا با شناخت دقیق منابع و روش‌های تحقیق، گامی مؤثر در جهت توسعه دانش و فهم عمیق‌تر متون دینی بردارند.

معرفی پژوهشگر

«شیخ عبدالهادی فضلی»

عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش) روحانی شیعه و از شخصیت‌های تأثیرگذار قرن چهاردهم هجری شمسی در منطقه شرقی عربستان است. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی بود. فضلی تألیفات فراوانی در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت سید محمدباقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران به‌شمار می‌رفت. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)

«دکتر حسین صابری»

«دکتر حسین صابری» استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد است.وی نخست به تحصیلات حوزوی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشغول می‌شود و پس از مقطع سطح، دروس خارج را در مدرسه آیت‌الله العظمی خویی می‌گذراند. وی دوره‌های کارشناسی تا دکترای خود را نیز در همان گروه و دانشگاهی طی می‌کند که امروز در آن مشغول به تدریس است. «بررسی وضعیت عقل در فرایند استنباط فقهی» موضوع رساله ی دکترای وی است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان پژوهش برتر در حوزه دین شناخته شده است. او تاکنون ۲۲ کتاب تالیف و ترجمه کرده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)

معرفی کتب

مسائل على بن جعفر

عریضی. علی بن جعفر (سده دوم ق.) مسائل على بن جعفر، تحقيق مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، مشهد المؤتمر العالمي للامام الرضا عليه السلام، ۱۴۰۹ ق.

معرفی: مسائل عليّ بن جعفر و مستدركاتها نوشته على بن جعفر، فرزند امام جعفر صادق عليه‌السلام است كه شامل مجموعۀ سؤالاتى است كه على بن جعفر از برادر بزرگوار خويش امام موسى كاظم‌ عليه‌السلام نموده است همراه با جوابهاى آن حضرت. كتاب مسائل على بن جعفر از اصول چهار صد گانه، و از اصول معتبر ميان فقهاى شيعه به شمار مى‌آيد كه در بسيارى از کتاب‌هاى روايى و معتبر به آن استناد شده است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)

دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب

كتاب النوادر

اشعری قمی، احمد بن محمد عیسی سده سوم ق.)؛ كتاب النوادر، قم: مؤسسة الامام المهدى، ۱۴۰۸ ق.

معرفی: النوادر، به زبان عربى، تأليف احمد بن محمد بن عيسى اشعرى قمى (از روات بزرگ شيعه در قرن سوم هجرى)، يكى از كتاب‌هاى روايى معتبر و از اصول اولیه شيعه به شمار مى‌آيد و از زمان نگارش تا اين زمان، در طول هزار سال، پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه واقع شده است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)

دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب

قرب الأسناد

حمیری، عبدالله بن جعفر )۳۱۰ ق.): قرب الأسناد، قم: مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، ۱۴۱۳ ق./ ۱۳۷۱

معرفی: قُرْبُ الإسْناد از کتاب‌های روایی کهن امامیه تألیف عبدالله بن جعفر حمیری از علمای قرن سوم و چهارم شیعه است. هدف این کتاب معرفی سلسله سندهایی است که فاصله کمتری با ائمه دارند. در این کتاب ۱۳۸۷ حدیث نقل شده و نویسنده فقط احادیث امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) را نقل کرده است. (معرفی بیشتر در ویکی شیعه)

دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب

دعائم الاسلام و ذکر الحلال والحرام والقضايا والأحكام عن اهل بيت رسول الله عليه وعليهم افضل السلام

این حیون نعمان بن محمد )۳۶۳ ق.): دعائم الاسلام و ذکر الحلال والحرام والقضايا والأحكام عن اهل بيت رسول الله عليه وعليهم افضل السلام، تحقيق أصف بن علی اصغر فیضی، دار المعارف، ۱۳۸۳ ق./ ۱۹۶۳ م.

معرفی: دعائم الإسلام و ذكر الحلال و الحرام و القضايا و الأحكام عن اهل‌بيت رسول‌الله علیه و عليهم افضل السلام اثر ابوحنيفه، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَيُّون تميمى مغربى. ابن حيون (259 – 363 هجرى)، از دانشمندان قرن چهارم و از فقهاى بزرگ اسماعيليه مى‌باشد. (معرفی بیشتر در ویکی نور)

دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب

من لا يحضره الفقيه

ابن بابويه، محمد بن علی (۳۱۱ – ۳۸۱ ق.): من لا يحضره الفقيه، تحقيق علی اکبر غفاری، قم: منشورات جامعة المدرسين في الحوزة العلميه، ۱۴۰۴ ق.

معرفی: کتابُ مَن لایَحْضُرُهُ الفَقیهُ، (به معنای کتاب کسی که فقیه در نزدش حاضر نیست) دومین کتاب از کتب اربعه امامیه؛ اثر شیخ صدوق (۳۸۱ ق). این کتاب که مجموعه‌ای در حدیث است، در پاسخ به درخواست یکی از شیعیان در بلخ و با هدف گردآوری احادیث صحیح و موثق تألیف شده است تا پاسخگوی نیازهای شرعی کسانی باشد که به فقیه دسترسی ندارند. (معرفی بیشتر در ویکی شیعه)

دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب

الاستبصار في ما اختلف فيه من الأخبار

طوسی، محمد بن حسن (۳۸۵ – ۴۶۰ ق.) : الاستبصار في ما اختلف فيه من الأخبار، تحقيق حسن موسوی خرسان تهران دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۶۳

معرفی: الاستبصار في ما اختلف من الأخبار، اثر ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به شيخ طوسى (متوفاى460ق)، چهارمين كتاب از كتب اربعه روايى شيعه است كه تحقيق آن توسط حسن خرسان انجام گرفته و به همت محمد آخوندى و على آخوندى مورد تصحيح قرار گرفته و منتشر شده است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)

دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب

تهذيب الأحكام في شرح المقنعة للشيخ المفيد

همو؛ تهذيب الأحكام في شرح المقنعة للشيخ المفيد، تحقيق سيد حسن موسوی خرسان تهران دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۹۰ ق.

معرفی: تهذیب الأحکام، اثر ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به شیخ طوسی (متوفاى 460ق)، سومین کتاب از کتب اربعه روایى شیعه است. «تهذیب الأحکام»، شرحى حدیثى بر کتاب «المقنعة» شیخ مفید است. شیخ طوسی که در جوانى شاگرد شیخ مفید بوده است تصمیم مى‌گیرد شرحى بر کتاب المقنعة استاد خود بنگارد و روایات مربوط به هر حکم و فتوا را بیان کند. (معرفی بیشتر در ویکی نور)

دسترسی به کتاب: در کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب

تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة

حر عاملی، محمد بن حسن (۱۰۲۳ – ۱۱۰۴ ق.) تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، قم: مؤسسة ال البيت لاحياء التراث، ۱۴۱۴ ق./ ۱۳۷۲.

معرفی: تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، معروف به «وسائل الشيعة»، از تأليفات ارزش‌مند محدث بزرگ و علامه محقق، شيخ محمد بن حسن حُر عاملى از علماى بزرگ و از فقهاى برجسته شيعه در قرن يازدهم هجرى(1033 – 1104ق) است. (معرفی بیشتر در ویکی نور)

دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب

________________________________________________________

برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیاب‌های پژوهشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.

برای دسترسی به کتاب استاد عبدالهادی فضلی میتوانید به کتاب «اصول البحث» در سایت مدرسه فقاهت مراجعه نمایید.

و همچنین جهت دسترسی به مباحث علوم اسلامی می‌توانید به پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی مراجعه نمایید.