مقدمه
موزههای فناورانه در حوزه علوم اسلامی، فضاهایی نوین هستند که با بهرهگیری از فناوریهای پیشرفته مانند واقعیت مجازی، شبیهسازهای تعاملی، چندرسانهای و نمایشگرهای هوشمند، میراث علمی و تمدنی جهان اسلام را به شکلی زنده و قابل لمس برای بازدیدکنندگان بازآفرینی میکنند. این موزهها نهتنها به معرفی دستاوردهای تاریخی دانشمندان مسلمان در رشتههایی چون نجوم، پزشکی، مهندسی، معماری و جغرافیا میپردازند، بلکه ارتباط این میراث با پیشرفتهای علمی امروز را نیز نشان میدهند.
هدف آنها ایجاد پلی میان گذشته و آینده است؛ به گونهای که نسل جدید ضمن آشنایی با هویت علمی ـ فرهنگی خود، الهام لازم برای نوآوری و پژوهش در حوزههای علمی معاصر را بیابد. چنین موزههایی اغلب در قالب مراکز علمی-فرهنگی یا دانشگاهی ایجاد میشوند و در کنار نمایش آثار تاریخی، برنامههای آموزشی و پژوهشی نیز ارائه میکنند.
اهمیت موزههای فناورانه
ارتباط موزههای فناورانه با علوم اسلامی
ارتباط موزههای فناورانه با علوم اسلامی را میتوان در ابعاد آموزشی، پژوهشی و فرهنگی بررسی کرد. از منظر آموزشی و پژوهشی، این موزهها بستر تجسم و نمایش فناوریهای مرتبط با علوم اسلامی را فراهم میآورند. ابزارها و دستاوردهای فناورانهای که در تولید، تحلیل و نگهداری متون دینی کاربرد دارند(مانند سیستمهای دیجیتالسازی متون، پایگاههای داده تخصصی، نرمافزارهای تحلیلی قرآن و حدیث، و سامانههای هوشمند استنادیابی) میتوانند در قالب نمایشگاههای موزهای به صورت عملی و ملموس به بازدیدکنندگان، پژوهشگران و دانشجویان معرفی شوند. این نمایش کاربردی فناوریها، درک عمیقتر از روشهای تحقیق نوین در علوم اسلامی را ممکن میسازد و پژوهشگران را با امکانات فناورانهای که میتوانند فرآیند پژوهش دینی را تسهیل کنند، آشنا میکند.
از بعد فرهنگی و تمدنی، موزههای فناورانه نقش مهمی در ارتقای هویت علمی و اسلامی دارند. با نمایش دستاوردهای تاریخی و معاصر علوم اسلامی در بستر فناوری، این موزهها هم میراث علمی جهان اسلام را معرفی میکنند و هم ظرفیتهای معاصر مسلمانان در تولید دانش و فناوری را به نمایش میگذارند. علاوه بر این، موزهها امکان گفتمانسازی میان علوم اسلامی و فناوریهای نوین را فراهم میکنند و بازدیدکنندگان را تشویق میکنند تا به همافزایی میان علوم تجربی و علوم اسلامی فکر کنند. به این ترتیب، موزههای فناورانه نه تنها محلی برای نمایش فناوری هستند، بلکه به عنوان ابزاری آموزشی و فرهنگی برای توسعه علمی و کاربردی علوم اسلامی عمل میکنند.
موزه 1001 اختراع
معرفی اجمالی
بنیاد 1001 Inventions یک ابتکار بینالمللی برجسته در حوزه علم و میراث فرهنگی است که با هدف معرفی پشتوانههای علمی دوران «عصر طلایی» تمدن اسلامی طراحی شده است. این نمایشگاه که توسط بنیاد علوم، فناوری و تمدن (FSTC) مدیریت میشود، با بهرهگیری از ترکیبی از اشیاء تاریخی، محتوای تعاملی، فیلمهای آموزشی و کتابهای همراه، دستاوردهای چشمگیر دانشمندان مسلمان در زمینههایی همچون نجوم، پزشکی، هیدرولیک، اپتیک و ریاضیات را در معرض دید عموم قرار میدهد.
از آغاز فعالیتش در سال ۲۰۰۶ با دورههایی در موزه علم و صنعت منچستر و ادامه در مکانهایی چون موزه علوم لندن، پارلمان بریتانیا، موزه ملی کاردیو و اتحادیه اروپا، این نمایشگاه به نقطه عطفی در ارتباط علم و فرهنگ تبدیل شد. نسخههای بعدی آن، در شهرهایی مانند نیویورک، لس آنجلس (کالیفرنیا)، واشنگتن دیسی و استانبول عرضه شدند و هر کدام استقبال گستردهای را به همراه داشتند. تنها در لس آنجلس، بیش از نیم میلیون بازدیدکننده را به خود جلب کرد.
بخشهای موزه
| بخش | محور موضوعی | نمونه اختراعات/نوآوریها | دانشمندان شاخص |
|---|---|---|---|
| خانه (Home) | زندگی روزمره، معماری، لوازم خانگی | ساعت آبی، سامانههای تهویه طبیعی، ابزارهای آشپزی و نگهداری مواد غذایی | بدیعالزمان جزری (مهندسی مکانیکی)، معماران اندلسی |
| مدرسه (School) | آموزش، کتابخانهها، علوم پایه | قلم نی اصلاحشده، کاغذ مرغوب، روشهای تدریس جبر و هندسه | خوارزمی (ریاضیات)، ابنهیثم (اپتیک)، نصیرالدین طوسی (ریاضیات و نجوم) |
| بیمارستان (Hospital) | پزشکی و درمان | ابزار جراحی، داروهای گیاهی، سیستمهای بیمارستانی تخصصی | ابنسینا (پزشکی)، زکریای رازی (شیمی و پزشکی)، علی بن عباس اهوازی (جراحی) |
| بازار (Market) | تجارت، صنایع دستی، اقتصاد | ترازوهای دقیق، روشهای ضرب سکه، کارگاههای فلزکاری | ابوالقاسم زهراوی (ابزارسازی)، صنعتگران بازار بغداد و قاهره |
| شهر (Town) | مهندسی شهری، معماری | سیستمهای آبرسانی، کاروانسراها، پلها، مساجد جامع | سنان (معماری عثمانی)، مهندسان شهری سامرا و قرطبه |
| دنیا (World) | جغرافیا، سفر و دریانوردی | قطبنما، نقشهبرداری دقیق، کشتیهای بادبانی پیشرفته | الادریسی (جغرافیا)، ابن ماجد (دریانوردی) |
| جهان هستی (Universe) | نجوم و علوم طبیعی | اسطرلاب، رصدخانههای پیشرفته، جداول نجومی | عمر خیام (ریاضیات و نجوم)، ابوریحان بیرونی (نجوم و جغرافیا) |
امکانات و خدمات موزه
1. نمایشگاه تعاملی و چندرسانهای
استفاده از فناوریهای واقعیت افزوده (AR)، واقعیت مجازی (VR)، و صفحههای لمسی تعاملی برای ارائه تجربهای زنده و جذاب از دستاوردهای علمی تمدن اسلامی. این فناوریها امکان مشاهده مدلهای سهبعدی و شبیهسازی عملکرد اختراعات را میدهند.
2. کارگاهها و برنامههای آموزشی
برگزاری جلسات آموزشی و کارگاههای عملی برای گروههای سنی مختلف، بهویژه کودکان و نوجوانان، با هدف آشنایی با علوم پایه، فناوری و تاریخ علم در قالب فعالیتهای سرگرمکننده و آموزشی.
3. راهنمایان تخصصی و تورهای گروهی
ارائه تورهای راهنماییشده توسط کارشناسان و متخصصان تاریخ علم و فناوری که اطلاعات دقیقتر و تحلیلهای تخصصی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار میدهند.
4. کتابخانه و مرکز منابع
دسترسی به کتابها، مقالات و منابع دیجیتال مرتبط با اختراعات و دانشمندان تمدن اسلامی برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقهمندان.
5. فروشگاه نمایشگاه
عرضه کتابها، مجلات، مدلهای آموزشی، بازیهای فکری و محصولات فرهنگی مرتبط با موضوع نمایشگاه که بازدیدکنندگان میتوانند تهیه کنند.
6. برنامههای فرهنگی و هنری جانبی
اجرای نمایشهای هنری، فیلمهای مستند، و سخنرانیهای تخصصی به منظور ارتقاء آگاهی عمومی درباره نقش تمدن اسلامی در توسعه علم و فناوری.
7. فضاهای تعاملی و آموزشی آنلاین
فراهم آوردن دسترسی به محتواهای دیجیتال و پلتفرمهای آموزش آنلاین برای گسترش دامنه مخاطبان فراتر از بازدیدکنندگان حضوری.
هدف موزه
شناساندن و برجستهسازی نقش بیبدیل دانشمندان و نوآوران جهان اسلام در شکلدادن به علوم و فناوریهای بنیادین بشری، از طریق ارائه شواهد مستند و نمایشهای تعاملی، به منظور اصلاح تصورات غلط رایج، تقویت هویت علمی-فرهنگی اسلامی، و انگیزش نسلهای جدید برای خلاقیت و نوآوری در علوم و فناوری.
این هدف در سه محور کلیدی خلاصه میشود:
-
تصحیح روایتهای تاریخی: نمایش دستاوردهای علمی تمدن اسلامی به شکلی مستند و غیرکلیشهای.
-
تقویت هویت فرهنگی: ارتقاء شناخت عمومی نسبت به میراث علمی اسلامی و تأثیرات آن بر جهان معاصر.
-
الهامبخشی به آینده: ترغیب بازدیدکنندگان، به ویژه جوانان، به ادامه مسیر نوآوری و پژوهش علمی.
موزه علوم اسلامی _ عربی
معرفی اجمالی
Sheikh Abdullah Al-Salem Cultural Centre یک مجتمع فرهنگی-موزهای بزرگ در کویتسیتی است که در سال ۲۰۱۸ افتتاح شد. این مرکز به نام شیخ عبدالله السالم الصباح، یازدهمین حاکم و بنیانگذار کویت مدرن نامگذاری شده است و حدود ۱۳ هکتار وسعت دارد. موزه السالم یکی از بزرگترین مجموعههای موزهای جهان است و شش موزه تخصصی را در حوزههای علوم طبیعی، فناوری، فضانوردی، رباتیک، تاریخ و علوم اسلامی در بر میگیرد. این مجموعه با طراحی مدرن، نمایشگاههای تعاملی و استفاده از فناوریهای پیشرفته، تجربهای آموزشی و فرهنگی را برای عموم بهویژه کودکان و نوجوانان فراهم میکند. بخش «موزه علوم اسلامی عربی» این مرکز، به نمایش تعاملی دستاوردهای علمی و فناورانه تمدن اسلامی در قرون ۸ تا ۱۴ میلادی میپردازد و آثاری چون ساعتهای آبی ابن جوزی، دوربین تاریک (Camera Obscura) و هولوگرام مشاهیر علمی را با مدلها و محتوای چندرسانهای معرفی میکند.
بخشهای موزه
-
موزه تاریخ طبیعی – پوشش موضوعاتی مثل زندگی پیشتاریخی، اکوسیستمها، تنوع زیستی و زندگی وحشی عربی، شامل جنگلهای بارانی جنوبشرقی آسیا و آکواریومی عظیم با حجم 1.4 میلیون لیتر.
-
موزه علم و فناوری – دارای گالریهایی با موضوع حملونقل، روباتها، تکنولوژیهای روز و مرتبط با تاریخ فناوری و پیشرفتهای مهندسی.
-
موزه علم عربی-اسلامی – نمایش گر دستاوردهای علمی دوره طلایی تمدن اسلامی در زمینههایی مانند پزشکی، نجوم، ریاضیات و مهندسی.
-
موزه فضا – با چهار گالری و پلانیتاریوم ۱۱۰ نفره، امکان تجربه سفر فضایی، ایستگاه فضایی بینالمللی و فرآیندهای علمی مرتبط را فراهم میکند.
-
مرکز هنرهای زیبا – شامل نمایشگاههای هنری، برنامههای هنرمند مقیم (Artist-in-Residence)، استودیوها و کتابخانهای برای ترویج هنر در میان نسل جوان.
-
تئاتر – میزبان رویدادهای فرهنگی، تخصصی، نمایشی و همایشها.
امکانات و خدمات موزه
خدمات میزبانی رویدادها و برنامههای فرهنگی
مرکز شامل سالنهای کنفرانس، تئاتر و فضاهایی برای رویدادهای محلی و بینالمللی، کارگاه، جشنواره و سخنرانی است.
تجربه صوتی-بصری پیشرفته در نمایشگاهها
استفاده از فناوری پیشرفتهٔ صوتی، تصویری و تعاملی (AV) در شبکه گستردهای از نمایشها و گالریها — شامل سینماهای 4D، سینماهای کروی و نمایشگرهای بزرگ — که توسط شرکتهایی مانند Electrosonic طراحی شدهاند.
هدف موزه
هدف بخش «موزه علوم اسلامی عربی» در مرکز فرهنگی شیخ عبدالله السالم، معرفی و بازشناسی دستاوردهای علمی و فناوری تمدن اسلامی در دوران طلایی آن (قرون ۸ تا ۱۴ میلادی) به صورت تعاملی و چندرسانهای است. این موزه با نمایش نوآوریهای برجستهای مانند ساعتهای آبی ابن جوزی، دوربین تاریک (Camera Obscura) و اختراعات بزرگان علمی، تلاش میکند:
-
هویت علمی و فرهنگی اسلامی را به نسلهای جوان و عموم مردم منتقل کند،
-
اهمیت تأثیر تمدن اسلامی بر توسعه علم و فناوری جهانی را برجسته سازد،
-
محیطی آموزشی و جذاب فراهم آورد که بازدیدکنندگان را به تعامل فعال با تاریخ علم اسلامی ترغیب کند،
-
از طریق فناوریهای پیشرفته و نمایشهای چندرسانهای، تجربهای فراموشنشدنی و آموزنده در زمینه علوم اسلامی ارائه دهد.
موزه علوم و فناوری در اسلام
معرفی اجمالی
موزه علوم و فناوری در اسلام (Museum of Science & Technology in Islam – MOSTI) در دانشگاه علوم و فناوری ملک عبدالله (KAUST) در عربستان سعودی قرار دارد و بهعنوان یک موزه تخصصی علمی-تاریخی، دستاوردهای علمی و فناوری دوران طلایی اسلام (قرون ۷ تا ۱۷ میلادی) را بهصورت تعاملی و چندرسانهای به نمایش میگذارد. این موزه با بهرهگیری از فناوریهای پیشرفته و طراحی مدرن، محیطی آموزشی و پژوهشی برای بازدیدکنندگان فراهم کرده که در آن میتوان با نقش دانشمندان مسلمان مانند جابربن حیان، الکندی، الرازى و الجزری در پیشرفت علم آشنا شد. هدف اصلی موزه MOSTI، حفظ و معرفی میراث علمی تمدن اسلامی و ارتقای دانش عمومی در این حوزه است.
بخشهای موزه
موزه MOSTI بهصورت تعاملی و در قالب ۹ خوشه (cluster) طراحی شده است:
-
خوشه مقدماتی: «چرا علم در اسلام شکوفا شد؟»
-
هفت خوشه تخصصی: نمایش جنبههای مختلف مشارکتهای اسلامی در علوم و فناوری.
-
خوشه پایانی: «احیای علم در اسلام»
در این بخشها، بازدیدکنندگان با آثار و دستاوردهای دانشمندانی چون جابربن حیان، عباس بن فرناس، الکندی، الرازى، الجزری و تقیالدین آشنا میشوند
امکانات و خدمات موزه
ساختار موزه: موزه بهصورت تعاملی و در قالب ۹ خوشه طراحی شده است که شامل خوشه مقدماتی و هفت خوشه تخصصی در زمینههای مختلف علمی و فناوری است.
تجربه تعاملی: استفاده از فناوریهای پیشرفته مانند صفحهنمایشهای لمسی، مدلهای مقیاسپذیر کارکردی، و نمایشهای چندرسانهای برای ارائه اطلاعات به بازدیدکنندگان.
نمایشگاههای دائمی و موقت: ترکیب نمایشگاههای دائمی و موقت برای ارائه محتوای متنوع و جذاب به بازدیدکنندگان.
دسترسی محدود: ورود به موزه محدود به اعضای جامعه دانشگاهی و مهمانان دعوتشده است.
هدف موزه
هدف موزه علوم و فناوری در اسلام (MOSTI) در دانشگاه KAUST، ایجاد یک مرکز علمی و آموزشی جهانی است که به طور ویژه به شناسایی، معرفی و ترویج دستاوردهای علمی، فناوری و مهندسی دوران طلایی تمدن اسلامی (قرون ۷ تا ۱۷ میلادی) میپردازد. این موزه با ارائه نمایشگاههای تعاملی و چندرسانهای، قصد دارد نقش برجسته دانشمندان و مبتکران مسلمان را در شکلگیری علوم پایه و فناوریهای مدرن برجسته کند، فهم عمومی و تخصصی نسبت به میراث علمی اسلامی را ارتقا دهد و الهامبخش نسلهای آینده پژوهشگران، مهندسان و علاقهمندان به علم باشد. در نهایت، هدف موزه، تقویت حس هویت فرهنگی و علمی در جهان اسلام و ترویج فرهنگ نوآوری و تحقیق در سطح بینالمللی است.
مقایسه برترین موزهها
|
موزهها |
نوع موزه | سابقه | مکان | دائمی یا سیار | هزینه بازدید | حضوری و مجازی |
صاحب امتیاز |
|
1001 اختراع |
عمومی | افتتاح 2006 | لندن | سیار | براساس مکان متفاوت | حضوری/ مجازی |
Ahmed Salim |
|
علوم اسلامی عربی مرکز عبدالله السالم |
عمومی / تخصصی | افتتاح 2018 | کویت | دائمی | بین 2 تا 3 دینار | حضوری |
امیر کویت |
|
علوم و فناوری در اسلام مرکز ملک عبدالعزیز |
عمومی | افتتاح 2015 | عربستان | دائمی | رایگان | حضوری/ تور |
دانشگاه KAUST |
برای مشاهده سایر پست های مربوط به راهیاب های جشنواره و نمایشگاه های فناوری به اینجا مراجعه کنید.
