گزیده ویدئویی از سخنان استاد پارسانیا(عضو هیئت علمی دانشگاه تهران،گروه جامعه شناسی) در دومین هم‌اندیشی اصحاب علوم اسلامی با عنوان «جایگاه نیازهای کاربردی در درختواره علوم اسلامی »
استاد پارسانیا به سه محور اساسی در طراحی و تدوین یک درختواره علوم اسلامی اشاره می‌کند:
محور‌های بحث
-
علوم محقق و مدون موجود نسبت به مسئله تعیین‌کننده
دانشمندان و پژوهشگران در این محور، مجموعه علوم و دانش‌های مدون موجود را بررسی می‌کنند. جامعه علمی پیش از این، این دانش‌ها را در چارچوب‌های علمی و معرفتی مشخصی تدوین و توسعه داده است.
-
نیازها
این محور بر احتیاجات و ضرورت‌هایی تاکید دارد که از بیرون (جامعه، فرهنگ) تحمیل می‌شوند و می‌توانند در تدوین درختواره علوم نقش داشته باشند. این نیازها گاه نقش تهدیدکننده ایفا می‌کنند، چرا که می‌توانند تدوین نظام‌مند بر اساس طرح مدون را مختل کنند و پژوهشگران را به سمت حل‌وفصل مسائل اضطراری منحرف سازند..
-
ربط منطقی حوزه‌های علمی و معرفتی موجود
این محور بر پیوند و ارتباط درونی و منطقی بین حوزه‌های مختلف علمی و معرفتی تاکید دارد. ین پیوند منطقی، بدون توجه به الزامات عملی مسائل و نیازهای خارجی، چارچوب و نظام درختواره علوم اسلامی را شکل می‌دهد و از ورود شتابزده و بی‌ضابطه به برخی زمینه‌های علمی جلوگیری می‌کند. همچنین، این محور به شناسایی حوزه‌های معرفتی بنیادی‌تر که زیربنای سایر حوزه‌ها هستند، می‌پردازد.
نکات و ایده‌های مهم
-
اهمیت نیازها و در عین حال محدودیت‌های آن
نیازهای حیاتی جامعه توجه ویژه‌ای دارد و بر ضرورت پرداختن به آنها تأکید می‌کند. ایشان معتقد است محققان و اندیشمندان نمی‌توانند از کنار این نیازهای اساسی به سادگی بگذرند، چرا که این نیازها نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه علوم دارند. ایشان نیازها را به “تعمیر یک هواپیما در حال پرواز” تشبیه می‌کند که نیازمند واکنش فوری است. با این حال، ایشان هشدار می‌دهد که نباید نیازها محور اصلی تدوین درختواره قرار بگیرند و تمرکز صرف بر آنها ممکن نیست و حتی راه حل‌های مقطعی نیز به دلیل تغییر نیازها و تاثیر بنیادها بر آنها کافی نخواهد بود.
-
اولویت پرداختن به مفاهیم پایه و بنیادین
پژوهشگران و اندیشمندان باید در تدوین درختواره علوم، ابتدا “مفاهیم پایه و بنیادین” را شناسایی و بررسی کنند، زیرا این مفاهیم در حل همه مسائل نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. ایشان تأکید می‌کنند که نیازهای روزمره معمولاً حوزه‌های بنیادین را تحت تأثیر قرار نمی‌دهند و ممکن است بسیاری از محققان از توجه به این بخش غافل شوند. با این حال، پرداختن به این مفاهیم اساسی نیازمند همت بیشتر و تحمل سختی‌های فراوانی است.
-
چالش مفهوم “علم” در علوم اسلامی
با توجه به زمینه علوم اسلامی، استاد پارسانیا به این نکته اشاره می‌کند که خود مفهوم “علم” می‌تواند یک مانع اساسی باشد. نظام علمی حاضر که کاملاً تثبیت شده، هم ساختارهای علمی ما و هم خود مفهوم علم را تحت سلطه دارد. این وضعیت ما را با چالش‌های بنیادی از جمله تعریف دقیق علم اسلامی، مشخص کردن مصادیق علوم اسلامی و تبیین ماهیت حقیقی این علوم مواجه کرده است. این نشان‌دهنده یک چالش در تعریف و تحدید مفهوم علم در چارچوب علوم اسلامی و تمایز آن با سایر نظام‌های معرفتی است.
-
مواجهه با نظام معرفتی رقیب و تاثیر آن بر نیازها
ایشان به وجود یک “نظام معرفتی رقیب” اشاره می‌کند که نیازهای ما را نیز تعیین می‌کند و مسیر و مشکلاتی را برای ما ایجاد می‌کند. این نکته بر اهمیت توجه به بسترهای فرهنگی و معرفتی که نیازها در آن شکل می‌گیرند، تاکید دارد.
خلاصه
در این فایل صوتی سه اصل بنیادین را برای طراحی درختواره علوم اسلامی ضروری می‌داند:
- پژوهشگران باید ابتدا دانش موجود را بررسی و تحلیل کنند.
- متخصصان می‌بایست نیازهای جامعه را شناسایی و اولویت‌بندی نمایند.
- اساتید حوزه باید پیوندهای منطقی بین شاخه‌های علوم اسلامی را تبیین و تنظیم کنند.
ایشان با تایید اهمیت توجه به نیازهای جامعه، بر این نکته پافشاری می‌کند که محققان و اندیشمندان باید پیش از هر چیز، به شناسایی و پرورش مفاهیم اساسی و بنیادین بپردازند. ایشان همچنین به چالش‌های موجود در حوزه علوم اسلامی، به ویژه در تعریف مفهوم “علم” و مواجهه با نظام‌های معرفتی رقیب، اشاره می‌کند.
پژوهشگران برای تدوین درختواره‌ای کارآمد باید به دو اصل مهم توجه کنند:1.پاسخگویی به نیازهای فوری جامعه2.پرداختن به مبانی عمیق و پایدار دانش
