مقدمه
در این راهیاب، با هدف بررسی چند قرن از مأخذشناسی تاریخ و طبقات و ادوار اختصاصی مذاهب (حنفیه و شافعیه)، از دو منبع معتبر و ارزشمند بهره گرفتهایم: کتاب «مهارتهای تحقیق و مأخذشناسی علوم اسلامی» اثر دکتر حسین صابری و کتاب «اصول البحث» تألیف شیخ عبدالهادی فضلی. این پژوهش علاوه بر معرفی دقیق این کتب و نسخههای موجود، به چگونگی دسترسی به نسخ این آثار نیز میپردازد. هدف نهایی، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران و علاقهمندان به حوزه تاریخ مذاهب و علوم اسلامی است تا با شناخت دقیق منابع و روشهای تحقیق، گامی مؤثر در جهت توسعه دانش و فهم عمیقتر متون دینی بردارند.
معرفی پژوهشگر
«شیخ عبدالهادی فضلی»
عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش) روحانی شیعه و از شخصیتهای تأثیرگذار قرن چهاردهم هجری شمسی در منطقه شرقی عربستان است. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی بود. فضلی تألیفات فراوانی در زمینههای مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت سید محمدباقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران بهشمار میرفت. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
«دکتر حسین صابری»
«دکتر حسین صابری» استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد است.وی نخست به تحصیلات حوزوی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشغول میشود و پس از مقطع سطح، دروس خارج را در مدرسه آیتالله العظمی خویی میگذراند. وی دورههای کارشناسی تا دکترای خود را نیز در همان گروه و دانشگاهی طی میکند که امروز در آن مشغول به تدریس است. «بررسی وضعیت عقل در فرایند استنباط فقهی» موضوع رساله ی دکترای وی است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان پژوهش برتر در حوزه دین شناخته شده است. او تاکنون ۲۲ کتاب تالیف و ترجمه کرده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
معرفی کتب
1- حنفیه
کتاب الجواهر المضيئة في طبقات الحنفية
نسخه: ابن ابی الوفاء، عبد القادر بن محمد (۶۹۶-۷۷۵ ق)؛ الجواهر المضيئة في طبقات الحنفية، حيدرآباد دکن: مطبعة مجلس دائرة المعارف النظاميه، ۱۳۳۲ ق.
معرفی: الجواهر المضيئة في طبقات الحنفية، اثر محییالدین ابیمحمد عبدالقادر بن محمد بن محمد بن نصرالله بن سالم بن ابیالوفاء قرشی حنفی (696-775ق)، کتابی است در تراجم و شرح حال علمای حنفی تا زمان مؤلف که با تحقیق عبدالفتاح محمد الحلو به چاپ رسیده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب الطبقات السنية في تراجم الحنفية
نسخه: تمیمی داری، تقی الدین بن عبد القادر (۱۰۰۵ – ۱۰۱۰ ق.)؛ الطبقات السنية في تراجم الحنفية، تحقیق عبد الفتاح محمد حلو با نظارت محمد توفیق عوضيه، قاهرة: جمهورية العربية المتحدة المجلس الاعلى للشئون الاسلاميه، لجنة احياء التراث الاسلاميه، ۱۳۹۰ ق.
معرفی: الطبقات السنية في تراجم الحنفية، كتابى است به قلم تقىالدين بن عبدالقادر تميمى، در چهار جلد به زبان عربى كه به شرح حال بزرگان و رجال مذهب حنفى تا پایان قرن دهم هجرى مىپردازد. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
2- شافعیه
کتاب طبقات الفقهاء الشافعية
نسخه: عبادی، محمد بن احمد (۳۷۵- ۴۵۸ ق.)؛ طبقات الفقهاء الشافعية، ليدن: بریل، ۱۹۶۴ م.
معرفی: طبقات الفقهاء الشافعية، اثر ابوعاصم محمد بن احمد عبادی (متوفی 458ق)، کتابی است در معرفی و شرح حال کوتاه و مختصر فقها و علمای مذهب شافعی. کتاب با مقدمه کوتاهی از مؤلف در اشاره به موضوع آن آغاز شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
کتاب طبقات الفقهاء ويليه طبقات الشافعية
نسخه: شیرازی، ابراهیم بن علی (۳۹۳ – ۴۷۶ ق.)؛ طبقات الفقهاء ويليه طبقات الشافعية، لابي بكر بن هداية الله الحسيني الملقب بالمصنف، بغداد: المكتبة العربية، ۱۳۵۶ ق.
معرفی: ابراهيم بن على بن يوسف بن عبدالله فيروز آبادى شيرازى (393-476ق)، با كنيه ابواسحاق، فقیه بزرگ شافعی و استاد نامدار مدرسه نظامیه بغداد بود. برخی از آثار وی التبصره فی اصول الفقه، الاشاره الی مذهب اهل الحق، المهذب فی فقه الإمام الشافعی و طبقات الفقهاء و… میباشد. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب طبقات الفقهاء الشافعية
نسخه: ابن صلاح، عثمان بن عبد الرحمن (۶۴۳-۵۷۷ ق)؛ طبقات الفقهاء الشافعية. تحقیق محیی الدین على نجيب، بيروت: دار البشائر الاسلاميه، ۱۹۹۲ م.
معرفی: طبقات الفقهاء الشافعية لتقي الدين ابن الصلاح (المتوفى سنة 643هـ) في علم التراجم، وضعه ابن الصلاح، ثم هذبه ورتبه واستدرك عليه الإمام يحيى بن شرف النووي (ت 676هـ)، ثم بيّض أصوله ونقحه الإمام يوسف بن عبد الرحمن المزي (ت 742هـ). (مطالعه بیشتر در ویکی پدیا)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب طبقات الشافعية الكبرى
نسخه: سبکی، عبدالوهاب بن علی (۷۲۷-۷۷۱ ق.)؛ طبقات الشافعية الكبرى، قاهره: عيسى البابي الحلبی و شرکاء، ۱۹۶۴.
معرفی: طبقات الشافعیة الکبری، مهمترین کتاب تاجالدین سبکی (ت 1370/771م) میباشد که با تحقیق عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی به زبان عربی منتشر شده است. این کتاب فرهنگ نامهای در خصوص شرح حال و زندگینامهی علمای شافعی است، که در آن به ذکر حال علمای شافعی مذهب و نسب و روایات و طبقه و کتابهای به جای مانده از آنها (بین سده دوم تا هفتم) پرداخته است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
معرفی مولف: تاجالدین عبدالوهاب بن علی سبکی (727- 771ق)، محدث، کلامی، اصولی، فقیه، مورخ، ادیب و نحوی شافعی مذهب، از شاگردان ذهبی و ابن نقیب و صاحب کتاب «طبقات الشافعية الكبری». وی آثار فراوانی را از خود به یادگار گذاشته است که از جمله آنها، عبارتند از: أحاديث رفع اليدين، جزء في الطاعون، قاعدة في الجرح و التعديل و قاعدة في المؤرخين، قواعد الدين و عمدة الموحدين، السيف المشهور في شرح عقيدة أبي منصور، جمع الجوامع، الإبهاج في شرح المنهاج، منع الموانع عن جمع الجوامع، رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب و طبقات الشافعية الكبری، الوسطی، الصغری. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
کتاب طبقات الشافعية
نسخه: این قاضی شهبه، احمد بن محمد بن عمر (۷۹۰-۷۳۷ ق.)؛ طبقات الشافعية، تحقیق حافظ عبدالحلیم خان، بیروت: عالم الكتب، ۱۴۰۷ ق.
معرفی: طبقات الشافعية هو كتاب للفقيه ابن قاضي شهبة (ت 771هـ / 1370م) يبحث في علم التراجم في مجال خاص إذ يترجم لجماعة واحدة وهم الفقهاء الشافعيون حسب طبقاتهم، إذ يذكر فيه المؤلف اسم الفقيه ونسبه، وروايته ودرجته بين أهل العلم وشيئاً من مآثره، وقد ألّفه ابن قاضي شهبة على نحو كتاب طبقات الشافعية الكبرى لتاج الدين السبكي. (مطالعه بیشتر در ویکی پدیا)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
________________________________________________________
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیابهای پژوهشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
جهت دسترسی به کتاب استاد عبدالهادی فضلی میتوانید به کتاب «اصول البحث» در سایت مدرسه فقاهت مراجعه نمایید.
و همچنین جهت دسترسی به مباحث علوم اسلامی میتوانید به پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی مراجعه نمایید.