مقدمه
عمده فعالیت‌های «مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی» از آغاز تا کنون،متمرکز بر عرضه‌ی محتوا از طریق نرم‌افزارهای رومیزی [1] بوده است؛
امروزه با گسترش فناوری و دسترسی آسان به اینترنت، امکاناتی برای کاربران ایجاد شده است و سبب شده با گذشت زمان این نوع از محصولات از مسیر استفاده کاربران خارج شودو جای خود را به پایگاه‌های برخط [2] بدهند،
افزون بر این فقدان پایگاهی جامع از اطلاعات قابل تحلیل و ارزیابی برای کشف فرایندهای گوناگون فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در بستر تاریخ اسلام و وجود اطلاعات و تحلیل‌های سودمند در نرم‌افزارهای مرکز با قابلیت عرضه در وب و نیاز پژوهشگران این حوزه به اطلاعات دسته‌بندی‌شده و سازمان‌یافته موجب شد که مرکز، اقدام به راه‌اندازی «پایگاه جامع تاریخ» به عنوان اولین تجربه‌ی خود، در ارائه‌ی برخط اطلاعات تاریخی کند تا با کم هزینه‌تر شدن استفاده از داده‌های تاریخی و افزایش سهولت در دسترسی به اطلاعات در گستره‌ای وسیع‌تر و تجمیع و تلفیق اطلاعات موجود در نرم‌افزارهای رومیزی و ارائه‌ی فراداده‌های حاصله از آن در قالب‌های نو و بدیع به یاری محققان دانش تاریخ بیاید.
محتوای پایگاه:
پایگاه جامع تاریخ، سایت تخصصی است و هدف آن پوشش اطلاعات تمامی وقایع و رخدادهای مهم تاریخ اسلام است. و به جهت تسهیل دسترسی کاربران به پژوهش‌های انجام گرفته در این حوزه طراحی شده که طی فرایندی تدریجی در بخش‌های: «رویدادها»، «اَعلام»، «اماکن» و «اصطلاحات و مفاهیم تاریخی» به کاربران عرضه می‌شود.
در مرحله‌ی اول توسعه‌ی این پایگاه تلاش می‌شود تمامی وقایع مهم تاریخ‌دار -که حداقل سال وقوع آن مشخص باشد- در بازه‌ی زمانی اندکی پیش از تولد پیامبر خدا (ص) تا نیمه‌ی قرن چهاردهم هجری قمری را پوشش دهد. قلمروی جغرافیایی رویدادها و زمان‌های بررسی شده در پایگاه شامل مناطق مختلف سرزمین‌های اسلامی است و تمامی اطلاعات فراوری شده از عناوین (نمایه‌های) رویداد استخراج شده است؛ بنابراین پایگاه هم‌اکنون رویداد محور (زمان محور) است و إن شاء اللّه در مراحل بعدی توسعه‌ی پایگاه به تدریج سه بانک اطلاعاتی اَعلام، اماکن و مفاهیم و اصطلاحات به آن افزوده خواهد شد.
اطلاعاتی که در پایگاه جامع تاریخ استخراج و فراوری می‌شود، به سه دسته تقسیم می‌شود:
- الف) استخراج اطلاعات تاریخی در چهار بخش «زمان، مکان، اَعلام و مفاهیم» توسط محققین گروه تاریخ در طی فرایندی چند مرحله‌ای با استفاده از «سامانه‌ی ابزار ورود اطلاعات» اقدام به انتخاب، استخراج و ثبت وقایع با تاریخ مشخص می‌کنند که این سامانه متناسب با نیازهای پژوهشگران به‌روزآوری می‌شود.
- ب) بازیابی و استخراج برخی از اطلاعات عرضه شده در نرم‌افزارهای رومیزی و پروژه‌های مرتبط تاریخی.
- ج) استنتاجات و پردازش‌های مبتنی بر ابزارهای هوشمند متن کاوی.
لازم به ذکر است که تمامی این اطلاعات استخراج شده «متن محور» و از منابع اصلی تاریخی و نیز منابع پژوهشی معتبر می‌باشد که فهرست این منابع در حال حاضر 181 عنوان [3] است؛ بدیهی است که با تکمیل تمامی مراحل توسعه‌ی پایگاه بر منابع متنی کنونی و نیز چندرسانه‌ای و ابزارهای مکان‌نما [4] افزوده خواهد شد.
بخش‌های اصلی پایگاه:
همان‌طور که پیشتر گفته شد از چهار رکن اصلی پایگاه یعنی رویدادها (زمان‌ها)، اماکن، اَعلام، مفاهیم و اصطلاحات، فعلاً با محور قراردادن رویدادهای تاریخی که حداقل سال وقوع آن در متون مورد نظر مشخص باشد.
اقدام به راه‌اندازی پایگاه در صفحات زیر شده‌است:
1. صفحه اصلی پایگاه
که شامل امکانات و بخش‌های ذیل است:
جستجوی ساده و پیشرفته، نمایش وقایع مهم هر روز، نمایش آماری محتویات پایگاه مانند تعداد رویدادها، شخصیت‌ها و…، نمایش دوره‌های منتخب گاهشمار، نمایش رویدادهای هر ماه قمری با امکان انتخاب دیدن رویدادهای روز، نمایش پربازدیدترین رویدادها به همراه دسته‌بندی نوع رویداد و نمادهای [5] اختصاص داده شده به آن، نمایش تقویم‌های مختلف تاریخی و مبدل‌های تقویمی، نمایش یادداشت‌های مفید تاریخی.
علاوه بر این در صفحه اصلی امکاناتی مانند: ارسال نقد و نظر توسط کاربران، عضویت در پایگاه، انتخاب زبان پایگاه، و امکان اتصال به سایر پایگاه‌های مرکز تعبیه شده است.
2. صفحه رویدادها
که شامل بخش‌ها و امکانات زیر است:
الف. نمایش عناوین رویدادها به ترتیب زمان با قابلیت تغییر آن بر اساس تعداد گزارش و نیز نمایش مختصر و نمایش سایر منابع و… با امکان تغییر دلخواه مدل نمایش توسط کاربر که با کلیک کردن بر روی هر رویداد به صفحه‌ی ویژه‌ی همان رویداد منتقل و امکاناتی را در اختیار کاربر قرار می‌دهد:
ب. قابلیت محدودسازی رویدادها در بازه‌ی زمانی مشخص با عملگر «محدوده تاریخ رویداد» و مشاهده‌ی رویدادها بر اساس آن.
ج. قابلیت انتخاب رویدادها با استفاده از عملگر «نام‌ها و مفاهیم (کلید واژه‌ها)» با قابلیت جستجو در آن و مشاهده‌ی رویدادها بر اساس آن.
د. قابلیت محدودسازی رویدادها بر اساس دوره‌های زمانی مشخص «دوره نبوت و امامت، دوره حکومت‌ها، دوره حاکمان و خلفا» و مشاهده‌ی رویدادها بر اساس آن.
ه. قابلیت محدودسازی رویدادها بر اساس دسته بندی نوع رویداد «ولادت، وفات، اجتماعی، سیاسی، نظامی، دینی، طبیعی، قضایی، اقتصادی، فرهنگی، تمدنی، معجزات» و مشاهده‌ی آن‌ها.
و. قابلیت محدودسازی رویدادها بر اساس منابع موجود در برنامه و مشاهده‌ی رویدادها بر اساس آن.
همان‌طور که قبلاً هم اشاره شد امکان جستجو در تمامی محتوای پایگاه در صفحه‌ی رویدادها نیز وجود دارد. علاوه بر این ذکر این نکته هم ضروری است که رویدادهای موجود در پایگاه در حال حاضر به لحاظ زمانی از سال 71 پیش از هجرت «ولادت حضرت عبدالله پدر گرامی پیامبر خدا (ص)» شروع و تا روزگار معاصر ادامه می‌یابد که امکان نمایش تفکیکی این رویدادها با تاریخ «معین [6] » و «بر اساس تحقیق [7] » و «تقریبی [8] » وجود دارد.
3. صفحه نام‌ها و مفاهیم
که شامل بخش‌ها و امکانات زیر است:
نمایش تمامی نام‌ها و مفاهیمی -یا به تعبیری واژه‌هایی- که در محتوای پایگاه موجود است با امکان جستجو در آن‌ها و نیز انتخاب الفبایی که با انتخاب هریک از این واژه‌ها علاوه بر نمایش ابری واژه‌های مرتبط، امکان انتقال به صفحه‌ی رویدادهای مرتبط با واژه انتخابی وجود دارد.
علاوه بر این قابلیت محدودسازی واژه‌ها به «نام‌ها» و زیر مجموعه‌ی آن «اشخاص، قبائل، گروه‌ها، اماکن، اشیاء، اعضای بدن، حیوانات، غذاها و نوشیدنی‌ها، نباتات و میوه‌ها، مکتوبات، نهادها و سازمان‌ها، دولت‌ها و حکومت‌ها و منصب‌ها (سِمَت‌ها)» و مشاهده‌ی رویدادهای مرتبط با آن؛ قابلیت محدودسازی واژه‌ها به «مفاهیم» و زیر مجموعه‌ی آن «اجتماعی، سیاسی، تمدنی، فرهنگی، دینی، قضایی، نظامی، اقتصادی، طبیعی» و مشاهده‌ی رویدادهای مرتبط با آن.
همانگونه که قبلاً اشاره شد امکان جستجو در تمامی محتوای پایگاه در صفحه‌ی «نام‌ها و مفاهیم» نیز وجود دارد.
4. صفحه گاهشمار
که شامل بخش‌ها و امکانات زیر است:
الف. نمایش رویدادهای موجود در پایگاه به صورت خط‌زمان [9] که شامل امکانات ذیل است:
- امکان مشاهده‌ی تاریخ رویداد از منبع منتخب و در صورت وجود تاریخ‌های متفاوت ارائه شده از سایر منابع در صفحه‌ی گاهشمار.
- امکان حرکت افقی و عمودی در صفحه‌ی گاهشمار.
- امکان بزرگنمایی و کوچکنمایی [10] در صفحه گاهشمار برای دیدن وقایع چند روز یا چند سال در یک صفحه.
- امکان رفتن به تاریخ دلخواه در پایین صفحه گاهشمار.
- قابلیت تبدیل تاریخ رویدادها بر اساس سالشمار شمسی و میلادی.
- نمایش وقایع مدت‌دار و نیز دوره‌های تاریخی به صورت نوارهای رنگی بر اساس طول مدت وقایع.
در ضمن ذکر این نکته ضروری است امکان نمایش تفکیکی رویدادها با تاریخ «معین» و «بر اساس تحقیق» و «تقریبی» در این صفحه نیز همانند صفحه‌ی رویدادها فراهم است که در صورت اخیر نمایش ماه یا روز و یا هر دوی آن‌ها به صورت علامت سوال «؟» نمایش داده می‌شود.
ب. قابلیت محدودسازی رویدادها در بازه‌ی زمانی مشخص با عملگر «محدوده تاریخ رویداد» و مشاهده‌ی رویدادها بر اساس آن در صفحه‌ی گاهشمار.
ج. قابلیت محدودسازی رویدادها بر اساس دوره‌های زمانی مشخص «دوره نبوت، امامت، خلافت و حکومت» و مشاهده‌ی رویدادها بر اساس آن در صفحه‌ی گاهشمار.
د. قابلیت محدودسازی رویدادها بر اساس دسته بندی نوع رویداد «ولادت، وفات، اجتماعی، سیاسی، نظامی، دینی، طبیعی، قضایی، اقتصادی، فرهنگی، تمدنی، معجزات» و مشاهده‌ی رویدادها بر اساس آن در صفحه‌ی گاهشمار.
ه. قابلیت محدودسازی رویدادها بر اساس منابع موجود در برنامه و مشاهده‌ی رویدادها بر اساس آن در صفحه‌ی گاهشمار.
همان‌طور که قبلاً هم اشاره شد امکان جستجو در تمامی محتوای پایگاه در صفحه‌ی «گاهشمار» نیز وجود دارد.
5. صفحه کتابنامه
که شامل بخش‌ها و امکانات زیر است:
الف. نمایش منابع مورد استفاده در پایگاه به همراه تصویر روی جلد منبع و مشخصات نشر و نمایش مختصر منابع به علاوه فراهم شدن قابلیت اتصال منابع نمایش داده شده به پایگاه کتابخانه‌ی دیجیتال نور [11] و دیدن متن کامل کتاب و دیگر امکاناتی که در این پایگاه فراهم شده و همچنین قابلیت اتصال این منابع به پایگاه ویکی نور [12] جهت آشنایی با منبع (کتاب-شناسی و مؤلف شناسی).
ب. قابلیت محدودسازی منابع بر اساس پدیدآوران‌شان و مشاهده‌ی منابع و مشخصات نشر بر اساس آن.
ج. قابلیت محدودسازی منابع بر اساس ناشر و مشاهده‌ی منابع و مشخصات نشر بر اساس آن.
د. قابلیت محدودسازی منابع بر اساس موضوع و مشاهده‌ی منابع و مشخصات نشر بر اساس آن.
ه. قابلیت محدودسازی منابع بر اساس زبان کتاب (عربی و فارسی) و مشاهده‌ی منابع و مشخصات نشر بر اساس آن.
و. قابلیت جستجو در نام کتاب‌ها و انتخاب منبع مورد نظر.
همانگونه که پیش از این اشاره شد امکان جستجو در تمامی محتوای پایگاه در صفحه‌ی «کتابنامه» نیز وجود دارد.
6. صفحه درباره
که حاوی اطلاعات و قابلیت‌های موجود در پایگاه است.
