فرع چهارم: نظاموارهی سنجش تحصیلی
باید سامانهی امتحانی نهادهای علمی کشور خاصه حوزهها، به طور بنیادین و همه جانبه متحول گشته، تلقی از «ماهیت» امتحان، «غایت» و «قلمرو» آن، «روند» و «روشهای» سنجش، دیگرگون شود. نظاموارهی مطلوب سنجش تحصیلی را، در سه قسمت ارائه میکنیم:
یک) اهداف و کارکردهای سنجش تحصیلی؛
دو) روشهای صحیح سنجش تحصیلی؛
سه) روند و فرایند سنجش تحصیلی مطلوب.
یک) اهداف و کارکردهای سنجش پیشرفت تحصیلی
موارد زیر باید از اهداف و فواید اصلی برنامهریزی و برگزاری امتحانات در حوزه و سنجش تحصیلی طلاب بهشمار آید:
1. کسب آگاهی از صلاحیتها، و حدود استطاعت و استعداد داوطلبان برای تحصیل در حوزه، و کشف نقاط ضعف طلاب در جریان مقاطع تحصیلی.
2. درستی آزمایی برنامههای اجرا شده برای پیشرفت محصلان در عرصههای مختلف، و کشف نقاط ضعف و قوت آن.
3. درستی آزمایی روشهای به کاررفته در فرایند تعلیم و تربیت و درجهبندی آنها از نقطه نظر کارآمدی برای دستیابی به اهداف نظام علمی_آموزشی پیشنهادی.
4. درستی آزمایی الگوی مدیریتی اعمال شده و حدود توان و توفیقات مدیران واحد علمی.
5. ارزیابی حدود توان و تلاشهای استادان و مربیان واحد آموزشی برای ادای رسالت خطیری که آنان در تربیت علمی، معنوی، مهارتی و هویتی طلاب بر عهده دارند، و تعیین نقاط ضعف و قوت آنان در این زمینه.
6. استعدادسنجی طلاب در عرصههای دهگانه و رشتههای تحصیلی حوزه، به منظور بهره برداری در جهت هدایت
تحصیلی آنان.
7. پی بردن به حدود درک و قوت علمی دانش پژوهان (نه اندازهگیری کمیت محفوظات آنان) و نیز ارزیابی میزان تلاش و تحرک طلاب در بازهی زمانی مورد نظر، برای بر منصّهی فعلیت نشاندن استعدادهای خویش.
8. شناسایی نقاط ضعف و قوت محصلان در عرصههای دهگانه، در مقطع زمانی اجرای سنجش، به انگیزه ی اتخاذ
تدابیر مناسب برای تقویت نقاط قوت و رفع نقاط ضعف آنان.
9. رتبهبندی محصلان، به منظور تأمین تناسب برنامهها با آحاد و سطوح مختلف و تنظیم واقع بینانهی رفتارهای تربیتی و تعلیمی.
10. آگاه ساختن طلاب به نقاط ضعف و قوت خویش در زمینههای مورد سنجش.
11. انگیزش متربیان برای جبران نقاط ضعف و تلاش مضاعف برای دستیابی به رشد علمی، پیشرفت معنوی و
ارتقای مهارتی.
12. تقویت کرامت و اعتماد به نفس دانشپژوهان، از رهگذر اجرای سنجشهای غیر مستقیم، و اعمال شیوههای متنوع.
13. ارتقای سطح علمی، معنوی و مهارتی طلاب، بر اثر تکرار پیوسته امتحانات و کاربست شیوههای متنوع در اجرای سنجش تحصیلی.
14. از میان رفتن «اضطراب امتحانی» و آمادگی دائمی دانش پژوهان برای شرکت در هرگونه سنجشی که از سوی
مبادی امور برگزار میگردد.
دو) روشهای صحیح سنجش پیشرفت تحصیلی
میباید از روشهای زیر برای سنجش تحصیلی طلاب بهرهبرداری شود:
1. ارائهی سوالات کتبی تشریحی و اجرای سنجش به دو صورت: یک) بدون حضور ممتحِن و ناظر، و با تصحیح مدرس مربوط یا استاد هادی، بر حسب مورد؛ دو) با حضور ممتحن و ناظر و با تصحیح خود طلاب
2. پرسش شفاهی از سوی استادان متضلع و ماهر در موضوع
3. مکلف کردن دانش پژوهان به تلخیص متن کتب درسی
4. چکیده سازی مضمونی دروس یا طراحی پرده نگار و رسم نمودار برای مطالب درسی
5. ارائهی سمینار علمی در زمینههای مباحث از سوی طلاب و نقد و ارزیابی از سوی همشاگردیها
6. نقد شفاهی مطالب و نظرات مطرح شده در متون درسی در جلسات علمی با حضور مدرس و طلاب
7. مناظرهی چند نفره در زمینهی مباحث و مطالب دارای قابلیت بحث جمعی
8. مقاله نگاری «مسئله محور» مطالب جاری درسی و نقد و ارزیابی آن از سوی طلاب
9. نگارش تقریرات «مسئله محور»، «مبحث محور» «دانش محور» دروس
10. ترجمهی مسئله محور، مبحث محور یا کامل متون درسی
11. تحقیق و تصحیح انتقادی متون درسی
12. بازسازی و بازنگاری متون درسی
13. پایاننامه نویسی در آخر هر مرحله از مواد درسی
14. خودسنجی دانش پژوه، از رهگذر پاسخ دهی به سوالات طرح شده و تستهای تهیه شده از سوی همآلان و همدرسیها.
سه) روند و فرایند سنجش تحصیلی مطلوب
در اینجا با بیان کلیات چهارچوب اجرایی برنامهی سنجش تحصیلی حوزهها در این فرع، بحث را به فرجام میبریم:
1. برای کاهش بار روانی سنجش و تقویت نمود غیر اداری آن، در هر واحد علمی، حداقل یک تن به عنوان «استادهادی» تعیین میگردد. استاد هادی ضمن حضور پیوسته در محیط و راهنمایی تحصیلی اخلاقی و تربیتی محصلان، هدایت و مدیریت سنجش و اختبار عناصر رکن عوامل انسانی واحد را نیز برعهده خواهد داشت.
2. در آغاز هر سال تحصیلی، برنامهی سالانهی سنجش مدرسه، با هماهنگی همهی معاونتها، در قالب «تقویم سنجش» تنظیم و به تصویب شورای مدیران میرسد.
3. برای هر کدام از طلاب سه پروندهی «علمی_مهارتی»، «تهذیبی_اخلاقی» و «پژوهشی_تحقیقاتی» طراحی میشود که بر حسب مناسبت، اطلاعات و مدارک مربوط در آن ثبت و به طور مناسب و مطمئنی نگهداری میشود.
4. سنجش نامهی مربوط به هر مورد امتحان/اختبار راجع به هر یک از طلاب، پس از تکمیل و ثبت اطلاعات لازم، در اختیار او قرار میگیرد تا ضمن آگاهی از مندرجات، نظر خود را دربارهی آن اعلام نماید.
5. به جای درج نمرهی کمی_عددی برای نشان دادن میزان پیشرفت، از شیوهی امتیاز دهی کیفی (مردود 50%، ضعیف 60%، متوسط 70%، خوب 80% ، عالی90%، ممتاز100%) یا وصفی استفاده میشود.
6. ضمن تحلیل وضعیت یکانیکان طلاب، روند و فرایند تحول و پیشرفت نیم ساله و سالانهی هر دانش پژوه در زمینههای مختلف به صورت منحنی نمودار میشود.
7. ضمن تحلیل مجموعی وضعیت عمومی ارکان و عناصر واحد علمی، روند تحول و تکامل نیم ساله و سالانهی مدرسه در زمینههای مختلف، به صورت منحنی نمودار شده، با سنوات قبل مقایسه و نقاط ضعف و قوت مشخص و تدابیر لازم برای اصلاح و ارتقای واحد اندیشیده میشود.
8. هر محصلی در آغاز سال تحصیلی برنامهای تهیه و ضمن پیگیری پیوسته روند و فرایند برنامهی تنظیمی، «کارنامه دقیق»ی را تنظیم کرده، چونان یک نهاد، به سنجش پیشرفت و برآورد میزان انحراف از برنامههای منظور شده بپردازد.
9. باید واحد علمی مناسبی به عنوان «مرکز طراز سنجی و ارتقای علمی_مهارتی طلاب» در هر ناحیه تأسیس شود، که با اجرای برنامههای لازم، سطح علمی و مهارتی طلاب مدرس آن ناحیه را به حدود مطلوب مذکور در بخشهای این اثر ارتقا دهد.
10. سعی بر حفظ ارتباط دانش آموختگان جوان حوزه با مدرسهی محل تحصیل خود، از رهگذر تشکیل انجمن
دانش آموختگان، به منظور:
یک) تداوم ارتقای علمی و مهارتی آنان پس از فراغت از آموزش رسمی حوزه.
دو) بهرهبرداری از تواناییهای علمی_تربیتی فارغالتحصیلان و جهتدهی مناسب فعالیتهای آنان در خارج حوزه، با تنظیم برنامههای مشخص و هماهنگ.
سه) تقویت حس حوزوی و زی طلبگی آنان.
ادامه دارد…