موضوعات پرتکرار هم‌اندیشی سوّم

در سومین هم‌اندیشی اصحاب و راهبران علوم اسلامی  روش‌شناسی علوم اسلامی،‌ پیرامون موضوعات متنوعی مورد شور قرار گرفته است که برای مشاهده فهرست کامل آن می توانید با کلیک در اینجا آنها را مشاهده نمایید. برخی موضوعات در میان دیدگاه‌های اساتید مختلف پرتکرار بوده است. در ادامه، گزارشی از این دیدگاه‌ها مختلف به ترتیب بیشترین تکرار ارائه می‌شود. به طور خلاصه، مفهوم روش در علوم اسلامی از دیدگاه اساتید مختلف، ابعاد گوناگونی دارد و شامل تعریف روش، اهمیت آن، ارتباطش با مبانی و منابع، و همچنین مسئله تکثر روشی می‌شود. هر یک از این موضوعات پرتکرار زوایای خاصی از این مفهوم را روشن می‌کنند و می‌توانند در فهم بهتر آن مؤثر باشند.

تعریف و مفهوم روش

1. استاد پیروزمند: بر این باور است که در خود مفهوم روش، یعنی تلقی و انتظار از روش، باید بازنگری کنیم. این بازنگری باید متناسب با کارکرد، کاربرد، هدف، جامعیت و قلمرویی باشد که از علوم اسلامی انتظار داریم. وقتی از “روش در علوم اسلامی” صحبت می‌کنیم، باید این روش از خود علم نشأت بگیرد. هدف از روش در علوم اسلامی، تغییر مرزهای این دانش است.

2. استاد اکبری: گسترش مفهوم روش را مطرح می‌کند و معتقد است اگر علم را به عنوان نهاد در نظر بگیریم، مفهوم روش بسیار گسترده می‌شود و شامل روش‌های مختلفی مانند روش‌های آموزش، روش‌های تحقیق و… می‌شود.

3. استاد الهی خراسانی: بر این باور است که مفهوم علم بر روش تأثیر دارد. باید مشخص شود که آیا علم یک ساختن است یا یک دریافت، زیرا این موضوع می‌تواند تأثیر عمیقی بر روش داشته باشد.

4. استاد حکمت نیا: روش فهم را موضوع روش‌شناسی و زیرمجموعه فلسفه مضاف می‌داند.

5. استاد سبحانی: روش‌شناسی را تولید فرایندهای عمومی حرکت علمی می‌داند. به نظر ایشان، روش همان چیزی است که تفکر و دانش را می‌سازد.

6. استاد طالقانی: تلقی‌اش از روش، مانند برخی دیگر از اساتید، به معنای کسب معرفت است و نه مدیریت نهاد دانش.

7. استاد علیدوست: معتقد است گاهی اوقات کلماتی مانند «روش» و «منهج» توسط خودمان خلق شده و اگر فرآیند عقلانی یا غیرعقلانی ذهن کسی بتواند تفاوت این معانی را توضیح دهد، دائماً تعبیرات تغییر می‌کند.

8. استاد صادقی: روش‌شناسی علوم اسلامی، ناظر به دو ساحت پیشینی و پسینی (توصیف و تجویز) است.

روش‌شناسی در علوم اسلامی

1. استاد پیروزمند: روش در علوم اسلامی باید برگرفته از خود علم باشد. تلقی ما از علوم اسلامی، تعیین‌کننده روش است و این تلقی، متفرع بر پاسخ به دو سؤال است: گستره علوم اسلامی را چه گستره‌ای قرار می‌دهیم؟ و انتظار و تلقی از افق فعلی یا افق به‌ویژه آینده علوم اسلامی چیست؟.

2. استاد علیزاده: در علوم اسلامی یا علوم انسانی اسلامی، باید شاخص حجیت تبیین شود. تمام علومی که باید به متن ارجاع دهند، نیازمند منطق عمومی فهم مراد شارع هستند و برای این کار، شاخص حجیت باید تأمین شود.

3. استاد سبحانی: روش‌شناسی تولید فرایندهای عمومی حرکت علمی است و روش، همان چیزی است که تفکر و دانش را می‌سازد. کار ما در اینجا استخراج فرایندهای عمومی حرکت علمی است تا بتوانیم هم استنباط و استنتاج درستی داشته باشیم و هم تفاهمی ایجاد کنیم.

4. استاد درایتی: برای هر دانشی، از جمله علوم اسلامی، باید سازوکاری برای پیش‌بینی و ارزیابی وجود داشته باشد.

5. استاد حکمت‌نیا: روش فهم، موضوع روش‌شناسی و زیرمجموعه فلسفه مضاف است.

ارتباط روش با مبانی و منابع

1. استاد پیروزمند: بر این باور است که تلقی ما از علوم اسلامی، تعیین‌کننده روش است.

2. استاد الهی خراسانی: معتقد است نوع منابع ما و نوع اغراض معرفتی که در انتخاب دانش داریم، به بحث روش ارتباط دارد.

3. استاد جوادی: لزوم روشن‌سازی مفهوم علوم اسلامی و انسانی را مطرح می‌کند.

اهمیت و ضرورت روش

1. استاد اسلامی: بر ضرورت تحول در روش‌های اجتهادی برای پاسخگویی به نیازهای زمان تأکید دارد. این تحول باید ضمن حفظ اصالت، کارآمدتر و متناسب با مقتضیات زمان و مکان باشد.

2. استاد اکبری: بر نیاز به روش‌های نوین در علم تأکید می‌کند.

تحول در روش‌شناسی علوم اسلامی

1. استاد اسلامی: ضرورت تحول در روش‌های اجتهادی برای پاسخگویی به نیازهای زمان. این تحول باید ضمن حفظ اصالت، کارآمدتر و متناسب با مقتضیات زمان و مکان باشد.

2. استاد اکبری: اگر علم را به‌عنوان نهاد در نظر بگیریم، مفهوم روش بسیار گسترده می‌شود و شامل روش‌های مختلفی می‌شود. ما به شدت به روش های نوین مورد نیاز در علم نیاز داریم.

3. استاد جوادی: مبانی اجتهاد، مانند اصول فقه، می‌توانند با توجه به نیازهای جدید، متحول شوند.

مفهوم علم

1. استاد اکبری: علم به‌عنوان یک “نهاد” در نظر گرفته می‌شود که از عناصر مرتبط به هم تشکیل شده و برای تولید، توزیع و کاربرد دانش با یکدیگر در تعامل هستند.

2. استاد الهی خراسانی: مفهوم علم بر روش تأثیر دارد و باید مشخص شود که آیا علم یک ساختن است یا یک دریافت.

3. استاد طالقانی: معرفت یک چیز برساختی نیست، بلکه کسبی است.

علوم اسلامی و علوم انسانی

1. استاد جوادی: لزوم روشن‌سازی مفهوم علوم اسلامی و انسانی و اینکه فلسفه اسلامی عمدتاً از طریق هم‌آراء ابن‌سینا و ملاصدرا شناخته می‌شود. لزوم تفکیک بین علوم اسلامی و اقدامات عالمان اسلامی.

2. استاد پیروزمند: اگر ما ملتزم به کثرت بالوحدت هستیم، آیا این کثرت می‌تواند تنوع و کثرت روش را به انسجام در علم رهنمون کند یا خیر؟ به نظرم، نمی‌تواند.

3. استاد علیدوست: با تفکیک علوم اسالمی و علوم انسانی، می‌توان آسیب‌شناسی در علوم نقلی با علوم عقلی را متفاوت و تخصصی‌تر بررسی کرد.

نقش عقل و نقل

1. استاد الهی خراسانی: وحی و نقل مرجعیت دارد اما تعامل عقل و نقل همواره معرکه آرا بوده است.

2. استاد علیزاده: در جهان اسلام، ما واقعاً با تکثر روشی مواجه هستیم و عقل و شهود به عنوان منبعی برای فهم حقایق، در این بحث نقش دارند.

3. استاد درایتی: باید از عقل استفاده کنیم و به غایات شریعت توجه داشته باشیم.

تکثر روشی

1. استاد پیروزمند: این سؤال را مطرح می‌کند که آیا کثرت بالوحدت می‌تواند تنوع و کثرت روش را به انسجام در علم رهنمون کند یا خیر.

2. استاد علیزاده: معتقد است در جهان اسلام، ما واقعاً با تکثر روشی مواجه هستیم و عقل و شهود به عنوان منبعی برای فهم حقایق، در این بحث نقش دارند.

مبانی و منابع معرفتی

1. استاد پیروزمند: توسعه توانمندسازی علوم اسلامی، نیازمند توجه به نظریه معرفت‌شناسی است.

2. استاد درایتی: تنقیح و پردازش منابع دینی ضروری است.

توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی

1. استاد حکمت نیا: توسعه به معنای گسترش و بهبود کمی و کیفی علوم اسلامی است، در حالی که توانمندسازی به معنای ایجاد ظرفیت و قدرت لازم برای تحقق اهداف علوم اسلامی است.

2. استاد درایتی: بازتعریف دقیق توسعه و توانمندی علوم اسلامی را ضروری می‌داند.