در این یادداشت میخواهیم به این سوال پاسخ دهیم: چگونه سوال شفاف و مطابق با نیاز طراحی کنیم؟
هنر طراحی سؤال از ضروریترین مهارتهایی است كه یك استاد باید كسب كند. این یادداشت به بررسی اولیه مهارت طرح سؤال اختصاص دارد.
مهارت طرح سؤال (ایجاد زمینه تفكر)
به نظر شما یك سؤال خوب و شفّاف چگونه سوالی است؟ چگونه سوالی طرح كنیم كه اشتیاق افراد را برای یافتن پاسخ برانگیزاند و تفكّر آنها را كاملاً فعال سازد؟
اغلب مردم وقتی سوالی درباره امور روزمره زندگی و جامعه مطرح میشود به میدان میآیند و نظر میدهند. علت این واكنش چیزی جز داشتن اطلاعات اولیه و تجربههای عملی در این امور نیست و در هر موقعیتی كه بیشتر نیازمند درگیر شدن با آن بودهاند خود را كارشناستر میدانند و بیشتر وارد بحث و اظهار نظر میشوند.
برای طراحی یك سؤال موفق باید مراحل زیر طی شود :
1. اطلاع از تجربیات و آگاهیهای قبلی علمآموزان (موقعیت خانوادگی، اجتماعی، عقیدتی، صحنهها و حوادثی كه مشاهده كردهاند و…..)
2. اطلاع از تمایلات و آرزوهای علمآموزان (آنچه میخواهند ولی فعلاً ندارند.)
3. شناخت زوایا و موقعیتها در زندگی (مواردی كه علمآموز مجبور است نسبت به آنها عكسالعملی نشان بدهد.)
4. شناخت اهداف و ایدهآلهای واقعی زندگی (مواردی كه علمآموز باید در نهایت به سوی آنها حركت كند.)
5. استفاده از حوادث و وقایع روزمره برای مقایسه وضعیت موجود با وضعیت مطلوب.
6. طرح سؤال به صورت درخواست اظهار نظر و قضاوت. (وقتی افراد در موقعیت اظهار نظر شخصی قرار میگیرند بیشتر دقّت میكنند و به تفكّر واداشته میشوند.)
برای مثال به نمونه سوالاتی اشاره میشود و تفصیل مطالب به محل دیگری موكول میگردد.
نمونه سوالاتی كه میتوان درس را با آنها شروع كرد :
الف – جوان محترمیدر قطار با شما همسفر شده است. صحبتهای مختلفی به میان آمده است. پس از صرف یك نوشیدنی، رو به شما میكند و میگوید :
– راستی من یك مشكل فكری دارم آیا میتوانم از شما كمك بگیرم؟
پاسخ مثبت به او میدهید و منتظر شنیدن مشكل او میشوید. میگوید :
– من هر چه راجع به خدا فكر میكنم نمیتوانم تصور درستی از او داشته باشم. همیشه با این سؤال روبرو هستم كه خدا كیست؟ آیا شما پاسخی برای سؤال من دارید؟
چه پاسخی به این جوان جویای حقیقت میدهید؟
ب – دوستی دارید كه همیشه با چرب زبانی مقاصد خود را تحمیل میكند و شما نمیتوانید در برابر سخنان به ظاهر درست او حرفی بزنید. برای اینكه بتوانید قسمتهای غلط حرفهای او را تشخیص دهید و غلط بودن آنها را اثبات كنید چه كاری باید انجام دهید؟
ج- برخی میگویند : زبان و ادبیات عرب را فقط تا حدی باید خواند كه بتوان از كتابهای فقهی و تاریخی استفاده كرد (یك صرف و نحو متوسط و یك بلاغت اجمالی)
عدهای دیگر میگویند : زبان و ادبیات عرب باید تا حدی خوانده شود كه بتوان پیغام خدا در قرآن و مقصود مفسرین معصوم آن در مانند نهجالبلاغه را فهمید(یك صرف و نحو عمیق و بلاغت پیشرفته ). نظر شما چیست؟
د- دو نفر از بستگان به شما مراجعه میكنند و تقاضا میكنند تا قرارداد اجارهای را بین آنها تنظیم كنید. موقعیت طوری است كه شما خود را موظف به اینكار میبینید. چگونه یك قرارداد اجاره صحیح و عادلانه تنظیم میكنید؟
بهترین سوال، سوالی است كه
بیانگر یك نیاز ملموس یا یك مشكل در زندگی روزمره باشد.
