مقدمه
استاد اکبری، با ارائه دیدگاهی جامع، به بررسی مفهوم روش در علوم اسلامی می‌پردازند و آن را نه تنها به عنوان یک ابزار، بلکه به عنوان یک نهاد مورد بررسی قرار می‌دهند. این دیدگاه، به ما کمک می‌کند تا علم را به عنوان مجموعه‌ای از عناصر مرتبط به هم ببینیم که برای تولید، توزیع و کاربرد دانش با یکدیگر در تعامل هستند.
مفهوم نهاد علم و عناصر آن
به باور استاد اکبری، نهاد علم شامل عناصر گوناگونی است که هر یک نقش مهمی در عملکرد آن ایفا می‌کنند. این عناصر عبارتند از:
- معلم و دانشجو (طلبه): این دو گروه، نقش اصلی را در تولید و انتقال دانش بر عهده دارند. معلم، دانش خود را به دانشجو منتقل می‌کند و دانشجو، با تلاش و کوشش خود، به کسب دانش می‌پردازد.
- کتاب‌های آموزشی: کتاب‌های آموزشی، به عنوان منابع اصلی دانش، نقش مهمی در فرآیند یادگیری و آموزش ایفا می‌کنند.
- انتقال دانش: انتقال دانش، از طریق روش‌های مختلفی مانند تدریس، سخنرانی، بحث و گفتگو انجام می‌شود و به توسعه و گسترش علم کمک می‌کند.
- تربیت استاد: تربیت استاد، از جمله وظایف مهم نهاد علم است. استادان، با تربیت دانشجویان و پرورش محققان، به تداوم و پیشرفت علم کمک می‌کنند.
- انگیزه بخشی به طلبه: ایجاد انگیزه در بین طلاب و دانشجویان، از اهمیت بالایی برخوردار است.
- نظام جبران: نظام جبران، به معنای تقدیر و پاداش دادن به تلاش‌ها و دستاوردهای علمی افراد است.
- عمومی‌سازی و کاربردی‌سازی دانش: دانش، زمانی مفید و مؤثر خواهد بود که در دسترس عموم مردم قرار گیرد و بتوان از آن در حل مسائل و مشکلات جامعه استفاده کرد.
گسترش مفهوم روش
اگر علم را به عنوان یک نهاد در نظر بگیریم، مفهوم روش بسیار گسترده‌تر می‌شود و شامل روش‌های مختلفی می‌شود که هر کدام برای هدف خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از روش‌های مورد نیاز در نهاد علم عبارتند از:
- روش‌های آموزش: شامل روش‌های مختلفی مانند تدریس، سخنرانی، بحث و گفتگو، کارگاه‌های آموزشی و …
- روش‌های تحقیق: شامل روش‌های مختلفی مانند روش‌های تجربی، روش‌های تاریخی، روش‌های تحلیلی و …
- روش‌های تنظیم‌گری دانش: شامل روش‌های مختلفی مانند روش‌های دسته‌بندی، روش‌های سازماندهی، روش‌های نمایه‌سازی و …
- روش‌های تفکر (شامل تفکر انتقادی و نوآورانه): شامل روش‌های مختلفی مانند روش‌های استدلال، روش‌های حل مسئله، روش‌های تصمیم‌گیری و …
- مدل‌های نوآوری: در بحث نوآوری، به ویژه در نوآوری‌های شرکتی، مدل‌هایی مانند تریز (TRIZ) اهمیت دارند.
نیاز به بازسازی روش‌های علمی در نهاد علم
استاد اکبری تاکید دارند که علم، به عنوان یک نهاد، دارای هویت تاریخی است و ریشه در سنت‌های علمی گذشته دارد. بنابراین، برای توسعه علم، نیازمند شناخت و بازسازی روش‌هایی هستیم که در سنت خودمان مورد استفاده قرار گرفته‌اند و توسط علمای گذشته به کار رفته‌اند. برای بازسازی روش‌های قدیمی، نیاز به واسازی (deconstruction) داریم تا بتوانیم آنچه را که علمای ما داشتند، به درستی فهم و بازسازی کنیم.
تجربیات جهانی و نیاز به روش‌های نوین در علم
با توجه به اینکه نهاد علم فقط محدود به ایران نیست، باید از تجربیات دیگران نیز استفاده کنیم. علاوه بر این، روش‌ها نباید محدود به آنچه که تا کنون داشته‌ایم باشند، بلکه ما به شدت به روش‌های جدیدی که در حال حاضر در حال شکل‌گیری هستند، نیاز داریم. برخی از روش‌های نوین مورد نیاز در علم عبارتند از: روش‌های معناشناسی، روش‌های تاریخی، روش‌های تحلیل متون، روش‌های دیجیتالی، و روش‌های پدیدارشناختی. این روش‌ها به ما کمک می‌کنند تا بهتر و عمیق‌تر به مسائل علمی بپردازیم.
به باور استاد اکبری، مفهوم روش بیشتر به صورت شباهت خانوادگی، به تعبیر ویتگنشتاین، قابل درک است. یعنی این کلمه می‌تواند معانی مختلفی در زمینه‌های متفاوت داشته باشد.
نکات مهم و ضرورت ایجاد مدرسه روش
استاد اکبری به نکات مهمی اشاره می‌کنند که در توسعه روش‌شناسی در علوم اسلامی حائز اهمیت است:
- تنوع روشی در بین علما امری طبیعی و مفید است.
- ایجاد یک مدرسه روش در حوزه علمیه برای توسعه روش‌های علمی ضروری است.
- تجربه دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه امام صادق در راه‌اندازی مدرسه روش، نشان می‌دهد که این کار امکان‌پذیر و مفید است.
- ایجاد انگیزه در بین طلاب و اساتید برای یادگیری و استفاده از روش‌های جدید، از اهمیت بالایی برخوردار است.
- به دلیل عدم توجه جدی به این موضوع در نهادهای بالادستی، استمرار این فعالیت‌ها با مشکل مواجه شده است.
نتیجه‌گیری
دیدگاه استاد اکبری درباره مفهوم روش در علوم اسلامی، دیدگاهی جامع و چندبعدی است که بر اهمیت توجه به نهاد علم، عناصر آن، روش‌های مختلف، بازسازی روش‌های قدیمی، استفاده از تجربیات جهانی و ایجاد روش‌های نوین تأکید دارد. از نظر ایشان، ایجاد مدرسه روش و انگیزه بخشی به طلاب و اساتید، گام‌های ضروری برای پیشرفت علوم اسلامی هستند.
برای مشاهده پست‌های مشابه پروند‌ه دانش اینجا را مشاهده کنید.