مدل آموزشی پنج بعدی – راهبردسازی – الگوی کلی تدریس – مراحل برنامه ریزی برای یک تدریس موفق – بررسی عناصر مرتبط با وضعیت موجود و با اهداف
4. بررسی عناصر مرتبط با وضعیت موجود و با اهداف
نمودار زیر نشان دهنده عناصر مرتبط با یادگیری است :
نيازها
منابع
روش تدريس
تحقيق و تاليف
محتواي آموزش
استاد
زمان، مكان و مديريت آموزشي
خصوصيات علم‌آموز
- خط نشان دهنده مسیر زمینه ساز آموزش است.
- خط نشان دهنده مسیر اجرائی آموزش است.
- خط نشان دهنده ارتباطات كمكی است.
- خط نشان دهنده مسیر كنترل و ارزیابی آموزش است.
حداقل عناصری كه از نمودار مورد بحث، در طراحی یك تدریس موفق باید مورد ملاحظه باشند عبارتند از:
أ- خصوصیات علم‌آموزان
ب- محتوای آموزش
ج- یادگیری
د- روش تدریس
ه- سنجش و ارزشیابی
برای چه افرادی با چه توانایی‌ها و نیازهایی، چه مطلبی با چه ساختار و اسلوبی، به چه روشی ارائه شود، چه سطحی از سطوح یادگیری حاصل شود؟ و چه شاخصه‌هایی برای اطمینان از حصول این یادگیری اندازه‌گیری شود؟ و چگونه؟
1/4. خصوصیات علم‌آموزان
قطعاً می‌پذیرید كه هر مطلبی را برای هر كسی نمی‌توان بیان كرد، به نظر شما علت آن چیست؟ در مباحث نگرش سازی < معرفت شناسی < فهم و مراتب آن < سطح دوم از فهم : فهم اولیه، گذشت كه فهم یعنی كشف رابطه‌ها و فهم یك چیز وقتی اتفاق می‌افتد كه فرد بین مطالب قبلی موجود در ذهن خود با وضعیت جدیدی كه با آن روبرو است ارتباط برقرار كند. در این صورت تا مدرس از وضعیت ذهنی علم‌آموزان مطلع نباشد نمی‌تواند زمینه فهم مطالب جدید را فراهم سازد. برای تعیین وضعیت ذهنی علم‌آموزان دو كار باید انجام شود :
الف – تعیین حداقل‌های لازم برای ورود به درس مورد نظر (حداقل‌های ورود):
برای اینكه فردی بتواند مطالب یك درس خاص را بفهمد باید دارای دانش مناسب، روحیات هماهنگ و مهارت منطبق با آن درس باشد. استاد با توجّه به اشرافی كه بر محتوای درس دارد باید حداقل دانش و روحیات و مهارت لازم برای ورود به این درس را تعریف كند.
مثلاً: می‌خواهیم تاریخ درس بدهیم؛ تاریخ زندگی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم؛ و هدف از این تدریس نیز دست‌یابی به ملاك رفتارهای پیامبر و كشف نگرش‌های اوست؛ طبیعی است كه تا علم‌آموز روش‌های كلّی كشف ملاك از رفتارها و استخراج سرچشمه‌های حوادث و وقایع را بلد نباشد، نمی‌توان او را به هدف درس رساند. پس باید هنگام ورود به این درس، روش تحقیق در تاریخ را بلد باشد.
ب – برگزاری یك امتحان تشخیصی:
وقتی می‌خواهیم شخصیت كسی را بشناسیم و از سطح علم و توانایی‌های او مطلع شویم، به طور معمول چه كاری انجام می‌دهیم؟
طبیعی است كه سؤال می‌كنیم. و هر چه سوالات دقیق‌تر و جامع‌تری داشته باشیم، به پاسخ‌های شفاف‌تری می‌رسیم. اطلاعات و مهارت‌هایی را كه به نظر شما فردِ شركت‌كننده در یك درس خاص باید داشته باشد فهرست كنید، آنها را تبدیل به سؤال نمایید و یك امتحان كامل طراحی كنید. (ان شاءالله قواعد طراحی امتحان را در یادداشتی تحت عنوان “سنجش و ارزیابی” تقدیم می‌کنیم.)
2/4. محتوای آموزش
عناصر موجود در سیستم تدریس عبارت بودند از :
أ- خصوصیات علم‌آموزان
ب- محتوای آموزش
ج- یادگیری
د- روش تدریس
ه- سنجش و ارزشیابی
محتوای آموزش اغلب توسط مراكز عالی تهیه و ابلاغ می‌گردد و مدرس نقشی در تدوین و تغییر آنها ندارد. استادی موفق است كه بتواند با استفاده از هرگونه متنی كه به موضوع مربوط باشد، اهداف آموزشی خود را محقق كند. كافی است سرنخ‌هایی از مطلبی را كه مناسب اهداف است در ضمنِ عبارات كتاب پیدا كرده، با تحلیل آنها علم‌آموز را به هدف مطلوب رسانید. (تالیف كتب آموزشی با سطح علمی‌كاربردی و روش تالیف كارگاهی ضروری‌ترین وظیفه مراكز عالی است.)
3/4. یادگیری
در یادداشتی تحت عنوان “یادگیری” شناسی، تعریف یادگیری و نقطه تحقق آن بررسی شد.
عبارت زیر را به یاد دارید؟
احساس نیاز تصمیم به رفع آن كسب اطلاعات لازم تبدیل اطلاعات به عمل رفع نیاز
چه كسی اطلاعات را به عمل تبدیل می‌كند؟ برای پاسخ به این سؤال باید ببینیم چه كسی نیازمند عمل كردن بوده است كه به‌دنبال كسب اطلاعات لازم برای عمل آمده است؟
طبیعی است كه یادگیری در علم‌آموز باید محقق شود نه در استاد، عمل كننده علم‌آموز باید باشد نه استاد و در نتیجه تبدیل كننده اطلاعات به عمل نیز خود علم‌آموز باید باشد نه استاد. استاد زمینه‌های لازم برای كشف اطلاعات و راهكارهای مناسب برای كاربرد را ایجاد می‌كند. استاد دعوت كننده شاگرد به‌سوی حقایق و كاربرد آنها در زندگی است.
4/4. روش تدریس
در یادداشتی جداگانه به شرح ابزارهای اصلی تدریس می‌پردازیم.
5/4. سنجش و ارزیابی
برنامه‌ریزی برای یك تدریس بدون طراحی كامل امتحاناتِ سه‌گانه ( قبل از درس، در بین درس، بعد از درس) ممكن نیست. استادی موفق است كه قبل از شروع درس، امتحانات خود را طراحی كرده باشد. (یعنی دقیقاً از قبل می‌داند كه علم‌آموز را به كجا می‌برد و از او چه می‌خواهد؟) در یادداشت‌های بعدی به بررسی شیوّه طراحی امتحانات خواهیم پرداخت و تفصیل مطالب را در آن قسمت خواهید دید. ان شاءالله.