محتوای آموزشی- تربیتی حوزه
حوزههای علمیه برای فهم و عمل به قرآن تاسیس شدهاند. محتوای آموزشی و تربیتی حوزه، “قرآن” است. تمام تلاش یك طالب علوم و معارف اسلام، فهم قرآن و عمل به آن است همانطور كه سیره پیامبر اسلام و ائمه معصومین علیهمالسّلام بوده است. قرآن بیانگر نگرش خداوند به هستی، قانون الهی و فرهنگ مورد نظر اوست.[1]
در نگرش اسلام ملاك اعلمیت در دین، اعلمیت به كتابالله است؛ كسی كه بهتر از دیگران منظور خداوند را میفهمد و انتظارات او را تشخیص میدهد.[2] كلام و سیره پیامبر و ائمه طاهرین سلام الله علیهم اجمعین تجلّی و تبیین قرآن است، فهم گفتار و رفتار آنها برای فهم قرآن است.[3]
الگوی آموزشی_ تربیتی در حوزه
اسلام علمی را واقعی و نافع میداند كه با زندگی و عمل مرتبط باشد[4]، آن هم نه فقط زندگی ظاهری مادّی ، بلكه زندگی با تمام جوانب و لایههای متّصل به ابدیتِ آن.[5] بنابراین الگوی آموزشی و تربیتی مورد نظر اسلام، الگویی است كه آموزش را با عمل و زندگی پیوند دهد؛ الگویی كه فكر و روح را از سه بُعد:[6]
1. كشف قوانین و معادلات موجود در موضوعات آموزشی (حكمت)
2. تشخیص منافع یادگیری مطالب و ضرر ندانستن آنها (موعظه حسنه)
3. اثبات برتری مطالب آموزشی بر موارد مشابه (جدال احسن)
به سوی یادگیری سوق دهد.
روش آموزشی_ تربیتی در حوزه
بر اساس نگرش اسلام، روش حلّمسأله و اهتمام به سؤال پردازی كلید یادگیری است.[7]
و روش تفكّرِ تحلیلی و نقّادانه، ابزاری برای كشف حقیقت و نفوذ به لایههای درونی آن.[8]
الگوی تحصیل، تحقیق و تدریس در حوزه، الگوی فعّالِ سه بُعدی است
و روش اجرای آن، روش حلّ مساله، تفكّر تحلیلی و نقّادانه است.
-
سوره اسراء آيه 9: “إِنَّ هَذَا الْقُرْءَانَ يهْدِى لِلَّتى هِىَ أَقْوَمُ.”
” اين قرآن شما را به اساسيترين و استوارترين برنامهها راهنمايي ميكند.” ↑
-
ِالكافي ج1 ص36 باب صفهالعلماء ص36:
“أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِالْفَقِيهِ حَقِّ الْفَقِيهِ مَنْ لَمْ يُقَنِّطِ النَّاسَ مِنْ رَحْمَهْْ اللَّهِ وَ لَمْ يُؤْمِنْهُمْ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ وَ لَمْ يُرَخِّصْ لَهُمْ فِي مَعَاصِي اللَّهِ وَ لَمْ يَتْرُكِ الْقُرْآنَ رَغْبَهًْْ عَنْهُ إِلَى غَيْرِهِ أَلَا لَا خَيْرَ فِي عِلْمٍ لَيْسَ فِيهِ تَفَهُّمٌ أَلَا لَا خَيْرَ فِي قِرَاءَهٍْْ لَيْسَ فِيهَا تَدَبُّرٌ أَلَا لَا خَيْرَ فِي عِبَادَهٍْْ لَيْسَ فِيهَا تفكّر. “
“به شما بگويم دينشناس واقعي كيست؟ كسي است كه طوري سخن ميگويد و عمل ميكند كه:
الف- مردم از رحمت خدا نااميد نشوند.
ب- خود را از عذاب خدا در امان نبينند.
ج- با اغماضها و سهلانگاريها راه انجام گناهان را براي مردم باز نميكند.
د – چنان با علوم قرآن آشناست و انس دارد كه هيچ گاه علوم ديگر را دررديف علم قرآن قرار نميدهد.
خوب دقّت كنيد! علمي كه كاربرد و تحليل در آن نباشد بهدرد نميخورد، مطالعه و قرائتي كه كشف مقصود مؤلّف در آن نباشد بهدرد نميخورد، ارتباط با خدايي كه تفكّر در آن نباشد بهدرد نميخورد.” ↑
-
قال الصّادق عليهالسلام: “اَنتُم اَفْقَهُ النَّاسِ اِذَا عَرَفْتُم مَعَانِيَ كَلاَمِنَا.”
“فهميدهترين فرد كسي است كه منظور و مقصود سخنان ما را به دست آورد.” ↑
-
كافي ج1 ص44: قال الباقرعليهالسلام: “الْعِلْمُ مَقْرُونٌ إِلَى الْعَمَلِ فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ وَ مَنْ عَمِلَ عَلِمَ وَ الْعِلْمُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَإِنْ أَجَابَهُ وَ إِلَّا ارْتَحَلَ.””
“علم با عمل همراه است. هر كس علمي را آموخت بايد به آن عمل كند واِلّا علم خود را از دست خواهد داد.” ↑
-
سوره فاطر آيه 28: “إِنَّمَا يخْشى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَؤُا.”
“از بين كساني كه به خدا عقيده دارند فقط اهل دانش و آگاهي هستند كه با تمام وجود به او توجّه دارند و عظمت او را مييابند.” ↑
-
سوره نحل آيه 125: “اُدْعُ اِلي سَبيِلِ ربِِّك بِالحِكْمَهِْْ والمَوعِظَهِْْ الحَسَنَهِْْ وجَادِلـْهُم بِالَّتِي هِيَ اَحْسَن ُ”
“با استفاده از سه ابزار زير نفوس را به سوي علم و حقيقت دعوت نما: قوانين و معادلات موجود در هستي، به طوري كه هماهنگ بودن موضوع با كل هستي را احساس كني؛ تشخيص نفع و ضررها، به طوري كه درست و غلط و مفيد و مضرّ را بشناسي؛ نقد و بررسي مطالب و نظريات ، به طوري كه بتواني برتري مطلبي را بر ديگر موارد تشخيص دهي.” ↑
-
خصال ج1ص244 قال الباقر عليهالسلام: “العِلْمُ خَزَائِنُ و المَفَاتِيحُ السُّؤَالُ فَاسْأَلوا يَرْحَمَكُمُ اللهُ فَإنَّهُ يُؤجَرُ فِي العِلْمِ أرْبعَهٌْْ : السَّائِلُ و المُتَكَلِّمُ و المُسْتَمِعُ و المُحِبُّ لَهُم.”
” علم در گنجينهها نهفته است و سوال، كليد اين گنجينه هاست، اهل سؤال كردن باشيد (كه اميد است خدا به شما لطف و عنايت داشته باشد). دررابطه با علم چهار گروه بهرهمند ميشوند: سؤالكننده، پاسخگوينده، شنوندّه پاسخ و كسي كه گفتگوي آنها را دوست دارد.” ↑
-
كافي ج1 ص 17 قال اميرالمؤمنين عليهالسلام : “اعْقِلُوا الْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَايَهٍْْ لَا عَقْلَ رِوَايَهٍْْ فَإِنَّ رُوَاه ْْ الْعِلْمِ كَثِيرٌ وَ رُعَاتَهُ قَلِيلٌ.”
“وقتي مطلبي را ميشنويد آنرا تحليل كنيد و جوانبش را بررسي نماييد، نه اينكه فقط شنونده باشيد و به ذهن بسپاريد. افرادي كه مطالب را حفظ ميكنند زيادند امّا افرادي كه مطالب را تحليل ميكنند كماند.” ↑