مقدمه
در این پرونده، با هدف بررسی چند قرن از مأخذشناسی متون تفاسیر شیعه، از دو منبع معتبر و ارزشمند بهره گرفته‌ایم: کتاب «مهارت‌های تحقیق و مأخذشناسی علوم اسلامی» اثر دکتر حسین صابری و کتاب «اصول البحث» تألیف شیخ عبدالهادی فضلی. این پژوهش علاوه بر معرفی دقیق این کتب و نسخه‌های موجود، به چگونگی دسترسی به نسخ این آثار نیز می‌پردازد. هدف نهایی، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه تفسیر و علوم اسلامی است تا با شناخت دقیق منابع و روش‌های تحقیق، گامی مؤثر در جهت توسعه دانش و فهم عمیق‌تر متون دینی بردارند.
معرفی پژوهشگر
«شیخ عبدالهادی فضلی»
عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش) روحانی شیعه و از شخصیت‌های تأثیرگذار قرن چهاردهم هجری شمسی در منطقه شرقی عربستان است. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی بود. فضلی تألیفات فراوانی در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت سید محمدباقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران به‌شمار می‌رفت. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
«دکتر حسین صابری»
«دکتر حسین صابری» استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد است.وی نخست به تحصیلات حوزوی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشغول می‌شود و پس از مقطع سطح، دروس خارج را در مدرسه آیت‌الله العظمی خویی می‌گذراند. وی دوره‌های کارشناسی تا دکترای خود را نیز در همان گروه و دانشگاهی طی می‌کند که امروز در آن مشغول به تدریس است. «بررسی وضعیت عقل در فرایند استنباط فقهی» موضوع رساله ی دکترای وی است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان پژوهش برتر در حوزه دین شناخته شده است. او تاکنون ۲۲ کتاب تالیف و ترجمه کرده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
معرفی تفاسیر
انوار درخشان
نسخه: حسینی همدانی، محمد (۱۳۲۳-۱۴۱۷ ق.)؛ انوار درخشان به تصحیح محمدباقر بهبودی و دیگران، تهران: کتابفروشی لطفی، 1380-1404 ق.
معرفی: تَفسیر اَنْوار درَخْشان اثر سید محمد حسینی همدانی (متوفای ۱۳۷۵ش) از جمله تفاسیر کامل فارسی در دوره معاصر است که با جهت‌گیری‌های شیعی در قالب اصطلاحات و مفاهیم فلسفی و عرفانی نگاشته شده است. ویژگی مهم این تفسیر را باید در بحث‌های معنوی و اخلاقی و انسان‌شناسی دانست. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تقريب القرآن الى الاذهان
نسخه: حسینی شیرازی، محمد؛ تقريب القرآن الى الاذهان، بيروت: مؤسسة الوفاء.
معرفی: نام کامل تفسیر «تقریب القرآن الی الاذهان» می‌باشد. بدین جهت نام تالیف خود را تفسیر نگذاشته‌اند که معتقدند عقول بشری و تدبر انسانها از درک عمق معانی قرآنی ناتوان است و آنچه بیان می‌شود، وجوه و معانی محتمل در آیات و حکمات قرآنی است، بزرگی و عظمت قرآن، توان دسترسی به عمق معانی مراد را از انسان می‌گیرد. و بدینوسیله خضوع و ناتوانی خود را در برابر قرآن ابراز داشته است. این تفسیر شامل جمیع آیات قرآن بوده، و به زبان عربی در ۵ مجلد (این چاپ) ارائه شده است و در صدد توضیح و تبیین مختصر و قابل فهم عموم، از آیات قرآن می‌باشد. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت
تفسیر نمونه
نسخه: مکارم شیرازی و دیگران؛ تفسیر نمونه، تهران: دار الكتب الاسلاميه.
معرفی: تفسیر نمونه از تفاسیر ترتیبی قرآن به زبان فارسی، اثر ناصر مکارم شیرازی و گروهی از نویسندگان حوزه علمیه قم. تألیف این کتاب ۱۵ سال طول کشیده و نویسندگان کوشیده‌اند آیات قرآن را با زبانی ساده و روان ترجمه و شرح کنند. مؤلف در پیشگفتار این اثر، هدف از تألیف آن را ارائه تفسیری برای استفاده عموم مردم بیان کرده است. به گزارش ناصر مکارم شیرازی تفسیر نمونه به زبان‌های عربی و اردو ترجمه شده و ترجمه انگلیسی آن در دست تهیه است. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفسیر موضوعی قرآن کریم
نسخه: جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم، قم: اسراء.
معرفی: تفسیر موضوعی قرآن کریم آیت‌الله جوادی آملی که با گرایشی کاملا عرفانی نگارش یافته، سبک تفسیری آن بر مبنای تفسیر قرآن به قرآن است و در عین‌حال، برای تتمیم و تکمیل هر بحث از روایات معصومین (علیهم‌السّلام) نیز استفاده شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
أحسن الحدیث
نسخه: قرشی، علی اکبر؛ أحسن الحدیث، تهران: بعثت، 1366.
معرفی: تفسیر أحسَنُ الحَدیث تفسیر کل قرآن و به زبان فارسی اثر عالم شیعه، سید علی‌اکبر قرشی (متولد ۱۳۰۷ش) است. احسن الحدیث، کتابی است ساده و روان با جهت‌گیری هدایتی و تربیتی، متناسب با سطح و فهم توده مردم که جلوه تفسیر قرآن به قرآن و استفاده از روایات را در خود دارد. این تفسیر در ۱۲ مجلد به چاپ رسیده است. (معرفی در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفسیر جامع
نسخه: بروجردی، محمد ابراهیم؛ تفسیر جامع، تهران: کتابخانه صدر، 1362-1366.
معرفی: تفسیر جامع تفسیر روایی اثر سید ابراهیم بروجردی به زبان فارسی که از زاویه حدیث به تفسیر نگریسته و معانی آیات را با جستجو در روایات دنبال کرده است. این تفسیر در حقیقت، گردآوری روایات تفسیر منسوب به امام عسکری، تفسیر عیاشی و تفسیر قمی است. (معرفی بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
من وحی القرآن
نسخه: فضل الله، محمد حسین؛ من وحی القرآن، بیروت: دارالزهراء للطباعه و النشر 1400 ق.
معرفی: تفسیر مِنْ وَحْیِ القُرْآن از تفاسیر شیعه به زبان عربی اثر سید محمدحسین فضل‌الله عالم دینی شیعه اهل لبنان است. این تفسیر در واقع، سلسله درس‌های قرآنی فضل‌اللّه برای جوانان و تحصیل‌کردگان است. تفسیر من وحی القرآن، کل قرآن را در بر گرفته و از تفاسیر علمی با رویکرد اجتماعی به شمار می‌رود. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
من هدی القرآن
نسخه: مدرسی، محمدتقی؛ من هدی القرآن، تهران: دارالهدی، 1406 ق.
معرفی: مِنْ هُدَی القُرْآن تفسیر قرآن به زبان عربی اثر سید محمدتقی مدرسی از عالمان شیعه در قرن پانزدهم قمری است. این تفسیر در ۱۸ جلد چاپ شده و شامل همه آیات قرآن است. سبک تفسیر، تربیتی و تحلیلی است و مفسر، ایده‌های اصیل و نوینی درباره زندگی اجتماعی ارائه می‌دهد. مدرسی در الفاظ قرآنی از مجمع البیان، بهره فراوان برده است. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
الفرقان فی تفسیر القرآن
نسخه: صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسه الاعلمی، 1395 ق.
معرفی: الفُرقان فی تَفْسیر القُرآن بالقُرآن و السُّنّه کتابی در تفسیر قرآن اثر محمد صادقی تهرانی است. این تفسیر در ۳۰ مجلّد و به زبان عربی نوشته شده، که دوره کامل تفسیر قرآن کریم است. این کتاب با استفاده از روش تفسیر قرآن به قرآن نگارش یافته است. تألیف تفسیر الفرقان طی ۱۴ سال، از سال ۱۳۵۳ش در بیروت شروع و در سال ۱۳۶۷ش در قم به پایان رسید. علامه طباطبایی با دیدن چند جلد این تفسیر، آن را موجب روشنی چشم و مایه افتخار دانسته است. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
التفسیر لکتاب الله المنیر
نسخه: کرمی هویزی، محمد؛ التفسیر لکتاب الله المنیر، قم: المطبعه العلمیه، 1402 ق.
معرفی: (مطالعه بیشتر)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفسیر روشن
نسخه: مصطفوی، حسن؛ تفسیر روشن، تهران: سروش، 1371 و پس از آن.
معرفی: تفسیر روشن اثر حسن مصطوفی به زبان فارسی و شامل کل قرآن و با تفصیل و گسترده است. که شامل ۱۶ جلد می‌شود. مفسر پس از تالیف «التحقیق» و بر اساس دیدگاههای واژه شناسی خود و تاکید بر غیر مجازی بودن کلمات قرآن و همچنین اهتمام به بعد تربیتی و سیر و سلوکی، پایه‌های تفسیر روشن را پاریزی کرده است. مخاطبان این تفسیر افراد متوسط و عموم مؤمنین می‌باشند. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفسیر راهنما
نسخه: هاشمی رفسنجانی اکبر؛ تفسیر راهنما، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۱ و پس از آن.
معرفی: تفسیر راهنما کتابی به زبان فارسی از جمله تفاسیر قرآن کریم اثر اکبر هاشمی رفسنجانی که نگارش آن پیش از انقلاب اسلامی ایران آغاز شد و بعدها توسط محققان و قرآن‌پژوهان مرکز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی قم و زیر نظر نویسنده ادامه یافت. از ویژگی‌های این تفسیر، بهره‌مندی از کلید واژه‌های موضوعی قرآن و برداشت‌های احتمالی در تفسیر به صورت طبقه‌بندی و تفکیک شده است. این تفسیر در سال ۱۳۷۲ش کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تفسیر آسان
نسخه: نجفی، محمد جواد؛ تفسیر آسان، تهران: کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۶۲.
معرفی: این تفسیر همانطور که در ذیل نام کتاب آمده، منتخب و گزیده‌ای از تفسیرهاست (در قسمت منابع تفسیر خواهد آمد.) گزیده‌ای که تنها بیانگر دشواری‌های واژگان و ترکیب باشد و خواننده با مطالعه آن کاملا در فضای پیام قرآن قرار گیرد. مواعظ و پیامهای اخلاقی را به گوش دل بسپارد و قرآن را، راهنمای زندگی و راه سعادت قرار دهد. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
________________________________________________________
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه در زمینه تفاسیر، میتوانید به راهیاب‌های پژوهشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
برای دسترسی به کتاب استاد عبدالهادی فضلی میتوانید به کتاب «اصول البحث» در سایت مدرسه فقاهت مراجعه نمایید.
و همچنین جهت دسترسی به مباحث علوم اسلامی میتوانید به پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی مراجعه نمایید.