مقدمه
در این پرونده، با هدف بررسی چند قرن از مأخذشناسی متون تفاسیر اهل سنت، از دو منبع معتبر و ارزشمند بهره گرفته‌ایم: کتاب «مهارت‌های تحقیق و مأخذشناسی علوم اسلامی» اثر دکتر حسین صابری و کتاب «اصول البحث» تألیف شیخ عبدالهادی فضلی. این پژوهش علاوه بر معرفی دقیق این کتب و نسخه‌های موجود، به چگونگی دسترسی به نسخ این آثار نیز می‌پردازد. هدف نهایی، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه تفسیر و علوم اسلامی است تا با شناخت دقیق منابع و روش‌های تحقیق، گامی مؤثر در جهت توسعه دانش و فهم عمیق‌تر متون دینی بردارند.
معرفی پژوهشگر
معرفی «شیخ عبدالهادی فضلی»
عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش) روحانی شیعه و از شخصیت‌های تأثیرگذار قرن چهاردهم هجری شمسی در منطقه شرقی عربستان است. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی بود. فضلی تألیفات فراوانی در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت سید محمدباقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران به‌شمار می‌رفت. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
معرفی «دکتر حسین صابری»
«دکتر حسین صابری» استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد است.وی نخست به تحصیلات حوزوی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشغول می‌شود و پس از مقطع سطح، دروس خارج را در مدرسه آیت‌الله العظمی خویی می‌گذراند. وی دوره‌های کارشناسی تا دکترای خود را نیز در همان گروه و دانشگاهی طی می‌کند که امروز در آن مشغول به تدریس است. «بررسی وضعیت عقل در فرایند استنباط فقهی» موضوع رساله ی دکترای وی است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان پژوهش برتر در حوزه دین شناخته شده است. او تاکنون ۲۲ کتاب تالیف و ترجمه کرده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
معرفی کتب
تفسیر الجواهر في تفسير القرآن مشتمل على عجائب بدائع المكنونات و غرائب الآيات الباهرات
نسخه: طنطاوی بن جوهری (۱۲۸۷ – ۱۳۵۸ ق.)؛ الجواهر في تفسير القرآن مشتمل على عجائب بدائع المكنونات و غرائب الآيات الباهرات، قاهره: حلبي ۱۳۵۰ ق.
معرفی: تفسیر طَنطاوی با نام الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم اثر طنطاوی جوهری، مفسر و عالم دینی سده‌های سیزدهم و چهاردهم است. الجواهر مشهورترین اثر تفسیر علمی فراگیر دوره معاصر و اولین و تنها تفسیر کاملی است که با نگرش علمی به‌طور گسترده تدوین شده است. این تفسیر به شیوه ترتیبی است و تنها دوره کامل تفسیری با گرایش به علوم تجربی به‌شمار می‌آید. (جهت مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تفسير المراغي
نسخه: مراغی، احمد مصطفی (۱۳۰۰ – ۱۳۷۱) ق.)؛ تفسير المراغي، قاهره: حلبی ۱۳۶۵ ق.
معرفی: تفسیر او از جامعترین تفاسیر معاصر است و اسلوب و طریقه نقل مطالب و نظم مباحث آن متناسب با نیاز زمان می‌باشد. مراغی در این تفسیر از داستان‌های جعلی اسرائیلی و خرافات راه یافته در تفاسیر اجتناب ورزیده و هر کجا لازم بوده برای فهم کتاب خدا به علوم طبیعی متوسل شده و از همین‌رو این تفسیر در نوع خود، تفسیری نیکو و سودمند است.
مراغی در تفسیر خود به سبک استاد عبده عمل کرده است؛ مثلا در مبهمات قرآن به تفصیل سخن نگفته و به جزئیات مسائلی که قرآن درباره آنها سکوت کرده و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هم درباره آنها چیزی نگفته است وارد نشده است؛ و روایات مجعول و ضعیف و اخبار و داستان‌های اسرائیلی نیز در مورد چیزهایی که قرآن آنها را اجمالا رها کرده و شرح نداده است در تفسیر وی جایی نیافته است.(جهت مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفسیر فی ظلال القرآن
نسخه: قطب، سید (۱۳۲۸- ۱۳۸۶ ق.)؛ فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق، ۱۴۰۲ ق.
معرفی: تفسیر فى ظلال القرآن اثر سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی از ادیبان برجسته و از اندیشمندان و اصلاحگران بزرگ معاصر در مصر است. این تفسیر از بهترین تفاسیر ادبی – اجتماعی است که به هدف احیای نهضت اصیل اسلامی به رشته تحریر در آمد.
فى ظلال القرآن در میان تفسیرهای قرآن کریم دارای رویکردی سیاسی، اجتماعی، حرکتی و تربیتی است که مؤلف آن به مفسری مجدد با سیاق تفسیری نوینی شهرت دارد و یکی از پیشوایان و اندیشوران اصیل حرکت اسلامی معاصر است. (جهت مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفسیر التحرير والتنوير
نسخه: ابن عاشور، محمد طاهر (۱۳۹۶ – ۱۳۹۳ ق.)؛ التحرير والتنوير، قاهره؛ حلبی، ۱۳۸۴ ق.
معرفی: التحریر و التنویر اثر ابن‌عاشور محمدطاهر بن محمد (م. ۱۳۹۳ ق.) از فقهای مالکی است. وی در تونس منصب افتا را برعهده داشت و از داعیان اصلاح اجتماعی دینی در آن‌جا به‌شمار می‌رفت و در این زمینه نوشته‌های فراوانی دارد.
تفسیر وی که در ۳۰ جزء با رویکرد اجتماعی، تربیتی، اخلاقی و سیاسی نگاشته شده از بهترین تفاسیر عصری و روزآمد به‌شمار می‌رود. ابن عاشور در این تفسیر منابع فراوان و مختلفی را مورد مراجعه قرار داده است. تفسیر ابن عاشور، تفسیری تحلیلی است که مؤلف در تفسیر هر سوره بعد از تبیین اسم سوره به‌علت نام‌گذاری و دلایل آن در کتب روایی، تفسیری، شهرت بین قراء و مصاحف مختلف می‌پردازد. (جهت مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفسیر اضواء البيان في ايضاح القرآن بالقرآن
نسخه: شنقیطی، محمد امین بن محمد (۱۳۰۵-۱۳۹۳ ق.)؛ اضواء البيان في ايضاح القرآن بالقرآن، بیروت: عالم الكتب، ۱۳۸۲ ق.
معرفی: أضواء البيان في إيضاح القرآن بالقرآن، تألیف محمد_امین بن محمد مختار شنقیطی (متوفی 1393ق)، از جمله تفاسیر مهم اهل سنت است که به شیوه قرآن به قرآن و از دیدگاه مذهب سلفیه به رشته تحریر درآمده است. تحقیق آیات و احادیث کتاب توسط محمد عبدالعزیز خالدی انجام شده است. (جهت مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
التفسير الحديث
نسخه: عزه دروزه نابلسی، محمد (۱۳۰۵-۱۴۰۴ ق.)؛ التفسير الحديث، قاهره: داراحياء الكتب العربيه ۱۳۸۱-۱۳۸۷ ق.
معرفی: فکر این تفسیر حاصل دوران زندان وی است که مقدمات آن را پس از آزادی در سال ۱۹۴۱- ۱۹۴۵ م که در ترکیه می‌زیست، پی نهاد، پس از بازگشت به سوریه، نوشته‌های خود را بازبینی و تکمیل نموده، اقدام به چاپ آن کرد.
(جهت مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
التفسير القرآني للقرآن
نسخه: خطيب، عبد الكريم؛ التفسير القرآني للقرآن، قاهره: دارالفكر العربي، ۱۳۸۸ ق.
معرفی: التفسير القرآني للقرآن نوشته عبدالكريم خطیب، تفسيرى تحليلى، اجتهادى و عقلى با رويكرد تقريب بين مذاهب اسلامى است. نویسنده به روايات و اقوال صحابه و تابعين و علماى پيشين اهميّت نداده است و بدين‌جهت با تفاسير ديگر تفاوت دارد. اين تفسير خطاب به مسلمانان معاصر نوشته شده است. (جهت مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفسیر صفوة التفاسير
نسخه: صابونی محمد على؛ صفوة التفاسير، بيروت: دار القرآن الكريم، ۱۴۰۰ ق.
معرفی: این تفسیر یکی از بهترین تفاسیر در نزد شیعیان است که تا به حال نوشته شده است. مؤلف مقدمه‌ای نسبتاً طولانی نگاشته و آن را در شانزده بخش تنظیم کرده و در آن به طور گسترده از مسائل مختلف سخن گفته است که این مقدمه خود رساله‌ای مستقل در علوم قرآنی شمرده می شود. وی سپس به تفسیر آیات به روشی مزجی و ترکیبی پرداخته و گاه از قرائت، شرح واژه ها، اعراب از حیث لغت و نحو و گاه بلاغت سخن گفته است. (جهت مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
التفسير المنير في العقيدة والشريعة والمنهج
نسخه: زحيلي، وهبة؛ التفسير المنير في العقيدة والشريعة والمنهج، بيروت: دار الفكر المعاصر؛ دمشق، بی نا، ۱۴۱۱ ق.
معرفی: نام کامل تفسیر «التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج» می‌باشد. دکتر وهبه زحیلی در آغاز، طی مقدمه‌ای کوتاه (۷ صفحه) به انگیزه خود از تدوین این تفسیر، شیوه تفسیر و منابع و مآخذ آن می‌پردازد. آن گاه برابر شیوه معمول بیشتر مفسران که در آغاز تفسیر، برخی از مباحث علوم قرآنی را یادآور می‌شوند، به بحث و بررسی مختصر درباره بعضی از مباحث می‌پردازد که حدود ۳۵ صفحه را در بر می‌گیرد. (جهت مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
التفسير الوسيط
نسخه: همو؛ التفسير الوسيط، بيروت: دار الفكر المعاصر دمشق: دار الفكر، ۱۴۲۱ ق.
معرفی: التفسير الوسيط، تأليف وهبه زحيلى، به زبان عربى و در 3 جلد تنظيم شده است. (جهت مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
___________________________________________________________________
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیاب‌های پژوهشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
برای دسترسی به کتاب استاد عبدالهادی فضلی میتوانید به کتاب «اصول البحث» در سایت مدرسه فقاهت مراجعه نمایید.
و همچنین جهت دسترسی به مباحث علوم اسلامی میتوانید به پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی مراجعه نمایید.