مقدمه
در این پرونده، با هدف بررسی چند قرن از مأخذشناسی متون تفاسیر شیعه، از دو منبع معتبر و ارزشمند بهره گرفته‌ایم: کتاب «مهارت‌های تحقیق و مأخذشناسی علوم اسلامی» اثر دکتر حسین صابری و کتاب «اصول البحث» تألیف شیخ عبدالهادی فضلی. این پژوهش علاوه بر معرفی دقیق این کتب تفاسیر ، به چگونگی دسترسی به نسخ این آثار نیز می‌پردازد. هدف نهایی، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه تفسیر و علوم اسلامی است تا با شناخت دقیق منابع و روش‌های تحقیق، گامی مؤثر در جهت توسعه دانش و فهم عمیق‌تر متون دینی بردارند.
معرفی پژوهشگر
«شیخ عبدالهادی فضلی»
عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش) روحانی شیعه و از شخصیت‌های تأثیرگذار قرن چهاردهم هجری شمسی در منطقه شرقی عربستان است. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی بود. فضلی تألیفات فراوانی در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت سید محمدباقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران به‌شمار می‌رفت. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
«دکتر حسین صابری»
«دکتر حسین صابری» استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد است.وی نخست به تحصیلات حوزوی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشغول می‌شود و پس از مقطع سطح، دروس خارج را در مدرسه آیت‌الله العظمی خویی می‌گذراند. وی دوره‌های کارشناسی تا دکترای خود را نیز در همان گروه و دانشگاهی طی می‌کند که امروز در آن مشغول به تدریس است. «بررسی وضعیت عقل در فرایند استنباط فقهی» موضوع رساله ی دکترای وی است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان پژوهش برتر در حوزه دین شناخته شده است. او تاکنون ۲۲ کتاب تالیف و ترجمه کرده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
معرفی تفاسیر
تفسیر مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر
نسخه: حائری تهرانی، علی (1270 – 1340 ق.)؛ مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تهران: اسلامیه، 1377-1381 ق.
معرفی: مقتنيات الدرر و ملتقطات الثمر، اثر على حائرى طهرانى است كه به زبان عربى و در 12 جلد به نگارش در آمده است. ويژگى مهم اين تفسير تربيتى و هدايتى بودن آن است كه مفسر با توجه به نيازهاى اجتماعى مخاطبان خود القا كرده است. كتاب شامل تفسير تمام قرآن است كه مؤلف پس از تدريس شفاهى، اقدام به تدوين آن نموده است. (مطالعه بیشتر در ویکی نور)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تفسیر نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن
نسخه: نهاوندی، محمد بن عبدالرحیم (1289 – 1370ق.)؛ نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن؛ نفحات الرحمن و تبیین الفرقان، تهران: منشورات علمی، 1357-1370 ق.
معرفی: این تفسیر در چهار مجلد به زبان عربی و فارسی شامل تمامی قرآن کریم از آغاز تا انجام است. دارای مقدمه مبسوط در چهل طرفه. مؤلف ابتدا بحث خویش را به کلیات قرآن مجید اختصاص داده سپس به تفسیر از سوره الحمد شروع نموده است. شیوه او استدلالی است و از روایات و احادیث خاندان نبوت و طهارت (علیهم‌السّلام) نیز بهره گرفته است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تفسیر اثنی عشری
نسخه: شاه عبدالعظیمی، حسین (۱۳۱۸ – ۱۳۸۴ ق.)؛ تفسیر اثنی عشری، تهران: میقات، 1363.
معرفی: تَفسیر اِثناعَشَریّ کتابی تفسیری و به زبان فارسی، اثر حسین بن احمد حسینی شاه‌عبدالعظیمی از عالمان شیعه در قرن ۱۴ هجری قمری. این تفسیر که کل قرآن را در بر گرفته، روشی تحلیلی و روایی دارد و به زبان ساده و قابل فهم برای مردم نگارش یافته است. مؤلف در مقدمه کتاب به مباحثی نظیر تعریف تفسیر، فرق تفسیر و تأویل، فضیلت قرآن، منع از تفسیر به رأی، اسباب نزول و اعجاز قرآن پرداخته است. (جهت مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفسیر خسروانی
نسخه: میرزا خسروانی، علیرضا (۱۳۱۰ – ۱۳۸۶ ق.)؛ تفسیر خسروانی، تهران: اسلامیه، ۱۳۹۰.
معرفی: تفسیر خسروی، تفسیری است ساده و روان به زبان فارسی و در ۸ مجلد که برای عموم مردم نوشته شده و خالی از بحثهای کسل کننده و زاید است. به همین دلیل به نقل قولها و وجوه تفسیری که توده مردم به آنها رغبتی ندارند نیامده است، در مقابل به پیام قرآن و تبیین کلمات وحی متناسب با خواننده فارسی کاملا عنایت شده است. (جهت مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تفسیر عاملی
نسخه: موثقی عاملی، ابراهیم (۱۲۸۰-۱۳۴۷)؛ تفسیر عاملی، مشهد: باستان ۱۳۳۶ و ادامه آن به تصحیح علی اکبر غفاری، تهران: صدوق، ۱۳۴۵-۱۳۶۲.
معرفی: تفسیر عاملی، تفسیری کامل و به زبان فارسی نوشته ابراهیم موثق عاملی از قرآن‌پژوهان قرن ۱۴ و ۱۵ هجری قمری است. او در این تفسیر که در ۸ جلد به نگارش درآمده، اساس کار خود را بر لغت، شأن نزول آیات، اقوال مفسران و توضیح نکات تربیتی و اجتماعی قرآن قرار داده است. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفیسر حجت التفاسیر و بلاغ الاکسیر
نسخه: بلاغی، عبدالحجت (1322-1399 ق.)؛ حجت التفاسیر و بلاغ الاکسیر، قم: حکمت، 1345.
معرفی: نام کامل تفسیر، «حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر» یا «تفسیر من لا یحضره المفسر و التفسیر» با نام خلاصه حجة التفاسیر در ۱۰ مجلد به زبان فارسی از تفاسیر قرن چهاردهم شیعه دوازده امامی محسوب می‌گردد که توسط سید عبد الحجه مراغی تالیف شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تفسیر الكاشف
نسخه: مغنیه، محمد جواد (۱۹۴۰ – ۱۹۷۹م.)؛ الكاشف، بيروت: دارالعلم.
معرفی: تفسیر الکاشف اثر علامه شیخ محمدجواد مغنیه از بزرگترین علمای لبنان و دانش آموخته از حوزه علمیه نجف اشرف است. الکاشف در ۷ جلد به زبان عربی شامل تمام قرآن و نسبتا به اختصار به شیوه تحلیلی و اقناعی و با عنایت به تقریب بین مذاهب اسلامی، به دوستداران قرآن، عرضه شده است. مغنیه مفاهیم قرآن را با بیانی موجز و متناسب با مقتضیات زمان و با عباراتی زیبا و محکم و دلایلی متین و معقول بیان کرده است. روش تفسیر وی روش اقناعی است، اقناع مخاطب به اینکه دین با جمیع اصول و فروعش و سایر تعالیمش، خیر انسان و کرامت و سعادت او را هدف قرار داده است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفسیر پرتوی از قرآن
نسخه: طالقانی، محمود (۱۲۸۶ – ۱۳۵۸)؛ پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی، انتشار 1342 – 1340.
معرفی: پرتوی از قرآن تفسیری شش جلدی و ناتمام از سید محمود طالقانی (۱۲۸۶ -۱۳۵۸ش) است که طی سال‌های ۱۳۴۱- ۱۳۵۷ش فراهم آمده و به‌تدریج (۱۳۴۲ – ۱۳۶۰ش) منتشر شد. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تفسیر الميزان في تفسير القرآن
نسخه: طباطبایی محمد حسین (۱۲۸۱ – ۱۳۶۰)؛ الميزان في تفسير القرآن، تهران: آخوندی، ۱۳۸۹-۱۳۹۱ ق.
معرفی: المیزان فی تفسیر القرآن که بیشتر به تفسیر المیزان شهرت دارد، از جامع‌ترین و مفصل‌ترین تفاسیر شیعی قرآن به زبان عربی است که در قرن چهاردهم قمری به قلم سید محمد حسین طباطبائی (درگذشته: ۱۳۶۰ش) نگاشته شده است. المیزان از تفسیرهای ترتیبی است و روش تفسیری آن، تفسیر قرآن به قرآن، یعنی تفسیر آیات به کمک دیگر آیات است. انصاف علمی و دقت و عمق این تفسیر باعث شده است که این تفسیر مورد توجه عالمان شیعه و سنی قرار گیرد و به یکی از معتبرترین منابع فهم و تحقیق قرآن تبدیل شود. در ظرف مدت کوتاهی، ده‌ها کتاب و صدها مقاله و پایان‌نامه در مورد آن نوشته شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
تفسیر روان جاوید در تفسیر قرآن مجید
نسخه: ثقفی تهرانی، محمد (۱۳۱۳- ۱۴۰۶ ق.)؛ روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، تهران: اسلامیه، ۱۳۷۹ ق. / ۱۳۲۹.
معرفی: تفسیر روان جاوید کتابی تفسیری به زبان فارسی و شامل همه آیات قرآن مجید اثر میرزا محمد ثقفی تهرانی (متوفای ۱۳۶۴ش) است. مؤلف، این تفسیر را بر اساس تفسیر صافی تدوین کرده و در آن به مسائل تربیتی و هدایتی، توجه فراوان داشته است. (مطالعه بیشتر)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تفسیر الجدید فی تفسیر القرآن المجید
نسخه: سبزواری نجفی، محمد حبیب الله (1318-1409 ق.)؛ الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1402 ق.
معرفی: نام کامل آن الجدید فی تفسیر القرآن المجید می‌باشد. این تفسیر به زبان عربی و سبک آن تحلیلی و توضیحی است که تمام قرآن را از ابتدا تا انتها به روش ترتیبی در بردارد. هدف، ارائه توضیح پیام قرآن با کمک قرآن و روایاتاهل بیت «علیهم السلام» و پرهیز از بحثهای فنی و استدلال و ذکر وجوه و احتمالات است. (مطالعه بیشتر در ویکی فقه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تفسیر اطیب البیان
نسخه: طيب، عبدالحسین (۱۳۱۲-۱۴۱۱ ق.)؛ اطیب البیان، تهران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشان پور و کتابفروشی اسلام، ۱۳۹۳ ق.
معرفی: أطْیَبُ البَیان فی تَفْسیرِ القُرْآن تفسیر قرآن به زبان فارسی، نوشته سید عبدالحسین طیب که همه آیات قرآن را دربرمی‌گیرد. به گفته او این کتاب بعد از آن نوشته شد که نویسنده در عالَم خواب از سوی حضرت مهدی(عج) مأمور به نگارش تفسیر شد. وی در آغاز تفسیر، ده گفتار در باب علوم قرآنی نوشته است. نثر ساده و روان، پایبندی به ظاهر آیات قرآن و وارد نشدن به تأویل، تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر با رویکرد شیعی، برخی از ویژگی‌های اطیب البیان دانسته شده است. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: نورلایب
تفسیر مواهب الرحمن الرحیم فی تفسیر القرآن
نسخه: سبزواری، عبدالاعلی (1328 – 1414 ق.)؛ مواهب الرحمن الرحیم فی تفسیر القرآن، نجف اشرف: مطبعة الآداب، ۱۴۱۴ ق.
معرفی: مَواهبُ الرّحمن فی تَفسیر القُرآن کتابی تفسیری و به زبان عربی اثر سید عبدالاعلی سبزواری از عالمان شیعه قرن ۱۴ قمری. این تفسیر هر چند تا پایان قرآن انجام نگرفته اما مفسر از زوایای مختلف به آیات پرداخته است. (مطالعه بیشتر در ویکی شیعه)
دسترسی به کتاب: کتابخانه مدرسه فقاهت / نورلایب
________________________________________________________
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه در زمینه تفاسیر قرآن، میتوانید به راهیاب‌های پژوهشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
برای دسترسی به کتاب استاد عبدالهادی فضلی میتوانید به کتاب «اصول البحث» در سایت مدرسه فقاهت مراجعه نمایید.
و همچنین جهت دسترسی به مباحث علوم اسلامی میتوانید به پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی