استاد رشاد؛ طبقه‌بندی علوم اسلامی

  مقدمه

در منظومه دانش، طبقه­بندی علوم نقش بنیادینی در سازمان­دهی، تسهیل دسترسی و درک ارتباطات بین­رشته­ای ایفا می­کند. این مهم به­ویژه در حوزه گسترده و متنوع علوم اسلامی، از اهمیتی دوچندان برخوردار است. هدف از این نوشتار، بررسی دقیق­تر دیدگاه­های استاد رشاد در باب طبقه­بندی علوم، چالش­ها و ضرورت­های آن، است.

دیدگاه استاد رشاد پیرامون طبقه ­بندی علوم

عدم صلاحیت فقها در طبقه ­بندی فراگیر علوم

استاد رشاد با تأکید بر اهمیت طبقه­بندی علوم، تصریح می­نمایند که این مهم، در حیطه وظایف فقها قرار نمی­گیرد. از منظر ایشان، فقها صرفاً صلاحیت سامان­دهی دانش فقه را دارا هستند و پرداختن به طبقه­بندی فراگیر علوم، مستلزم تخصص و دانش فراتری است.

محوریت فلسفه علم در توانمندسازی علوم

استاد رشاد، فلسفه علم را به­عنوان ابزاری کلیدی در توانمندسازی علوم معرفی می­کنند. ایشان معتقدند که مسائل مرتبط با طبقه­بندی علوم، ارتباط تنگاتنگی با فلسفه علم دارد و نیازمند رویکردی فلسفی و مبنایی است.

لزوم تعیین “ملاک“ ها برای تمایز و تعریف علوم

از منظر استاد رشاد، تعیین “ملاک“ های مشخص، گامی ضروری در طبقه­بندی علوم به شمار می­رود. این “ملاک“ ها، ابزاری هستند برای:

• تعریف نسبت علوم با یکدیگر
• پاسخ به پرسش هایی بنیادین پیرامون محور، گرانیگاه، پایگاه و خاستگاه علوم

مفهوم وحدت و تمایز به­عنوان یک “ملاک” کلیدی

استاد رشاد با اشاره به مفهوم وحدت و تمایز (مطرح­شده توسط مرحوم آخوند خراسانی)، آن را به­عنوان یکی از “ملاک“ های مهم در تعریف و تمایز علوم معرفی می­نمایند.

نقش غایت، روش، مسائل و اصول در طبقه­بندی

استاد رشاد، غایت، روش، مسائل و اصول را به­عنوان دیگر “ملاک“ های مؤثر در طبقه­بندی علوم برمی­شمارند. ایشان معتقدند که با در نظر گرفتن این عوامل، می­توان به طبقه­بندی­های دقیق­تر و جامع­تری دست یافت.

اتخاذ رویکردی پیشینی و فلسفی در طبقه­بندی

رویکرد استاد رشاد به طبقه­بندی علوم، مبتنی بر نگاهی پیشینی و فلسفی است. این بدان معناست که ایشان، ابتدا به مبانی نظری و فلسفی علوم توجه نموده و سپس به طبقه­بندی آن­ها مبادرت می­ورزند.

انتقاد از تاثیرگذاری نیازها در تعیین جایگاه علوم

استاد رشاد، وارد نمودن ملاحظاتی مانند “نیازها” یا اتخاذ “نگاه پسینی“ را در مباحث طبقه­بندی، فاقد وجاهت علمی می­دانند. از منظر ایشان:

این­گونه مباحث، بیشتر در حیطه تاریخ علم و مطالعات میدانی جای می­گیرند و تعیین جایگاه هر علم، باید بر اساس معیارها و مبانی مشخص و با اتکا به منطقی جامع و منسجم صورت پذیرد.

هدف غایی طبقه ­بندی علوم

از منظر استاد رشاد، هدف غایی طبقه­بندی علوم، ایجاد امکان اتخاذ تصمیمات پیشینی و منطقی و سپس، طبقه­بندی علوم موجود بر اساس آن­هاست.

ضرورت توجه به پیشینه طبقه­ بندی علوم

استاد رشاد بر این نکته تأکید دارند که در پرداختن به طبقه­بندی علوم، باید به پیشینه این مبحث توجه نمود و از صفر آغاز نکرد. از منظر ایشان، باید به این سوال پاسخ داد که آیا باید از هر کجا آغاز کنیم یا به پیشینه طبقه بندی علوم توجه کنیم؟ اگر قرار باشد مسئله بندی بر اساس نیازها مطرح شود، این سؤال پیش می‌آید که آیا طبقه بندی علم است و نظام آموزشی نیز به این طبقه بندی علوم وابسته است.

لزوم پرهیز از تعجیل در نظریه ­پردازی

استاد رشاد ضمن انتقاد از تعجیل در نظریه‌پردازی، بر لزوم کار بیشتر در زمینه‌های پردازش اطلاعات، فرضیه‌سازی و روش‌شناسی تأکید دارند.

جمع­بندی و نتیجه­گیری

با عنایت به دیدگاه­های استاد رشاد، می­توان چنین نتیجه گرفت که طبقه­بندی علوم، نیازمند رویکردی مبنایی، فلسفی و منسجم است که بر تعیین “ملاک“ های مشخص و رعایت منطق جامع استوار باشد. از منظر ایشان، “نیازها” و ملاحظات کاربردی، نباید در تعیین جایگاه علوم دخیل باشند، بلکه باید با اتکا به معیارهای علمی و فلسفی به این مهم پرداخت. همچنین، توجه به پیشینه طبقه­ بندی علوم و بهره­گیری از تجربیات پیشین، امری ضروری است. با رعایت این نکات، می­توان به طبقه­بندی کارآمد و مؤثری از علوم دست یافت که به توانمندسازی و توسعه علوم کمک شایانی نماید.

___________________________________________________________________

برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به پرونده‌های دانش در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.