مقدمه
مقدمه تاریخ اسلام ، یکی از شاخههای علوم انسانی است و تاریخ نیز یکی از علوم اسلامی به شمار میرود. تاریخ همچون علوم دیگر، تعریف خاص دارد؛ سیر تحول دارد؛ دارای مبانی، روش، مکتب و شاخههایی است و مانند هر علم دیگر پرچمداران و تأثیرگذارانی داشته است. از زمان شکلگیری تاریخنویسی اسلامی تاکنون هزاران کتاب در این زمینه تألیف شده است؛ اما جایگاه منابع اولیه و قدیمی، همچنان محفوظ است و شناخت آن منابع و مؤلفان آن از الزامات بهرهمندی از تاریخ است.
یکی از پرسشهای طلبههای جوان علاقهمند به مطالعه در این حوزه، چگونگی سیر مطالعاتی کتابهای تاریخی است. معاونت تهذیب حوزههای علمیه با تدوین کتاب سیر مطالعاتی این علم مسیر صحیح مطالعه کتب مربوطه را ترسیم نموده است.
این سیر در سه مرحله مقدماتی، متوسطه و پیشرفته تنظیم شده و برای هر مرحله در نه محور زیر، کتب متناسب و مورد تأیید به صورت آسان به مشکل معرفی شده است:
محورهای کتاب
1-تاریخ عصر جاهلی
٢- تاریخ عصر نبوی
٣- تاریخ عصر خلفاء
4- تاریخ اهل بیت علیهم السلام
5- تاریخ عاشورا
6- تاریخ عصر غیبت
7- تاریخ تشیع
8- تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
9- منابع تاریخ اسلام
ساختار کتاب
- معرفی کلی مراحل سیر مطالعاتی
- سیر مطالعاتی دوره مقدماتی
- سیر مطالعاتی دوره متوسط
- سیر مطالعاتی دوره پیشرفته
- کتابشناسی دوره مقدماتی
- کتابشناسی دوره متوسط
- کتابشناسی دوره پیشرفته.
نویسنده: جمعی از اساتید زیر نظر استاد محمد پیشوایی سال انتشار: 1394.
دریافت کتاب لینک
دوره مقدماتی
معرفی کتاب ها :
تاریخ عصر جاهلی
١- تصویر عصر جاهلی در قرآن ، انسیه خزعلی
تاریخ عصرنبوی
۱-تاریخ اسلام (از جاهلیت تا رحلت پیامبر)
۲- تاریخ اسلام از منظر قرآن، یعقوب جعفری، مهدی پیشوایی
تاریخ عصر خلفاء
١- تاریخ اسلام (دوره خلفاء – از سقیفه تا کربلا)، مهدی پیشوایی
۲- تتمه المنتهی، شیخ عباس قمی
۳- جمال کعبه، محمدحسین دانش کیا
تاریخ اهل بیت علیهم السلام
۱- منتهی الآمال، شیخ عباس قمی
۲- سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی
عاشورا
١- اللهوف علی قتل الطفوف، سید بن طاووس
۲- نفس المهموم، شیخ عباس قمی، با ترجمه میرزا ابوالحسن شعرانی
۳- بررسی تاریخ عاشورا، محمد ابراهیم آیتی
۴- حماسه حسینی، مرتضی مطهری
۵- سخنان حسین بن علی ایلام از مدینه تا کربلا، محمد صادق نجمی
تاریخ عصرغیبت
۱-نگین آفرینش، جمعی از نویسندگان محمد امین بالادستیان، محمد مهدی حائری پور، مهدی یوسفیان)
۲-تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (عج)، جاسم حسین
تاریخ تشیع
۱-تاریخ تشیع (از آغاز تا پایان غیبت صغری)، غلامحسن محرمی
۲-تاریخ تشیع، گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
۱- مسلمانان در بستر تاریخ، یعقوب جعفری
۲- تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، محمد رضا کاشفی
۳- تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، زین العابدین قربانی
منابع تاریخ اسلام
١- منابع تاریخ اسلام، رسول جعفریان
دوره متوسطه
معرفی کتاب ها:
تاریخ عصر جاهلی
۱- اسلام و آراء و عقاید بشری یا جاهلیت و اسلام، یحیی نوری
تاریخ عصرنبوی
۱-تاریخ سیاسی اسلام جلدا (سیره رسول خدا )، رسول جعفریان
۲- حیات القلوب (تاریخ پیامبر اسلام ) ، محمد باقر مجلسی
تاریخ عصر خلفاء
١- پس از غروب (تحلیل رخدادهای پس از رحلت پیامبر تا پایان سومین زمامدار)، یوسف غلامی
تاریخ اهل بیت علیهم السلام
۱- حیات فکری و سیاسی امامان شیعه ها، رسول جعفریان
۲- فی رحاب ائمه أهل البیت ع ، سید محسن امین
۳-سیره الأئمه الاثنی عشر ع ، هاشم معروف الحسنی
۴- رساله فی تواریخ النبی صلی الله علیه و آله، محمد تقی تستری (شوشتری)
عاشورا
۱-وقعه الطف ، ابومخنف لوط بن یحیی آزدی
۲- ثوره الحسین ، ظروفها الاجتماعیه و آثارها الانسانیه، محمد مهدی شمس الدین
۳- تاریخ سید الشهداء علیه السلام ، عباس صفائی حائری
۴- انقلاب کربلا از دیدگاه اهل سنت، عبدالمجید ناصری داودی
تاریخ عصرغیبت
۱-تاریخ عصر غیبت (نگاهی تحلیلی به عصر غیبت امام دوازدهم عجل الله تعالی فرجه الشریف)، سید مسعود پورسیدآقایی، محمدرضاجباری، حسن عاشوری، سید منذر حکیم
۲- اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعه در عصر غیبت، حسن حسین زاده شانه چی
۳- تا ظهور پژوهشی جامع پیرامون آموزه و مباحث مهدویت)، نجم الدین طبسی
تاریخ تشیع
۱-جنبشهای شیعی در تاریخ اسلام، هاشم معروف الحسنی
۲-تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی)، رسول جعفریان
۳-تشیع در مسیر تاریخ تحلیل و بررسی علل پیدایش تشیع و سیر تکوینی آن در اسلام، سید حسین محمد جعفری
تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
۱- پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، علی اکبر ولایتی
۲-دانش مسلمین، محمدرضا حکیمی
منابع تاریخ اسلام
١- علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی، صادق آئینه وند
دوره پیشرفته
معرفی کتاب ها:
تاریخ عصر جاهلی
١- المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، جواد علی
تاریخ عصرنبوی
١- موسوعه التاریخ الاسلامی (جلدا تا۳)، محمدهادی یوسفی غروی
٢- الصحیح من سیره النبی الأعظم ، سید جعفر مرتضی عاملی
تاریخ عصر خلفاء
۱- تاریخ سیاسی اسلام جلد۲ (تاریخ خلفاء)، رسول جعفریان
۲- موسوعه التاریخ الاسلامی (جلد۴ و۵)، محمدهادی یوسفی غروی
تاریخ اهل بیت علیهم السلام
١- موسوعه التاریخ الاسلامی (جلد ۶ و۷ و۸)، محمدهادی یوسفی غروی
۲- نقش ائمه در احیای دین، سید مرتضی عسکری
٣- سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه لی، محمدرضا جباری
۴- الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)
۵- موسوعه سیره اهل البیت له ، باقر شریف قرشی
عاشورا
۱-تاریخ قیام ومقتل جامع سید الشهداء، جمعی از نویسندگان زیر نظر استاد مهدی پیشوایی
۲- بازتاب تفکر عثمانی در واقعه عاشورا، محمد رضا هدایت پناه
۳- جریان شناسی تاریخی قرائتها و رویکردهای عاشورا از صفویه تا مشروطه، محسن رنجبر
تاریخ عصرغیبت
١- موسوعه الامام المهدی عجل الله تعلی فرجه الشریف جلد ۱- تاریخ الغیبه الصغری، سید محمد صدر
۲- موسوعه الامام المهدی عجل الله تعلی فرجه الشریف جلد ۲-تاریخ الغیبه الکبری، سید محمد صدر
۳- منتخب الأثر فی الإمام الثانی عشر، لطف الله صافی گلپایگانی
۴-کتاب الغیبه، محمد بن ابراهیم بن جعفر الکاتب النعمانی
۵-کتاب الغیبه، ابوجعفر محمد بن حسن بن علی بن حسن طوسی ( شیخ طوسی)
۶- کمال الدین و تمام النعمه، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی(شیخ صدوق)
تاریخ تشیع
۱-تاریخ الامامیه واسلافهم من الشیعه، عبدالله فیاض
تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
١-کارنامه اسلام، عبدالحسین زرین کوب
۲- خدمات متقابل اسلام و ایران، مرتضی مطهری
۳-سیرتمدن اسلامی، شکرالله خاکرند
۴- تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، سید حسن الصدر
منابع تاریخ اسلام
۱-تاریخ نگاری در اسلام، سید صادق سجادی و هادی عالم زاده
به روایت پایگاه اطلاعرسانی حوزه
تاریخ اسلامی را می توان به دو مرحله مطالعاتی تقسیم کرد:
۱- سیر در تاریخ اسلام:
-فروغ ابدیت، سبحانی، جعفر
-تاریخ اسلام (از جاهلیت تا رحلت پیامبر اسلام)، مهدی پیشوایی، قم، دفتر نشر معارف،۱۳۸۳
– منتهی الآمال (حاج شیخ عباس قمی) ۲ جلد، اتشارات وحدت بخش، ۱۳۸۶
– تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، رسول جعفریان، انتشارات انصاریان، قم، ۱۳۸۵
– حماسه حسینی جلد ۱ و ۲ شهید مطهری
– خدمات متقابل اسلام و ایران شهید مطهری
– فلسفه تاریخ (۱- ۴) شهید مطهری
– سیری در سیره ائمه اطهار علیهم السلام (شهید مطهری)
– نهضتهای اسلامی درصد ساله اخیر (شهید مطهری)
– نقش دین در تحولات تاریخی (پانزده گفتار) (شهید مطهری)
– نقش حادثه کربلا در تحول تاریخ اسلامی (پانزده گفتار) (شهید مطهری)
– احیای تفکر اسلامی (شهید مطهری )
– سیر تطور کلام شیعه از عصر غیبت تا خواجه نصیر طوسی، محمد صفر جبرئیلی،سازمان انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی(در این کتاب، عصر هایی که در آن عصر، عده ای از شخصیت ها موجب رشد و نمو تفکر کلامی اسلام و شیعه بوده اند مورد بررسی قرار گرفته است. )
– مروج الذهب (علی بن حسین مسعودی)
مسعودی در سه کتاب «اخبار الزمان», «الکتاب الاوسط», و نهایتاً «مروج الذهب»، تاریخ جهان و ملل مختلف را به صورت موضوعی و با توجه به علل و اسباب وقوع حوادث تدوین کرد. کتاب «مروج الذهب» دارای دو بخش است: تاریخ پیش از بعثت و تاریخ مسلمانان تا سال ۳۳۶ هجری. او با ترکیب روشهای موضوعی و زمانی، علاوه بر تاریخ مسلمانان، به تمدن، فرهنگ، و اندیشه اقلیتها نیز پرداخت و با افزودن داستانها و لطایف، خوانایی کتاب را بالا برد. این آثر با استفاده از دانش جغرافیایی و منطق عقلانی، به یکی از مهمترین منابع تاریخی عمومی تبدیل شده است و ترجمهای از آن به فارسی توسط ابو القاسم پاینده منتشر شده است.
2- فرق و مذاهب (ملل و نحل)
– فرق و مذاهب کلامی (ربانی گلپایگانی) ناشر: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی”ص” وابسته به جامعه المصطفی “ص” العالیه
– آشنایی با فرق و مذاهب (رضا برنجکار )
– تاریخ شیعه و فرقه های آن تا قرن چهارم؛ محمد جواد مشکور، تهران، کتاب فروشی اشراقی، ۱۳۶۲ ش
– فرهنگ فرق اسلامی، محمدجواد مشکور، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵،
– آیین وهابیت ( آیت الله سبحانی)
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیاب های دانشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.