معرفی استاد
سید محمدحسین حسینی لاله‌زاری تهرانی(1۳۴۵-1۴1۶ق) معروف به علامه طهرانی از شاگردان علامه طباطبایی و از عالمان شیعه در قرن چهاردهم و پانزدهم هجری قمری است. وی در عرفان نزد سید هاشم حداد و شیخ عباس قوچانی شاگردی کرد.
علامه تهرانی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی از امام خمینی حمایت می‌کرد. طهرانی در موضوعات مختلف علوم اسلامی آثاری دارد که مجموعه آنها در قالب دوره علوم و معارف اسلام شناخته می‌شود.
مقدمه
آنچه مشاهده می‌کنید، سیر مطالعاتی آثار علامه طهرانی بر اساس پیشنهاد موسسه ترجمه و نشر علوم و معارف اسلام میباشد که به پیوست تقدیم می گردد.
مـؤسّسۀ تـرجـمه و نشـر دورة عـلوم و مـعارف اسـلام، بـه تحقیق و تنظیم مجـموعۀ آثـار حـضرت عـلّامـه طهـرانی ره پـرداخـته، و بـه مـوازات چـاپ و نشـر این آثـار، تـرجـمۀ آن را بـه زبـانهـاي عـربی، انگلیسی،
اردو و … ارائه مینماید.
مجـموعۀ تـألیفات حـضرت عـلّامـه آیۀ االله حسینی طهـرانی ره شـامـل دو بـخش «دورة عـلوم و مـعارف اسـلام» و
دیگر مکتوبات ایشان میباشد. دورة علوم و معارف، به قرار ذیل میباشد:
دورة معارف:
- (1) االله شناسی (3 جلد)
- (2) امام شناسی (18 جلد)
- (3) معاد شناسی (10 جلد)
أخلاق و حکمت و عرفان:
- رسالۀ سیر و سلوك بحرالعلوم
- رسالۀ لبّ اللباب در سیر و سلوك اُولی الألباب
- توحید علمی و عینی
- مهرتابان
- روح مجرّد
أبحاث تفسیري:
- .1 رسالۀ بدیعۀ (عربی)
.2 • ترجمۀ رسالۀ بدیعه
.3 • رسالۀ نوین
بحث های علمی و فقهی:
- 1 رسالۀٌ حَولَ مَسأَلۀِ رُؤیَۀِ الهِلال (عربی)
- احیای حکومت اسلام:
- ولایت فقیه در حکومت اسلام (4 جلد)
- نور ملکوت قرآن (4 جلد)
- نگرشی بر مقاله بسط و قبض تئوریک شریعت
- رساله نکاحیه: کاهش جمعیت و پیامدهای سنگین بر پیکر مسلمین
- نامه نقد و اصلاح پیش‌نویس قانون اساسی علامه طهرانی
أبحاث تاریخی:
.1 • لَمَعات الحسین
.2 هدیّۀ غدیریّه: دو نامۀ سیاه و سپید
دیگر مکتوبـات علامه طهرانی شـامـل: تـقریرات درس خـارج اصـول آیۀ االله خـوئی، تـقریرات درس خـارج فـقه و اصـول
آیۀ االله حـاج شیخ حسین حـلّی، تـقریرات درس خـارج فـقه آیۀ الـله شـاهـرودي، جُـنگهـا (32 جـلد)،
رسـالـههـاي فقهی و … میبـاشـد. مجـموعۀ دورة عـلوم و مـعارف بـه چـاپ رسیده و دیگر آثـار علامه نیز بـرخی بـه چـاپ رسیده و الباقی آن در دست اقدام میباشد.
سیر مطالعاتی سطح ۱:
- معاد شناسی ج ۱ و ۲ این مجموعه ده جلدی به بررسی مباحث حشر و معاد از منظر آیات، روایات، براهین عقلی و مشاهدات قلبی پرداخته و کیفیت سیر انسان در دنیا و انتقال به آخرت و مراحل حرکت او به سوی خداوند را توضیح می‌دهد.
عناوین مهم:
جلد ۱: حقیقت دنیا، حقیقت مرگ، علّت ترس از مرگ. قبض روح و مشاهدات در حال احتضار. مراحل مردن و تجربه‌های مرتبط با آن. جلد ۲: ملحق شدن مؤمنان به اولیاء خدا و منکران به اولیاء شیطان (لحوق)، برزخ و صورت‌های برزخی.
۲. مهر تابان ـ بخش نخست
یادنامهٔ استاد مؤلّف، حضرت آیت‌الله علامه طباطبایی قدس‌سره، شامل دو بخش است. بخش نخست به زندگینامه و روش‌های علمی، فلسفی، عرفانی و تفسیری ایشان و همچنین احوال دیگر بزرگان می‌پردازد.۳. رسالۀ لبّ اللباب، در سیر و سلوک اولی‌الألباب
این رساله، درس‌های علّامه طباطبائی در قم است که با وجود حجم کم خود، حاوی دوره‌ای ارزشمند از عرفان عملی میباشد. کتاب پس از بررسی سیر کلی به سوی خدا، به مراحل پیش از عالم خلوص پرداخته و کیفیت سیر الی الله را به دو صورت اجمالی و تفصیلی ارائه می‌دهد. در ادامه، شرائط لازم سلوک در بیست و پنج مورد بیان شده و در پایان به طرق مختلف «نفی خواطر» اشاره شده است.
۴. لَمَعاتُ الحسین
جزوه‌ای شامل کلمات و مواعظ حضرت سیّد الشّهداء أبا عبدالله الحسین علیه السّلام، به همراه مدارک معتبر و ترجمه آن‌هاست. این کتاب به طور مختصر تهیه شده تا بتوان آن را روی پرده‌ها و تابلوها نوشت و در معرض دید عزاداران حسینی قرار داد. همچنین قابلیت حفظ کردن دارد. در این اثر، به سیر نهضت حسینی و مقتل آن بزرگوار اشاره شده و نکات ارزنده‌ای در ترسیم چهره حقیقی نهضت و اهداف آن گنجانده شده است.
۵. روح مجرّد
یادنامه استاد عرفانی، حاج سیّد هاشم حدّاد، یکی از برجسته‌ترین شاگردان آیة الله العظمی حاج سیّد علی قاضی است. این کتاب به بررسی کیفیت زندگی و سیره عملی ایشان، سفرهای مؤلف، مباحث توحیدی عمیق، لزوم تبعیت از استاد کامل در سلوک، دفاع از عرفان و عرفا، و رد اتهامات محیی الدین عربی و معنای وحدت وجود می‌پردازد.
در این اثر شیرین و بدیع، به مناسبت، مطالبی نغز از مرحوم آیة الله قاضی نیز ذکر شده است.
۶. امام شناسی – جلد ۱ تا ۵
این مجموعه که مشتمل است بر ۲۷۰ درس در هجده جلد، حاوی مسائل تفسیری، روائی، تاریخی، اجتماعی، کلامی و فلسفی حول مسألۀ ولایت و امامت، علی الخصوص حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام میباشد. این مباحث بصورت درس‌های استدلالی برگرفته از آیات قرآن و روایات مورد قبول شیعه و سنّی بالأخص با استفاده از منابع اهل‌سنّت تنظیم شده است.
مهم ترین موضوعات:
1. عصمت انبیاء و أئمّه علیهم السّلام.
2. تفسیر آیۀ اولی الأمر – وصایت أمیرالمؤمنین علیه السّلام.
3. معرفت امام – شناخت شیعه – تفسیر آیۀ تطهیر.
4. فضائل أمیرالمؤمنین علیه السّلام.
5. ولایت (حقیقت ولایت – توحید و ولایت – تفسیر آیۀ ولایت).
۷. رسالۀ نوین
موضوع این کتاب تفسیر آیۀ «إنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ اثنَا عَشَرَ شَهرًا فِی کِتـبِ اللَه» و خطبۀ رسول‌خدا صلّی الله علیه و آله وسلّم در مِنی و آیۀ نسیء است. این کتاب بر لزوم استفاده از تاریخ هجری قمری تأکید دارد و مشروعیت تبدیل آن به شمسی را نقد می‌کند. به موضوعاتی همچون تأثیر اجانب در تغییر تاریخ مسلمانان، تطابق ماه‌های قمری با فطرت انسان، اهمیت ساعت غروب در اسلام، نادرستی احیای ملیت در مقابل اسلام و عدم مشروعیت نوروز می‌پردازد.
۸. نور ملکوت قرآن – جلد ۱ و ۳ و ۴
مباحث این مجموعۀ چهار جلدی راجع است به قرآن کریم و مباحث متعدّد مرتبط با این کتاب آسمانی، که به مناسبت برخی مباحث، مطالب گسترده و متنوّعی در آن جمع آوری گردیده است.
أهمّ موضوعات و مباحث
جلد۱: قرآن، راهنما به بهترین آئین هاست، بحث «سُبل سلام» و ذکر مصادیق آن.
جلد۳ : منطق توحیدی قرآن، سیر قرآن در «آیات أنفُسی»، قرائت و تلاوت قرآن، بحثی دربارۀ بردگی در اسلام.
جلد۴: سیر قرآن در «آیات آفاقی»، عربی بودن قرآن، جمع آوری و کتابت قرآن، بحثی از تورات و انجیل، بحث تواتر قرائات.
۹. وظیفۀ فرد مسلمان در احیای حکومت اسلام
حضرت علّامه آیة الله حاج سیّد محمدحسین حسینی طهرانی قدّس سرّه الشّریف، در پی درخواست جمعی از طلّاب و فضلای حوزۀ علمیّه و استفسار از وظیفۀ خود بعد از رحلت رهبر فقید انقلاب رضوان الله علیه، مطالبی پیرامون سرّ لزوم تشکیل حکومت اسلام و نقل وقایعی تاریخی دربارۀ شروع و تکوّن انقلاب اسلامی و رشد و به ثمرنشستن آن و لزوم حمایت از نظام اسلامی و پیروی از ولایت فقیه، در ضمن شش جلسه بیان داشته‌اند.
در طبع دوم کتاب، مقدمه‌ای از لجنۀ تحقیق مؤسّسهٔ ترجمه و نشر آثار معظمٌ له ارائه گردیده که به بررسی سیر فعالیت‌های سیاسی و اندیشۀ سیاسی ایشان می‌پردازد.
همچنین در ضمائم کتاب، شامل رسالۀ دولت اسلام، خطبۀ عید فطر سال ۱۳۹۹ هجری قمری (۱۳۵۸ ش)، مقایسۀ پیش‌نویس قانون اساسی و نامهٔ حضرت علّامۀ مؤلّف (ره) در نقد و اصلاح آن، و متن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و تصاویری از برخی مدارک منتشر گردیده است.
۱۰. ترجمۀ رسالۀ بدیعه
سلسله مباحث استدلالی ذیل تفسیر آیۀ : الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَآء، با رویکرد تفسیری، روائی، فقهی، علمی و اجتماعی دربارۀ فلسفۀ حقوق زن از نظر اسلام، تساوی حقوق مرد و زن و معنای صحیح آن، شرکت زنان در منصب‌های اجتماعی، و عدم جواز تصدّی قضاوت و حکومت و إفتاء و نمایندگی مجلس برای زنان.
اصل رساله به زبان عربی است، ولی به خاطر اهمیت موضوع به فارسی نیز ترجمه شده است.
برخی از اهمّ عناوین: در نظام عالم، حقّ هیچ موجودی ضایع نشده است؛ عدالت در رعایت ظرفیّت‌هاست نه تساوی؛ خداوند تحمّل کارهای سنگین را از دوش زن برداشته‌است.
۱۱. رسالۀ نکاحیّه: کاهش جمعیّت ضربه ای سهمگین بر پیکر مسلمین
این کتاب شامل دو بخش است: بخش نخست درباره ازدواج در اسلام و اهمیت تکثیر اولاد و ارزش یک فرد مسلمان میباشد. بخش دوم، سیزده تذییلات را بررسی می‌کند که مسأله کنترل جمعیت را از دیدگاه اسلام تحلیل و بررسی کرده و سیاست‌های مکارانه استکبار را در راستای کاهش قدرت مسلمانان آشکار می‌سازد.
از آنجا که این طرح استعماری در فاصلۀ کوتاهی پس از ارتحال رهبر کبیر انقلاب رحمة الله علیه در قالب تنظیم خانواده و کنترل جمعیّت صورت پذیرفت، مرحوم علّامه مؤلّف (قدّه) در همان زمان با روشن بینی خاصّی إقدام به تألیف و نشر این کتاب نمودند. و نسبت به غلط بودن این مسیر و عواقب آن هشدار دادند.
۱۲. سرّ الفتوح، ناظر بر پرواز روح – به ضمیمۀ رسالۀ فقهای حکیم
کتاب سرّالفتوح دارای دو بخش میباشد: بخش اوّل به نقد و بررسی سه إشکال اصلی و اساسی در کتاب پرواز روح پرداخته و شالودۀ فکری مؤلّف آن کتاب و استاد ایشان را نقد مینماید: مطلب اوّل : دربارۀ استاد در سیر و سلوک، مطلب دوّم : دربارۀ علم فلسفه، مطلب سوّم: دربارۀ نهایت سیر معرفتی انسان. و بخش دوّم تعلیقه‌های معظّمٌ له است که در حاشیۀ کتاب پرواز روح مرقوم داشته اند که در اینجا بصورت یکجا جمع آوری گردیده است.
«فقهای حکیم» رسالۀ مختصری است در أهمّیّت و لزوم خواندن علم حکمت و عرفان، که در آن نام جمع کثیری از علماء بزرگ و فقهای عالی‌رتبۀ تشیّع از صدر اسلام تا کنون آورده شده‌است که ایشان در عین دارا بودن مقام فقه و حدیث، به علم فلسفه و عرفان اهتمام أکید داشته و در هر دو رشته متخصّص بوده‌اند.
این دو اثر به همراه مقدّمه و تحقیقاتی که از طرف لجنۀ تحقیق و تنظیم آثار معظّمٌ له آورده شده به چاپ رسیده است.
یادنامه‌ها:
۱. آیت نور
اين يادنامه به بررسى گوشه‌هائى از زندگى شخصيّت كم‌نظير دورۀ معاصر مرحوم حضرت علّامه آية الله حاج سيّد محمّد حسين حسينى طهرانى أعلى اللهُ مقامَه الشّريف می‌پردازد؛ شخصيّتى كه از خصوصيّات و صفات ممتازى برخوردار بوده و در جمع بين علوم ظاهرى و باطنى در اوج قرار داشت، و محضر بزرگان وادى معرفت و سلوك إلى الله را ادراك و در تحت تربيتشان به منتهاى كمال إلهى خويش نائل آمد.
در اين کتاب که توسّط چند تن از فضلاء تدوین شده است، مطالبى که ایشان پيرامون خويش در لابلاى آثارشان، به تناسب مقام، بيان فرموده‌اند، استخراج و در خطّ سيرى تاريخى ثبت گردیده است.
اصلی ترین عناوین کتاب: خاندان و عشیره، تولّد، کودکی و نوجوانی، آغاز طلبگی و دوران تحصیل در قم، هجرت به نجف و تحصیل علوم ظاهری و باطنی، بازگشت به طهران و تجلّی علمی و عملی و سیاسی، تداوم سیر الی الله در عین انجام وظائف سیاسی و اجتماعی، هجرت به مشهد مقدّس، گوشه‌هائی از بعد علمی، گوشه هائی از بعد عملی، دوستان، فرزندان، ابتلائات، وصیّت‌نامه، ارتحال.
۲. نورمجرد – ۳ جلد
این کتاب یادنامۀ عارف بالله و بأمرالله، سیدالطّائفتین حضرت علّامه آيةالله حاج سيّد محمّدحسين حسينى طهرانى قدّس الله نفسَه الزّکیّه میباشد که حاوی مجموعه‌ای از نوشتجات و فرمایشات حضرت آیةالله حاج سیّد محمدصادق حسینی طهرانی مدّظلّه العالی (فرزند ارشد مرحوم علّامه) است و در لجنۀ علمی مؤسّسه تحریر و تدوین گردیده است.
این کتاب دارای چهار بخش کلّی است: ۱. علم و تحصیل، شامل: حیات علمی، و توصیه ها و رهنمودهائی به طالبین علم. ۲. سلوک و عرفان، شامل: حیات سلوکی و عرفانی، طریقۀ سلوکی و عرفانی، و دوستان و رفقای سلوکی. ۳. سیرۀ عملی فردی، شامل: سیرۀ عبادی، سیرۀ اخلاقی و زندگی فردی، سیرۀ خانوادگی. ۴. سیرۀ عملی اجتماعی.
سیر مطالعاتی سطح ۲:
۱. امام شناسی – جلد ۶ تا ۱۸
أهمّ موضوعات و مطالب جلد ۶: مبحث غدیر _ حجّة الوداع
جلد ۷ : مبحث غدیر _ آیۀ یا أیّها الرّسول بلّغ …. حدیث من کنت مولاه …؛
مابقی مجلدها:
۸ : مبحث غدیر _ آیۀ الیوم أکملت لکم دینکم، غصب خلافت؛
۹ : مبحث غدیر – استدلال‌ها به حدیث غدیر، عید غدیر؛
۱۰: حدیث انت منّی بمنزلة هارون من موسی؛
۱۱: قضاوت‌های أمیرالمؤمنین علیه السّلام؛
۱۲ : علوم أمیرالمؤمنین علیه السّلام؛
۱۳: حدیث إنّی تارک فیکم الثّقلین…؛
۱۴ : تقدّم شیعه بر دیگران در کتابت و تدوین حدیث، و نخستین تألیفات شیعه در صدر اسلام؛
۱۵: صحیفۀ سجّادیّه؛
۱۶ و ۱۷: تقدّم داشتن و مؤسّس بودن شیعه در جمیع علوم اسلامی، مکتب علمی حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام؛
۱۸: علوم متنوّع حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام، جنایات معاویه.
۲. رسالۀ مودّت
این مجموعه شامل سخنرانی‌هایی در تفسیر آیۀ شریفه «قل لا أسألکم علیه أجراً الّا المودّة فی القربی» است که علّامۀ مؤلّف قدس سره در سال ۱۳۹۱ هجری قمری در مسجد قائم طهران ایراد فرموده و در همان زمان به نگارش مباحثی برای بازنویسی در آینده پرداخته‌اند.
این مجموعه با بررسی آیات و روایات مرتبط با آیۀ شریفۀ مودّت، به نقد و ردّ تفاسیر عامّه دربارۀ آیۀ شریفه پرداخته، و برخی از وقایع پس از رحلت رسول خدا صلّی الله علیه وآله تا شهادت حضرت فاطمۀ زهرا سلام الله علیها را نقل و بررسی مینماید.
۳. معاد شناسی – جلد ۳ تا ۱۰
أهمّ مطالب و موضوعات:
۳: خصوصیّات عالم قبر و برزخ، و نحوۀ ارتباط آن عالم با دنیا؛
۴: قیامت، نفخ صور، علائم پیدایش قیامت؛
۵: حقیقت قیامت، وجه الله و وجه موجودات؛
۶: حشر، معاد جسمانی عنصری (نظر بدیع علّامۀ مؤلّف)، نامۀ أعمال؛
۷: گواهی بر أعمال، گواهان و شرائط آنها؛
۸: صراط، میزان، سؤال و حساب؛
۹: شفاعت، شفیعان، شفاعت شوندگان؛
۱۰: أعراف، بهشت، جهنّم، خلود و جاودانگی در بهشت و جهنّم.
- ۴. رسالۀ سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم
- یک دوره اصول عرفان و قواعد سیر و سلوک إلی الله، طریقه و آثار آن؛ به همراه شرح تفصیلی مطالب کتاب توسّط علّامۀ مؤلّف (قدّه) در پاورقی، و نیز مقدّمه‌ای از ایشان دربارۀ شرح حال مرحوم علّامۀ بحرالعلوم و صحّت انتساب این رساله به ایشان.
- برخی از أهمّ عناوین: طرح کلّی سلوک إلی الله، خاصیّت عدد چهل، خصوصیّات مخلَصین و عالم خلوص، روش عملی سلوک، شرائط استاد سلوکی، ۲۵ شرط در سلوک إلی الله، آثار سلوک و اقسام واردات و مکاشفات.
- ۵. نگرشی بر مقالۀ قبض و بسط تئوریک دکتر عبدالکریم سروش (نور ملکوت قرآن جلد۲)
علّامۀ مؤلّف قدّس سرّه در جلد دوّم نور ملکوت قرآن به نقد و ردّ برخی از اشتباهات و کج‌فهمی‌ها از قرآن کریم پرداخته‌اند؛ مانند کتاب خلقت انسان (نظریّۀ تکامل) و کتاب تکامل در قرآن و کتاب راه طی شده و مقالۀ بسط و قبض تئوریک شریعت، که قسمت اخیر به جهت أهمّیّت موضوع و بنا به پیشنهاد یکی از علماء بطور مستقل نیز به چاپ رسیده است.
معظّمٌ له طیّ ده اشکال عمده و اصلی، مطالب صاحب مقاله را در این مقاله و بخشی دیگر از نوشتجاتش مورد نقد و ردّ قرارداده و از ایراداتی که در این طرز فکر به قرآن و تمامی مقدّسات و حقائق وارد شده است، به متقن‌ترین وجه پاسخ گفته اند.
برخی از أهمّ عناوین کتاب: اصالت و أبدیّت دین الهی و محدودیّت فهم بشری، تفاوت برهان و استقراء، بی‌ارزشی فرضیّه‌ها و تئوری‌های بدون برهان، رویگردانی روشنفکران از مبانی اسلامی در اثر فرهنگ خارجی.
- 6. الله شناسی – ۳ جلد
مجموعه ای است از مباحث شناخت پروردگار متعال، همچون : توحید ذاتی و أسمائی و أفعالی، کیفیّت پیدایش عالم آفرینش، حقیقت ولایت و ربط موجودات با ذات پروردگار، فناء و لقاء الله.
برخی از اهمّ عناوین و موضوعات:
خدا را می‌توان دید؛
خداوند عاشق ما سوی، و ما سوی عاشق اوست؛
خداوند همه جا هست، چشم بگشا و ببین؛
غیر از عارفان، جمیع مردم خدا را با دیدۀ دوبین می نگرند؛
حشویّه و شیخیّه و قشریّه از خداوند نصیبی ندارند؛
راههای مختلف خدا شناسی غیر از طریقۀ شهود و فناء و لقاء الله همگی کج و معوج و تاریک هستند.
- ۷. مهر تابان – بخش دوّم
بخش دوّم یادنامۀ مرحوم علّامۀ طباطبائی، اختصاص دارد به مصاحبات و سؤال‌و‌جواب‌های علّامۀ مؤلّف با علّامۀ طباطبائی (رهما) که در شش محور تنظیم شده است. ابحاث قرآنی، ابحاث فلسفی، ابحاث عرفانی، ابحاث اخلاقی، ابحاث علمی و ابحاث تاریخی.
أهمّ عناوین: حقیقت توحید ذات حقّ متعال، حروف مقطّعۀ قرآن، نفی تثلیث در مسیحیّت، کیفیّت آفرینش انسان، کیفیّت نزول وحی، حروف أبجد، طیّ الأرض، بحث تفصیلی دربارۀ بقاء أعیان ثابته در حال فناء، رمزی از قیام حضرت امام زمان علیه السّلام، کتابت قرآن، عدم تحریف قرآن.
- ۸. ولایت فقیه در حکومت اسلام – ۴ جلد
بحثی است جامع دربارۀ ولایت فقیه و الگوی حکومت اسلام، برگرفته از سلسله دروس علّامۀ مؤلّف (قدّه) در این موضوع، این درس‌ها مباحثی است متّخذ از قرآن کریم و احادیث معصومین علیهم السّلام دربارۀ حقیقت ولایت معصوم علیه‌السّلام و ولایت فقیه جامع الشّرائط، ادلّۀ ولایت فقیه، شرائط و أحکام ولایت فقیه و حدود آن، نحوۀ حکومت در اسلام و وظیفۀ مردم در قبال آن.
أهمّ عناوین و موضوعات:
حاکم باید از خود گذشته و به خدا پیوسته باشد؛
ملاک اعلمیّت، اعلمیّت به قرآن است؛
تشخیص و تعیین ولیّ فقیه به عهدۀ اهل خبره است نه رأی اکثریّت مردم؛
وظیفۀ اوّلیّۀ ولیّ فقیه، إقامۀ نماز، أخذ زکوة، امر به معروف، نهی از منکر، إقامه عدل و حفظ حقوق است.
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیاب سیر های مطالعاتی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
