معرفی استاد
مرتضی مطهری (۱۲۹۸-۱۳۵۸ ه.ش)، مشهور به استاد مطهری و شهید مطهری، متفکر، محقق، عالم، نویسنده، مدرس و یکی از دانشمندان اسلام‌شناس در قرن چهاردهم بود.
او شاگرد امام خمینی و علامه طباطبایی بوده که توانست در تمامی رشته‌های معارف اسلامی، صاحب‌نظری ژرف‌اندیش و محققی دقیق و در پاره‌ای از حوزه‌ها همچون فلسفه، فقه و اصول فقه در قله اجتهاد قرار گیرد. شهید مطهری از اساتید فلسفه و کلام اسلامی و تفسیر قرآن بود و آثاری بسیاری هم در موضوعات مختلف نگاشته است.
سیر مطالعاتی:
انسان و ایمان
مجموعه «مقدمه‌اى بر جهان‌بینى اسلامى» شامل شش جلد با این عناوین است: انسان و ایمان، جهان‌بینى توحیدى، وحى و نبوت، انسان در قرآن، جامعه و تاریخ، زندگى جاوید یا حیات اخروى. این مجموعه شش جلدى آخرین اثر نگارشى استاد شهید مطهری به شمار مى‌آید. انگیزه ایشان از نگارش این مجموعه، بیشتر رفع شبهات و نمایاندن انحرافات فکرى در زمینه اصول دین بوده است. این مجموعه در واقع یک دوره اصول عقاید است (غیر از مسئله امامت که در کتاب «امامت و رهبرى» بحث گردیده است) و از سبکى بدیع و بیانى شیوا برخوردار است و براى آنکه کتاب درسى قرار گیرد مناسب به نظر می‌رسد.
این کتاب، اولین جلد از مجموعه جهان‌بینی اسلامی است. در این کتاب، قلمرو انسان در ناحیه آگاهی‌ها و خواسته‌ها در مقایسه با حیوان مورد بررسى قرار گرفته و ملاک امتیاز انسان از حیوان، علم و ایمان دانسته است. رابطه علم و ایمان و آثار و فواید ایمان مذهبى، از بحث‌هاى دیگر این کتاب است. در ادامه پس از طرح ضرورت وجود مکتب و ایدئولوژى و برشمردن انواع ایدئولوى، مکتب اسلام به عنوان مکتبى جامع و همه‌جانبه مورد توجه واقع گردیده است. منابع تفکر در اسلام (طبیعت، تاریخ و ضمیر انسان) بحث پایانى کتاب را تشکیل مى‌دهد.
جهان‌بینی توحیدی
مجموعه «مقدمه‌اى بر جهان‌بینى اسلامى» شامل شش جلد با این عناوین است: انسان و ایمان، جهان‌بینى توحیدى، وحى و نبوت، انسان در قرآن، جامعه و تاریخ، زندگى جاوید یا حیات اخروى. این مجموعه شش جلدى آخرین اثر نگارشى استاد شهید مطهری به شمار مى‌آید. انگیزه ایشان از نگارش این مجموعه، بیشتر رفع شبهات و نمایاندن انحرافات فکرى در زمینه اصول دین بوده است. این مجموعه در واقع یک دوره اصول عقاید است (غیر از مسئله امامت که در کتاب «امامت و رهبرى» بحث شده است) و از سبکى بدیع و بیانى شیوا برخوردار است و براى آنکه کتاب درسى قرار گیرد مناسب به نظر می‌رسد.
این کتاب، دومین جلد از مجموعه مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی است. در این کتاب ابتدا پس از تعریف جهان‌بینى، انواع جهان‌بینى‌ها (علمى، فلسفى، مذهبى) معرفى و جهان‌بینى توحیدى به طور عام و جهان‌بینى اسلامى به طور خاص، واجد تمام ویژگی‌هاى یک جهان‌بینى خوب دانسته گردیده است. در ادامه کتاب، مراتب و درجات توحید و شرک و در خاتمه تاریخچه اصل عدل در فرهنگ اسلامى ذکر گردیده است.
وحی و نبوت
مجموعه «مقدمه‌اى بر جهان‌بینى اسلامى» شامل شش جلد با این عناوین است: انسان و ایمان، جهان‌بینى توحیدى، وحى و نبوت، انسان در قرآن، جامعه و تاریخ، زندگى جاوید یا حیات اخروى. این مجموعه شش جلدى آخرین اثر نگارشى استاد شهید مطهری به شمار مى‌آید. انگیزه ایشان از نگارش این مجموعه، بیشتر رفع شبهات و نمایاندن انحرافات فکرى در زمینه اصول دین بوده است. این مجموعه در واقع یک دوره اصول عقاید است (غیر از مسئله امامت که در کتاب «امامت و رهبرى» بحث شده است) و از سبکى بدیع و بیانى شیوا برخوردار است و براى آنکه کتاب درسى قرار گیرد مناسب به نظر می‌رسد.
این کتاب، سومین جلد از مجموعه جهان‌بینی توحیدی است. بحث «هدایت عامّه» حسن مطلع این کتاب را تشکیل مى‌دهد. اختصاصات پیامبران (اعجاز، عصمت، خلوص نیت…)، نقش تاریخى پیامبران و هدف نبوت‌ها و بعثت‌ها از دیگر مباحث روشنگر این کتاب است. در بخش دیگرى از این کتاب، قرآن به عنوان معجزه ختمیه و جنبه‌هاى اعجاز آن مورد دقت و بررسى قرار گرفته است. مشخصات شناخت‌شناسى، جهان‌بینى و ایدئولوژى اسلامى و نیز سیره پیامبر اسلام و صفات ممتاز آن حضرت در ابعاد گوناگون حیات فردى و اجتماعى، پایان‌بخش این کتاب است.
انسان در قرآن
مجموعه «مقدمه‌اى بر جهان‌بینى اسلامى» شامل شش جلد با این عناوین است: انسان و ایمان، جهان‌بینى توحیدى، وحى و نبوت، انسان در قرآن، جامعه و تاریخ، زندگى جاوید یا حیات اخروى. این مجموعه شش جلدى آخرین اثر نگارشى استاد شهید مطهری به شمار مى‌آید. انگیزه ایشان از نگارش این مجموعه، بیشتر رفع شبهات و نمایاندن انحرافات فکرى در زمینه اصول دین بوده است. این مجموعه در واقع یک دوره اصول عقاید است (غیر از مسئله امامت که در کتاب «امامت و رهبرى» بحث گردیده است) و از سبکى بدیع و بیانى شیوا برخوردار است و براى آنکه کتاب درسى قرار گیرد مناسب به نظر می‌رسد.
این کتاب، چهارمین جلد از مجموعه جهان‌بینی توحیدی است. این کتاب به معرفى انسان قرآنى مى‌پردازد، انسانى چند بعدى که سرشار از جاذبه‌هاى معنوى همچون علم و دانایى، خیر اخلاقى و… است. در عین حال محدودیت‌هایى مانند وراثت و محیط طبیعى و جغرافیایى، چنین انسانى را فرا گرفته است و او به حکم عقل و علم از یک طرف و اراده و ایمان از طرف دیگر، تغییراتى در این عوامل محدودکننده ایجاد مى‌کند و آن‌ها را با خواست‌هاى خویش منطبق مى‌سازد. بخش پایانى کتاب به بیان انواع خودآگاهى‌ها (فطرى، فلسفى، جهانى، طبقاتى، ملى، انسانى، عرفانى و پیامبرانه) اختصاص یافته است.
گریز از ایمان و گریز از عمل
این کتاب تنظیم شده هفت جلسه سخنرانى استاد شهید مطهرى است. استاد شهید در این مباحث به مسئله ایمان و عمل از نگاه جدیدى پرداخته‌اند و گریزگاه‌ها از ایمان را که بیشتر در دنیاى اروپا مطرح بوده و گریزگاه‌ها از عمل را که بیشتر در جهان اسلام مطرح بوده است بیان و تشریح کرده‌اند که حاوى مطالب نغز و بدیع فراوان است.
خرید کتاب گریز از ایمان و گریز از عمل
زندگی جاوید یا حیات اخروی
مجموعه «مقدمه‌اى بر جهان‌بینى اسلامى» شامل شش جلد با این عناوین است: انسان و ایمان، جهان‌بینى توحیدى، وحى و نبوت، انسان در قرآن، جامعه و تاریخ، زندگى جاوید یا حیات اخروى. این مجموعه شش جلدى آخرین اثر نگارشى استاد شهید مطهری به شمار مى‌آید. انگیزه ایشان از نگارش این مجموعه، بیشتر رفع شبهات و نمایاندن انحرافات فکرى در زمینه اصول دین بوده است. این مجموعه در واقع یک دوره اصول عقاید است (غیر از مسئله امامت که در کتاب «امامت و رهبرى» بحث شده است) و از سبکى بدیع و بیانى شیوا برخوردار است و براى آنکه کتاب درسى قرار گیرد مناسب به نظر می‌رسد.
این کتاب ششمین جلد از مجموعه «مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی» است. در بخش اول این کتاب راه شناخت خدا، راه شناخت جهان و راه شناخت روح و نفس انسان به عنوان راه‌هاى گوناگون ایمان به زندگى جاوید معرفى شده‌اند. در بخش دوم، موضوع اصالت روح و بقاء روح پس از مرگ مورد بحث قرار گرفته و بخش پایانى به زندگى پس از مرگ یعنى عالم برزخ و قیامت کبرى اختصاص یافته است و استدلال‌هایى از قرآن آورده شده است.
خرید کتاب زندگی جاوید یا حیات اخروی
انسان و سرنوشت
این کتاب با مقدمه‌ای تحت عنوان «علل انحطاط مسلمین» آغاز می‌شود. در این مقدمه، موضوعاتی مانند اعتقاد به سرنوشت و قضا و قدر بررسی گردیده است. هدف اصلی کتاب، پاسخ به دو پرسش است:
۱. آیا اعتقاد به سرنوشت، همان‌طور که برخی ادعا می‌کنند، باعث سستی و تنبلی می‌شود و به انحطاط می‌انجامد؟ یا اگر به درستی تعلیم داده شود، چنین تأثیر منفی ندارد؟
۲. اسلام این مسئله را چگونه تعلیم داده است و این تعالیم چه تأثیری بر روحیه پیروان اسلام داشته یا می‌تواند داشته باشد؟
استاد شهید مطهری در این کتاب، با تحلیل دقیق، شبهات مربوط به نسبت آزادی و اراده انسان با قضا و قدر الهی را پاسخ می‌دهد. او تحلیلی روشن و درست از این موضوع ارائه می‌کند که برای خواننده بسیار مفید است.
عدل الهی
این کتاب حاصل چند سخنرانی استاد شهید مطهری در حسینیه ارشاد است. در آن، ابتدا اصل مسئله «عدل الهی» به روشنی طرح شده است. سپس مسائل مرتبط مانند تبعیض‌ها، تفاوت‌ها، قضا و قدر، شرور و مجازات‌های اخروی به‌صورت استدلالی بررسی شده‌اند. کتاب در یک مقدمه و نه بخش تنظیم شده است.
نکته مهم این کتاب، بیان شیوا و روان مباحث فلسفی و کلامی است. این مباحث به‌گونه‌ای ارائه شده‌اند که حتی برای کسانی که با مفاهیم فلسفی آشنا نیستند، قابل فهم و مفید است. استاد مطهری در مقدمه اشاره کرده‌اند که مطالب این کتاب، پاسخ عمومی به پرسش‌های مکرر افراد درباره این موضوعات است.
جهان‌بینی الهی و جهان‌بینی مادی
استاد شهید آیت‌الله مطهری در مقاله‌ای با عنوان «جهان‌بینى الهى و جهان‌بینى مادى»، که در حدود سال ۱۳۵۰ شمسی نوشته‌اند، به بررسی وجوه افتراق این دو جهان‌بینى پرداخته‌اند. ایشان در این مقاله، طرح غلط مسئله از سوی مادی‌مسلکان برای نامعقول جلوه دادن منطق الهیون را تحلیل کرده‌اند. همچنین، اصول و پایه‌های واقعی این دو جهان‌بینى را تشریح نموده و چهره واقعی جهان‌بینى الهى را به‌خوبی نشان داده‌اند. ایشان ثابت کرده‌اند که این جهان‌بینى می‌تواند تکیه‌گاه یک ایدئولوژی واقعی باشد و آن را از اتهامات مادی‌مسلکان مبرّا ساخته‌اند.
خرید کتاب جهان‌بینی الهی و جهان‌بینی مادی
امامت و رهبری
بحث امامت و رهبرى از جمله مباحث مناقشه‌برانگیز در میان مذاهب اسلامى است. این بحث در این کتاب به گونه‌اى مطرح شده که براى یک مسلمان غیرشیعى نیز مفید و مؤثر است، زیرا همچون سایر آثار استاد شهید مطهرى از روح علمى و انصاف و واقع‌بینى برخوردار بوده و از تنگ‌نظرى و تعصب بیجا بدور مى‌باشد. از جمله عناوین این کتاب مى‌توان به این عناوین اشاره کرد: معانى و مراتب امامت، بررسى کلامى مسئله امامت، امامت در قرآن و حدیث. یکى از محاسن و مزایاى این کتاب، پرسش و پاسخ‌هاى موجود در پایان هر جلسه سخنرانى است که مباحث مطرح شده را مصداقى‌تر نموده و زوایاى پنهان آن را از طریق پاسخ‌هاى روشنگر استاد مطهرى آشکار و نمایان ساخته است.
ولاءها و ولایت‌ها
موضوع «ولایت» و «ولیّ» از مهمترین موضوعات در مکتب جهان‌شمول اسلام است. استاد شهید مطهری در این کتاب، این موضوع را از ابعاد و جوانب گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار داده‌اند. ایشان پس از ارائه تعریفی جامع از واژه «ولایت» و «ولیّ» و نیز موارد استعمال لفظ «مولی»، به تقسیم ولاء به ولاء منفی و ولاء اثباتی (عام و خاص) می‌پردازند. بخش اعظم کتاب به بیان مشروح انواع ولاء اثباتی خاص اختصاص داده است. در این بخش، مباحث جالبی مانند عصمت پیامبر و امام، شئون گوناگون پیامبر اکرم(ص)، ولایت تکوینی، معجزه و… مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
توحید
این کتاب شامل هفده جلسه سخنرانی استاد شهید مطهری درباره «توحید» در سال‌های ۴۶ و ۴۷ شمسی است. در بخش اول، مسئله توحید و امکان اثبات وجود خدا مطرح است. فصول بعدی به راه‌های اثبات خدا، مانند راه فطرت، علمی و فلسفی (برهان نظم، محرک اول، سینوی و وجودی) می‌پردازد.
در فصل «پاسخ به شبهات»، دو موضوع مهم بررسی گردیده است:
۱. سازگاری تکامل با توحید، با تحلیل نظریه داروین.
۲. مسئله شرور و فلسفه وجود آن در نظام عالم.
این کتاب به‌طور جامع به توحید و شبهات مرتبط با آن پاسخ می‌دهد.
نبوت
این کتاب مجموعه‌ای از چهارده جلسه سخنرانی استاد شهید مطهری است. سبک بحث ایشان کاملاً ابتکاری است. این سبک در قالب خاصی مانند متکلمین یا فلاسفه جای نمی‌گیرد. استاد مطهری با احاطه بر نظرات متکلمین و فلاسفه در این زمینه، و با توجه به نظریات علوم انسانی جدید (مانند روان‌شناسی) و شبهات موجود، طریق مخصوصی را طی کرده‌اند. سؤالات مطرح در پایان جلسات نیز در تعیین مسیر بحث مؤثر بوده است.
استاد شهید مطالب خود را در چهار بخش دسته‌بندی کرده‌اند: «راه‌های اثبات نبوت»، «وحی»، «معجزه» و «اعجاز قرآن». ایشان درباره ماهیت «وحی» و ماهیت «معجزه» به تفصیل سخن رانده‌اند. این موضوعات معمولاً در کتاب‌های کلامی کمتر مورد بحث قرار می‌گیرند.
معاد
این کتاب مجموعه‌اى است مشتمل بر ده جلسه سخنرانی استاد شهید مطهری. در این جلسات، علاوه بر نظریات مشهور درباره معاد، نظریه جدیدى که از ناحیه برخى روشنفکران مسلمان ابراز و در واقع معاد را به «تجدید حیات مادى دنیا به شکل دیگر» تفسیر کرده‌اند نیز به تفصیل مورد بررسى قرار گرفته و با اظهارات پایه‌گذار این نظریه، گاهى بحث حالت مناظره به خود گرفته و این امر بر جذابیت آن افزوده است. سبک بحث در این کتاب، همچون سبک بحث در کتاب‌هاى «توحید»،«نبوت» و «امامت و رهبرى» یک سبک جدید است و در یک قالب خاص نمى‌گنجد و مخصوصاً به نظریات جدید درباره معاد و یا نظریات جدید علمى مرتبط با مسئله معاد نیز توجه گردیده است.
ختم نبوت
این کتاب در اصل مقاله‌اى بوده است به قلم استاد شهید مطهرى که در سال 1347 هجرى شمسى در کتاب محمد(ص) خاتم پیامبران ـ که از سوى مؤسسه حسینیه ارشاد و زیر نظر آن شهید منتشر شد ـ به چاپ رسید و پس از آن و در زمان حیات استاد نیز به صورت رساله‌اى کوچک انتشار یافت. مباحث این کتاب با کتاب «خاتمیت» همپوشانى دارد و هردو یک هدف را دنبال مى‌کنند. عناوین مباحث مطرح در این کتاب عبارتند از: راز ختم نبوت، جبر تاریخ، نیازمندیها، مقتضیات زمان، تحرک و انعطاف، اجتهاد.
خاتمیت
بحث خاتمیت یا ختم نبوت از مباحث جذاب و جالبى است که با موضوع انطباق اسلام با شرایط مختلف زمانى ارتباط مستقیم و تنگاتنگ دارد. استاد شهید مطهرى در این کتاب، این موضوع را از ابعاد و جوانب گوناگون آن مورد بحث قرار داده و فلسفه ختم نبوت تشریعى را با ذکر مثال‌هایى، به طور روشن و واضح بیان کرده‌اند. مهمترین عناوین این کتاب عبارتند از: خاتمیت در قرآن و حدیث، تعلیمات اسلام و هدف‌هاى پایان‌ناپذیر، ارکان خاتمیت، نقش علما در دین خاتم.
علل گرایش به مادیگری
این کتاب به نقد و بررسی بخشی از تاریخ عقاید و اندیشه‌های بشری می‌پردازد. موضوع اصلی آن، اثبات یا انکار خداوند است که از دیرباز تاکنون ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. استاد شهید مطهری در این کتاب، علل گرایش به مادی‌گرایی را بررسی می‌کند. او مهمترین این عوامل را چنین برمی‌شمارد: نارسایی مفاهیم دینی کلیسا، نارسایی مفاهیم فلسفی غرب، نارسایی مفاهیم اجتماعی و سیاسی، نقص روش‌های تبلیغی، و جو نامساعد اخلاقی و اجتماعی.
در بخش پایانی کتاب، استاد شهید راه‌هایی برای مبارزه با مادی‌گرایی پیشنهاد می‌کند. این راه‌ها عبارتند از: ارائه مکتب الهی پاسخگو به نیازهای فکری، استوار کردن حقوق سیاسی و اجتماعی بر این مکتب، مبارزه با هرج‌ومرج تبلیغاتی، ایجاد محیط اخلاقی و اجتماعی مساعد، و بازگرداندن حماسه به مفاهیم اسلامی.
خرید کتاب علل گرایش به مادیگری
هدف زندگی
یکی از پرسش‌های اساسی هر فرد که پاسخ بدان سرنوشت او را تعیین می‌کند، این پرسش است: «هدف زندگی چیست؟» این پرسش در حوزه تعابیر اسلامی معادل پرسش درباره هدف بعثت پیامبران و بالاتر، هدف آفرینش است. استاد شهید مطهری در این کتاب با عنایت به آموزه‌های اسلامی، به این پرسش مهم پاسخ درخور و مناسب داده است. عناوین فصول مختلف کتاب به خوبی بیانگر نگاه عمیق استاد به این موضوع است: هدف خلقت و بعثت انبیاء، ریشه اخلاق فردی و اجتماعی، مکتب و جهان‌بینی، ایمان و کمال انسان، بررسی نظریات مختلف درباره کمال انسان و نظریه اسلام.
خدا در اندیشه انسان
این کتاب تنظیم پنج جلسه سخنرانى است که در سال 1354 شمسى و در جمعى که اکثریت آن‌ها را دانشجویان و قشر تحصیل‌کرده تشکیل داده بودند توسط استاد شهید مطهرى ایراد گردیده است. این مباحث درباره شناخت خدا و ریشه پیدایش فکر خدا در بشر با توجه به شبهات مطرح از طرف دانشمندان ماتریالیست است که در ضمن آن به نقادى ذهن انسان نیز پرداخته است. مباحث این کتاب، بحث ممتازى در خداشناسى و برخى مسائل مرتبط با آن از نظر محتوا و سبک بیان است.
خدا در زندگی انسان
این کتاب تنظیم شش جلسه سخنرانى استاد شهید مطهرى در سال 1354 شمسى است. این مباحث در واقع مکمل مباحث کتاب «خدا در اندیشه انسان» است، زیرا «خدا در اندیشه انسان» توحید نظرى و این کتاب توحید عملى را توضیح داده است. این سخنرانی‌ها در ایام فاطمیه ایراد گریده است، لذا استاد شهید در پایان هریک ذکر مصیبت کرده‌اند که نوع و کیفیت این ذکر مصیبت‌ها مى‌تواند درس‌آموز باشد.
فطری بودن دین
در انسان یک استعداد و میل و محرک نهفته‌ای در زمینه گرایش‌های دینی وجود دارد. اما این که این میل و محرک نهفته چگونه جریان پیدا کند بستگی دارد که چگونه هدایت و رهبری گردد. ولی به هرحال این مبدأ جوشش در انسان وجود دارد. فطری بودن دین به معنای این نیست که انسان، دیندار به دنیا می‌آید. اگر انسان دیندارِ بالفعل به دنیا بیاید دیگر احتیاجی به پیغمبران نیست که بیایند برای مردم دین بیاورند و تعلیمات بدهند و مردم را هدایت کنند. (صفحه 112 کتاب)
اصول فلسفه و روش رئالیسم جلد پنجم
این کتاب یک مجموعه پنج‌جلدی نوشته‌ی علامه سید محمدحسین طباطبایی(ره) است. استاد شهید مطهری در شرح و تبیین مطالب آن، مقدمه‌ها و پاورقی‌های جامعی افزوده‌اند. در این مجلدات، چهارده مقاله فلسفی بررسی شده‌اند. برخی از این مقالات عبارتند از: رئالیسم و ایده‌آلیسم، علم و ادراک، ارزش معلومات، پیدایش کثرت در ادراکات، ادراکات اعتباری، مسائل وجود، و الهیات بالمعنى الاخص. این کتاب، علاوه بر ارائه‌ی یک دوره فلسفه اسلامی، نقش مهمی در مبارزه با افکار مادی‌گرایی ایفا کرده است.
خرید کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم جلد پنجم
منبع: انتشارات صدرا
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیاب های دانشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
