هر موجودی در این عالم هدفی دارد که بر اساس ساختار آن موجود معلوم می شود. انسان هم از این قاعده مستثنی نیست، انسان نیز هدفی دارد که رسیدن به آن هدف سعادت واقعی اوست و دین که تامینکننده سعادت واقعی انسان است، مسیر رسیدن به هدف او را ترسیم میکند. چنین نگاهی به دین موجب میشود نگاه به دین نظاممند شده و برخورد با دین به مثابه راهنمایی کاربردی در پیچ و خم زندگی باشد. این نگاه آن هنگام رخ میدهد که انسان تولدی دوباره از عادات و غرایز پیدا کرده و به خود نگاهی نو داشته و انسان را کلید فهم کتاب هستی و کتاب دین بداند. اندیشه استاد علی صفایی بر اساس این نگاه بنا شده است و بستر مناسبی برای سیر فکری جویندگان حقیقت و سعادت است. سیر مطالعاتی تولدی دوباره سیری فکری است که نه فقط با پای مطالعه، بلکه با پای تفکر و عمل پیموده میشود. پیمایشی که از جریان فکری آغاز شده و به جریان وجودی انسان رسیده و نهایتا جریانی اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. این دوره مطالعاتی در سه فصل و نه گام، بر اساس مبانی اندیشه استاد تدوین شده و تقریباً تمام ی کتابهای استاد در این مسیر مرور میشود. برخی از گامها علاوه بر کتاب اصلی دارای کتابهای تکمیلی نیز هستند که مطالعه این کتب نیز سفارش میشود.
فصل 1: تولد انسان از خود
در فصل اول با مبانی رشد انسان آشنا می شویم. در این فصل انسان از غرایز و عادات خود متولد شده و با خود برخوردی دوباره دارد و متوجه میشود هدف و مسیر رسیدن به این هدف چیست و در این مسیر احتیاج به شناخت چه مبانی نظری و نیازهای عملی دارد. و در این مرحله ضرورت وجود راهبر این مسیر و ویژگیهای راهبری که خود مسیر رشد را طی کرده و زیر و بم راه را کاملا میشناسند، معلوم میگردد. لذا فصل اول در پنج گامِ هدفشناسی، مسیرشناسی، مبانیشناسی، نیازشناسی و راهبر شناسی تدوین شده است
هدفشناسی
- کتاب رشد: تببین ضرورت وجود هدف و اثبات «رشد» به عنوان هدف انسان.
- کتاب عوامل رشد، رکود و انحطاط: توضیح تفصیلی هدف و باز تعریف مولفههای مختلف دینی با توجه به این هدف و نقش آنها در رشد و خسر.
مسیرشناسی
- صراط: شناخت مسیر رسیدن به این هدف، پس از شناخت هدف.
تکمیلی:
- فوز سالک: توصیف مراحل سلوک الی الله و آسیبشناسی آن.
- اخبات: توصیف مراحل نهایی سلوک
مبانیشناسی
- مسئولیت و سازندگی (تا صفحه 197): طی این مسیر احتیاج به آمادگی داشته و این آمادگی به واسطه تربیت و هدایتی است که دین برای ما به ارمغان میآورد. در این کتاب به دین به مثابه نظام تربیتی نگاه شده و خواهیم آموخت دین چه مبانی و ریشههایی را در انسان برای رسیدن به آن هدف ارائه می دهد.
تکمیلی:
- نامههای بلوغ: آشنایی با بینشهای لازم برای گرایشات و سلوک اخلاقی و فهم جایگاه اخلاق و عمل در مسیر رشد.
- اندیشه من: نقد و بررسی دین با میزان هدف و باز تعریف مبانی دینی و تبیین برتری دین نسبت به مکاتب دیگر برای پاسخگویی به نیازهای بشر.
نیازشناسی
- حرکت: تبیین نیازهای حرکت چه در رابطه با خود انسان و چه در رابطه با دیگران و چه در رابطه با محیط.
- جمعها و حاصل جمعها: طرح نیازهای حرکت جمعی و توصیف عوامل و اهداف جمع دینی و تعیین عوامل افزایش بهرهروی در این جمعها.
راهبرشناسی
- غدیر: تبیین حقیقت ولایت و جایگاه امام و نسبت ایشان با هدف انسان.
- عاشورا: تحلیل حرکت امام حسین و هدف قیام او و تحلیل جایگاه امام در پرتو این هدف.
- تو میآیی: تبیین ضرورت وجود امام و وظیفه ما نسبت به ایشان.
تکمیلی:
- وارثان عاشورا: طرح اضطرار به امامت و وظیفه ما نسبت به امام.
- روزهای فاطمه: شرح خطبه فدکیه. تبیین جایگاه ولایت از زبان حضرت زهرا سلام الله علیها.
فصل2: بلوغ انسان در جامعه
پس از آنکه در فصل قبل مقدمات رشد فراهم و انسان عازم حرکت در مسیر توحید شد به فصل دوم حرکت وارد میشود. که همان مسئولیت انسان در برخورد با جامعه است. در این فصل است که تولد انسان از خود به بلوغ خویش میرسد و حرکت انسان در جامعه شکل خود را پیدا میکند. این فصل که با گام ششم یعنی مسئولیتشناسی طرح میشود خود مراحلی دارد که در نسبت با شرایط و اهداف توضیح پیدا میکند
روشنگری و سازندگی
- انسان در دو فصل: آشنایی با اصول روشهای سازندگی انسان در دو فصل قبل و بعد از بلوغ.
- مسئولیت و سازندگی (ج 2): بررسی روشهای مختلف برخوردی نسبت به روحیههای مختلف.
تکمیلی:
- روابط متکامل زن و مرد: تبیین مدیریت روابط زوجین با نگاه تربیتی به مجموعه خانواده.
- تربیت کودک: تبیین خصوصیات مورد نیاز کودک در پیش از بلوغ برای تضمین تربیت و سعادت وی در زندگی و چگونگی نهادینه کردن این خصوصیات.
آمادهسازی و فریادگری
انتظار: پس از روشنگری به واسطه بینات، نوبت به آماده سازی جامعه برای تحول بنیادین است. طرح مرحله آمادهسازی جامعه برای تشکیل جامعه بر اساس مبانی دینی و تبیین چگونگی شکل و روابط جامعه و تشکلها بر اساس مبانی دینی.
پنهانکاری و مبارزه
- تقیه: آشنایی با مرحله تقیه و فهم دقیق معنای آن به عنوان نوعی مبارزه پنهانی و نفوذ در دشمن.
- قیام: طرح مرحله قیام پس از آماده سازی و ضعیف کردن دشمن به واسطه نفوذ در او.
نگهداری و محافظت
پس از قیام پیروزی ارزشهای توحیدی در جامعه، کار تمام نمیشود بلکه باید این ارزشها در قالب حکومت دینی مستقر شوند تا بتوانیم به محافظت و نگهدارى و توسعه و گسترش آنچه که به دست آوردهایم مشغول شویم.
- از معرفت دینی تا حکومت دینی: تبیین مبانی حکومت دینی و طرح شبهات مطرح شده پیرامون آن و پاسخ آن.
- اهداف حکومت دینی: بر اساس اهدافی که دین برای حکومت تعیین میکند، شکل و معیار انتخاب حاکم و خصوصیات حاکم تعیین میشود
- مشکلات حکومت دینی: مشکلات حکومت دینی در فرض حضور و غیبت معصوم چیست و چگونه باید به آن برخورد کرد.
تکمیلی:
- فقر: شناخت ابعاد مسئله فقر و راه های مبارزه با آن در مسیر نگهداری و محافظت از جامعه دینی.
- انفاق: تبیین جایگاه انفاق و بررسی ابعاد آن به عنوان راه مبارزه با فقر در نظام تربیتی و اجتماعی.
فصل3: فهم عمیق مبانی رشد
فصول و گامهای طی شده، همه بر اساس فهم عمیق از دین شکل میگیرد. اگر میخواهیم پس از زاده شدن به زادن و پس از تولد به تولید روی بیاوریم باید به آن فهم عمیق دست یافته و مبانی حرکت و رشد آدمی در دین را بر اساس منابع و روشهای صحیح دینی و عقلی بشناسیم. لذا است که در فصل سوم با سه گام به این فهم عمیق روی میآوریم؛ در گام اول این فصل روشهای شناخت و در گام دوم منابع دین و در گام سوم شبهاتی که در دیگر مکاتب نسبت به این حرکت مطرح است، بررسی می شود
روششناسی
آموزش ادبیات:
- استاد و درس؛ روش آموزش: شناخت و تحلیل روش آموزشی علوم دینی و حوزوی به منظور بهرهگیری بیشتر از این علوم به عنوان دریچه ورود به شناخت دین.
- استاد و درس؛ صرف و نحو: آموزش زبان عربی به عنوان زبان اصلی منابع شناخت دین؛ یعنی قرآن و روایات به روشی نوین.
تکمیلی:
- استاد و درس ادبیات، هنر، نقد: معرفی شاخصههای شناخت هنر و ادبیات اصیل به عنوان نقشی تعیینکننده در ارائه مفاهیم دینی.
- ذهنیت و زاویه دید: تطبیق اصول و معیارهای ادبیات و هنر برروی آثار مختلف ادبی معاصر.
روش برداشت:
- روش برداشت از قرآن: طرح روش فهم قرآن بر اساس موازین خود قرآن.
- روش برداشت از نهج البلاغه: طرح روش فهم روایات و بالاخص نهج البلاغه.
تکمیلی:
- درآمدی بر علم اصول: بررسی اصول فقه به عنوان روش استخراج احکام و نظامات دینی و تبیین مسائلی بدیع در این علم برای طرح فقه در وسعت دین و جامعه.
روش تبلیغ:
- خط انتقال معارف: تبیین روش انتقال معارف دینی به نسلهای بعد.
تکمیلی:
- روحانیت و حوزه: بررسی ساختار های حوزه به عنوان مهمترین مرکز تبلیغ دین، نهاد و ارائه پبشنهاداتی برای بهبود وضعیت آن
منبعشناسی
- قرآن:
- تطهیر با جاری قرآن جلد1: تفسیر نوین و نگاهی نو به برخی از سورههای جزء 30
- تطهیر باجاری قرآن جلد2: تفسیر نوین و نگاهی نو به سوره بقره
- تطهیر با جاری قرآن جلد 3: تفسیر نوین و نگاهی نو به سوره آل عمران، مدثر و …)
تکمیلی:
- حیات برتر: ارائهی فهمی کاربردی و عمیق از معاد بر اساس آیات قرآنی.
- حقیقت حج: طرح مراحل و مناسک حج بر اساس تفسیر آیات مربوط به حج.
روایات و ادعیه:
- بشنو از نی: تبیین حالات انسان در رابطه با خدا و چگونگی برخورد فرد با خدا در سلوک در ضمن شرح دعای ابوحمزه ثمالی.
- چهل حدیث از امام حسین: تبیین سبک زندگی دینی و بندگی خداوند بر اساس چهل حدیث از سیدالشهدا.
تکمیلی:
- خورشید در خاک نشسته: شرح دعاهای روزانه حضرت زهرا سلام الله علیها.
- شرح دعای مکارم الاخلاق: درآمدی بر نظام اخلاقی اسلام در ضمن شرح دعای مکارم الاخلاق.
- روزگار ستمگر: شرح خطبه 32 نهج البلاغه.
- بهار رویش: مروری بر دعاهای ورود و وداع ماه مبارک رمضان.
تاریخ
- نگاهی به تاریخ معاصر ایران: معرفی تاریخ به عنوان منبع شناخت و طرح معیارهای فهم و نقد حرکات اجتماعی.
شبههشناسی
- روش نقد جلد1: طرح نقد مکتبها بر اساس نقد اهداف آن مکاتب.
- روش نقد جلد2: تبیین و نقد آرمان آزادی در مکاتب لیبرالیستی طرح نقش آزادی حقیقی در سلوک انسان.
- روش نقد جلد3: تبیین و نقد آرمان آگاهی و عرفان و نقد و بررسی نقدهای به دور از درک حقیقت عرفان.
- روش نقد جلد 4: تبیین و نقد آرمان تکامل با فهم مارکسیستی.
- روش نقد جلد5: تبیین و نقد آرمان تکامل در آرا برخی از فلاسفه اگزیستانسیالیسم به عنوان یک شاخه مهم فلسفه معاصر.
تکمیلی:
- بررسی: بررسی و نقد شبهات مطرح شده نسبت به احکام دینی به شکل بنایی و مبنایی.
- نقدی بر هرمونتیک: بررسی و نقد شبهات مطرح شده در کلام جدید خصوصا مباحث طرح شده از آقای مجتهد شبستری در کتاب هرمونتیک کتاب و سنت.
- از وحدت تا جدایی: بررسی و نقد شبهات فلسفه دینی آقای سروش
- پاسخی به پیام نهضت آزادی: بررسی و نقد روش نهضت آزادی در برداشت از منابع دینی درباره مسایل اجتماعی و سیاسی