برای تحقق روش عملی اصلاح تدریس رایج در حوزه های علمیه، کارهای زیر باید انجام گیرد:
تغییر در آموزش
گذشت که بررسیهای آثار آموزش در حوزه، گواه بر عدم توفیق نظام آموزشی است. این امر دلیل بر نادرستی فرآیند آموزش میباشد. بنابراین جهت رسیدن به اهداف آموزش، مانند استفاده از آن در زندگی و بهرهگیری از آن در رسیدن به سعادت، باید این وضع فعلی تغییر پیدا كند.
عبور از وضع موجود
با عنایت به عدم موفقیت وضع موجود، تغییر و عبور از وضع كنونی باید صورت بگیرد؛ چرا كه برای رسیدن به آموزش مطلوب لازم است وضع موجود شناسایی و اگر نواقصی دارد، با ایجاد تغییرات لازم از آن عبور كرد.
رسیدن به وضع مطلوب
مشخص شد وضع كنونی آموزش، ما را به اهداف مورد نظر و سعادت انسانی نمیرساند و باید از آن عبور كرد، حال این مسأله پیش میآید كه عبور به كجا باید باشد؟
پاسخ این است كه عبور به وضع مطلوب. وضع مطلوب آموزش این است كه تمام مؤلفههای دخیل در این امر نقش خود را درست انجام دهند. و آن تلاش برای استفاده از آموزش در زندگی است.
ایجاد تغییر با اصلاح نگرش به تدریس
حال كه روشن شد، باید آموزش در حوزه های علمیه تغییر یابد و از وضع كنونی به وضع مطلوب عبور كرد. این سؤال رخ مینماید كه این تغییر از چه طریقی انجام میگیرد؟
به نظر میرسد، باید نگرش آسیبزا به آموزش و تدریس اصلاح شود. تدریس، فرآیندی است که یادگیری را در پی دارد. یادگیری متوقف بر فهم است و فهم مراتب و سطوح متعدد دارد. در نگاه درست، یادگیری فرایندی است که منجر به تغییر نسبتاً پایدار در رفتار آموزنده میشود.
|
یادگیری فرایندی است که منجر به تغییر نسبتاً پایدار در رفتار آموزنده میشود. |
ولی نگرش موجود به آموزش این است كه فهم صرف انتقال اطلاعات تلقی میباشد. لازم است این نگاه تصمیمگیران آموزش در حوزه و مدرسان و طالبان علوم دینی، به امر آموزش و تدریس تصحیح شود. بدین معنا که در نظر و عمل، فهم را انتقال صرف اطلاعات ندانند، بلکه بپذیرند که آموزش باید منجر به کشف روابط هر جزء با کل و روابط هر کل با کلهای دیگر شود و موجب تغییر نسبتاً پایدار در رفتار آموزنده گردد.
تغییر برای رسیدن به اثر مطلوب
تغییر در آموزش برای رسیدن به هدف مطلوب، یعنی ایجاد توانایی كشف روابط در فراگیر و به وجود آمدن تغییر در رفتار دانش پژوه.
روش فعال تفکر محور تدریس
گفتیم نگاه به روش تدریس طی مراحلی باید تصحیح شود. افزون بر این باید در عمل نیز روش صحیح و کارآمد را بکار گرفت. یکی از روشهای کارآمد در تدریس، روش فعال تفکر محور و حل مسئله است. در این روش تدریس کمک میکند تا یادگیرنده خود به پاسخ صحیح برسد، به نحوی که موجب تغییر رفتار در وی شود. فرایند این روش عبارتند از:
طرح سؤال ابتدای هر درس
برای این که طلاب نقش فعال در کلاس داشته باشند، در آغاز پرسشی از سوی استاد مطرح شود. این پرسش باید به نحوی باشد که دانش پژوهان آن را بفهمند و از طریق آن به مسئله مورد بررسی درس پی ببرند.
اثبات ضرورت دانستن مسئله
افراد در هر کاری به دنبال فایده آن هستند. انسان در نگاه نخست به مسائل در پی کشف رابطه آن با زندگی است و در صورتی به آن رغبت نشان خواهد داد که نقش مثبت در زندگیاش داشته باشد. در کلاس رابطه مسئله با زندگی دانش پژوهان و نقش مثبت حل آن در سعادت ایشان تبیین میشود. و نیز ضرر نداستن آن بر متعلم روشن میگردد. این امر میتواند با ذکر مثالها انجام گیرد.
ایجاد زمینه تفکر شخصی
پس از بیان پرسش و ضرورت حل مسئله، مدرس کمک میکند تا یادگیران به تفکر در اطراف مسئله و متغیرات مربوط بپردازند. یادگیر تلاش میکند با استفاده از داشتههای خود و مطالعه منابع در دسترس پاسخ مسئله را بیابد.
شکلدهی مشاوره گروهی در باره مسئله
اعضا در داخل گروه نظرات خود را میخوانند و با هم مقایسه میکنند و با مشاوره به یک نظر گروهی میرسند. یکی از اعضا نظر گروه را در کلاس بیان میکند.
اصلاح نظر گروهی با مقایسه آن با نظر اهل فن به کمک یادگیران
نظریه بدست آمده از تلاش گروه، با نظرات دیگری که از سوی اهل فن مطرح شده است، توسط خود یادگیران مقایسه میشود. اگر این دیدگاه با آنها ناسازگاری داشت، یا باید نظریه خود را اصلاح کنند و یا ضعف نظریه رقیب را مشخص کرده و نکات را اصلاحی بیان نمایند.
سنجش نظر نهایی با عنایت به حقایق خارجی
برای بالا بردن درجه اطمینان، نظر حاصل از تلاش گروه، به کمک مدرس سنجش میشود. این کار با عنایت به حقایق خارجی و اجرای آن با تطبیق بر مصادیق صورت میگیرد. پاسخ مثبت دریافت شده، نشان از قوت علمی نظریه است.
نتایج یادداشت
1. آسیب مرکزی تدریس، تلقی نادرست از فهم و یادگیری است.
2. نگاه مدیران آموزشی، مدرسان، و دانشطلبان به فهم و یاد گیری باید تصحیح شود به نحوی که نگرشها به آموزش از تلقی صرف انتقال اطلاعات به آموزش منجر به تغییر رفتار تغییر یابد.
3. فرمول تغییر آموزش، شناسایی نواقص تلقی موجود از آموزش، عبور از آن یعنی اصلاح نگرشها برای رسیدن به هدف مورد نظر از جمله ایجاد تغییر در رفتار فراگیر است.
4. با طرح مسئله و سؤال و کمک به فراگیران برای تلاش فردی و گروهی مقایسه آنها، زمینه برای رسید آنها به پاسخ پرسشها فراهم میشود.
منابع یادداشت:
1. آقا زاده، محرم، راهنمای روشهای نوین تدریس، تهران، آییژ، چاپ دوم، بهار 1385.
2. واسطی، عبدالحمید، راهنمای تدریس بر اساس نگرش اسلام به علم و علمآموزی، قم، انتشارات دارالعلم، چاپ اول، 1381.
