گزیده ویدئویی از سخنان استاد محسن جوادی(هیئت امنای دانشگاه ادیان و مذاهب)در دومین هم‌اندیشی اصحاب علوم اسلامی با عنوان «جایگاه نیازهای کاربردی در درختواره علوم اسلامی»تقدیم نگاهتان می‌شود.
ارتباط درختواره با هدف توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی
- بحث اصلی این است که آیا “درختواره علوم اسلامی” به هدف اصلی یعنی توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی کمک می‌کند یا خیر.
- تأکید می‌شود که توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی فرایندی گسترده است و صرفاً متأثر از یک درختواره نیست و عوامل متعددی در آن دخیل هستند.
- سؤال مطرح می‌شود که آیا با نگاه به این درختواره می‌توان دریافت که آیا به این هدف کمک می‌کند یا خیر.
فقدان جامعیت و حذف حوزه‌های مهم علمی در تمدن اسلامی
- انتقاد می‌شود که بسیاری از علوم مهمی که در تمدن اسلامی شکوفا شده‌اند، در این درختواره دیده نشده‌اند.
- درختواره حاضر علوم نجوم، ریاضیات و طب را – که در گذشته در حوزه‌های علمی تدریس می‌شدند – به طور کامل حذف کرده است.
نادیده گرفته شدن علوم بین‌رشته‌ای
- انتقاد دیگر مربوط به عدم توجه به رشته‌های بین‌رشته‌ای است که در حال حاضر در بسیاری از کشورهای دیگر به عنوان رشته‌های مستقل شناخته می‌شوند.
- برای مثال، این درختواره رشته‌های مستقل مانند روانشناسی و اخلاق یا سیاست و حقوق را ادغام نکرده است، بلکه آنها را به صورت مجزا یا با الحاقاتی در کنار دیگر رشته‌ها آورده است.
- این امر نشان‌دهنده نگاه بسته و محدود به علوم اسلامی تلقی می‌شود.
ابهام در مفهوم “نیازهای کاربردی” و شمول مباحث نظری
- مفهوم “نیازهای کاربردی” در درختواره علوم اسلامی روشن نیست. این ابهام موجب شده است که حتی مباحث نظری نیز به اشتباه در دسته نیازهای کاربردی جای بگیرند و مرز بین نیاز عملی و بحث نظری محو شود.
- توسعه مرزهای دانش (مباحث نظری) برای آینده تمدن اسلامی حائز اهمیت است و نباید صرفاً بر نیازهای فعلی متمرکز شد.
- لایه‌های مختلف نیازهای کاربردی (مانند علوم عملی، تصمیم‌گیری، و قواعد تصمیم‌گیری) به خوبی تفکیک نشده‌اند و مسیر مشخصی برای ورود علاقه‌مندان به حوزه‌های مختلف علوم اسلامی (مانند فقه نظری) ارائه نمی‌شود.
فقدان ساختار ترتیبی و ارتباط شبکه‌ای بین دانش‌ها
- این درختواره ساختار ترتیبی روشنی برای ارتباط میان دانش‌های مختلف ارائه نمی‌دهد.
- چگونگی ارتباط و تبادل تجربیات و دستاوردهای رشته‌های مختلف علوم اسلامی مشخص نیست.
- حالت نگاه شبکه‌ای و ارتباطی بین دانش‌ها به خوبی در این درختواره منعکس نشده است که این می‌تواند یک نقطه ضعف تلقی شود.
- به عنوان مثال، مشخص نیست که یک متخصص فقه چگونه می‌تواند با سایر حوزه‌های دانشی مرتبط شود و از دستاوردهای آنها بهره‌مند گردد.
عدم توجه کافی به تاریخ و ارتباطات بین‌المللی، بین‌الادیانی و بین‌المذاهبی
- تاریخ ایران با وجود نقش کلیدی در تمدن اسلامی، در درختواره رشته‌ها جایگاه مناسبی ندارد. این اهمیت حتی شهید مطهری را بر آن داشت تا کتابی در این زمینه تألیف کند.
- ارتباطات علوم اسلامی در سطح بین‌المللی، بین‌الادیانی و بین‌المذاهبی نیز به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است.در حالی که در گذشته، فقه اسلامی از تعامل با فقه اهل سنت رشد کرده است، این درختواره مسیر مشخصی برای این ارتباطات نشان نمی‌دهد.
- تاریخ علم در ایران بیشتر توسط محققان غربی نوشته می‌شود و معرفی چهره‌های برجسته اخلاق و سایر حوزه‌های علمی در جهان اسلام نیازمند توجه بیشتری از سوی حوزه است.
نتیجه‌گیری
“درختواره علوم اسلامی” نیازمند بازنگری اساسی در ابعاد مختلف از جمله جامعیت، توجه به علوم بین‌رشته‌ای، شفاف‌سازی مفهوم نیازهای کاربردی، ایجاد ساختار ارتباطی و شبکه‌ای بین دانش‌ها، و توجه بیشتر به حوزه‌هایی مانند تاریخ و ارتباطات بین‌المللی است. این بازنگری می‌تواند به ارتقاء کارآمدی این درختواره در راستای هدف اصلی آن، یعنی توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی، کمک شایانی نماید.
