جمع بندی نیازها و پرسش‌های دینی جوانان تحصیلکرده نیمه مذهبی

ردیف

مظاهر نوپدید نیاز به‌صورت پرسش
(و عدم کفایت پاسخ‌ها)

ویژگی جامعه هدف

میانگین اولویت

امتیاز نهایی^[1]

تعداد پرسش از نظر گروه کانونی

شدت و فوریت از نظر جامعه هدف

گستردگی و زیربنایی از نظر گروه کانونی

1

دین چه فایده اثبات شده‌ای دارد؟ کدام مشکل مرا برطرف می‌کند و چه تاثیری در موفقیت من دارد؟ چرا در رشد فردی و پیشرفت متدینان نقشی ندارد؟

همه

6

5

4

27

2

چگونه یک زندگی شاد، موفق و لذت‌بخش (از جمله ارتباط جنسی) داشته باشم ولی بی‌دین نباشم؟

همه

6

5

3

24

3

چرا دین، انتخابی نیست؟ چرا آموزشهای دینی اجباری است؟ چرا به ما امر و نهی ‌کند؟ ما در خدمت دین هستیم یا دین برای ماست؟

همه

5

5

4.5

23.75

4

من کیستم؟ چرا وجود دارم (و خلق شده‌ام)؟ معنای زندگی (ومرگ) چیست؟ و چگونه زندگی معنا می‌یابد؟

همه

3

5

5

15

5

چرا دعا و توسل اجابت نمی‌شود و مشکلات من و جامعه حل نمی‌شود؟ خبری نیست؟ خدا دوستم ندارد؟ یا عادل نیست؟

همه

3

5

4

13.5

6

چرا اساساً دختران حق انتخاب در اغلب عرصه‌های زندگی ندارند؟ چرا تبعیض نسبت به دختران وجود دارد؟

دختران

2

5

3

8

7

چرا روحانیت، به لحاظ شخصی موفق نیست؟ فهم دقیق و بروز از دین ندارد؟ و صداقت و اخلاق ندارد؟

همه

2

5

3

8

8

چرا حسادت و خشم و هیجانات من، باید سرکوب شود و خودم نباشم؟

نوجوان

1

5

4

4.5

نسل جدید، بی‌حوصله و مشغول است و از گفتگو درباره دین و حتی تقابل با دین، فراری است. دین، مسئله بسیاری از آنها نیست.

1. نسل جدید، سطحی، بی‌حوصله و مشغول است
2. شبهات و سؤالات دینیِ مطرح، مسئله اصلی جوان نیمه‌مذهبی نیست!
3. نسل جدید اصلاً بحث و مبارزه نمی‌کند و بی‌تفاوت است (آره… تو خوبی)
4. ظهور آتئیسم به‌عنوان یک ایدئولوژی، میان جوانان مذهبی و حتی غیرمذهبی جایی ندارد. لذا بر سر آن نیز گفتگو صورت نمی‌گیرد جوان از دین و تقابل با دین گذشته .
5. فرار از شریعت به‌عنوان یک مزاحم و حتی فرار از گفتگو درباره دین
6. برای دین آن قدر اهمیت و جاذبه و دغدغه‌مندی ندارد که به جز کلاس دینی، پرسشی از دین داشته باشند
7. سؤال و مسئله دختران، خود آنهاست نه دین
8. اساساً نوجوانان به جز درگیری‌های شخصی خودش (مثل بینی) نمی‌تواند تمرکز و دغدغه وسیع داشته باشد و این طبیعی است

عوامل مرتبط با جامعه هدف

28.5

جوان و نوجوان (تا حدی به اقتضای سن و اقتضائات این دوره) احساس بی‌هویتی می‌کند و در عین حال نیازمند یک عامل هویت‌بخش و نجات‌دهنده از احساس بیهودگی و بی‌فایدگی و عدم موفقیت است

1. نیاز به تصور درست از انسان مخلوق در هستی
2. احساس آنها این است که به هیچ نخی وصل نیستند، عدم اتکا و هویت
3. مسئله هویت (استقلال، بلوغ و شخصیت‌جویی) ^[2]
4. محصولات ناظر به معنا و معمای زندگی (مثل کتاب انسان خردمند و مانند آن) بیشتر مورد علاقه است.
5. برخی از پرسش‌ها مربوط به دوره سنی جستجوگری و تمایلات دینی باشد
6. جوان، نیمی از زندگی خود را به اولین کسی خواهد داد که دست او را بگیرد و یک زندگی موفق به او هدیه دهد/ افسردگی و ناکامی
7. سایه انداختن قراردادهای اجتماعی بر هویت فردی آنها، فقدان معنا و هویت انسانی

عوامل مرتبط با جامعه هدف

25

ضعف اخلاق در متدینان جامعه و افراط در رویکرد مناسکی در تربیت دینی

1. اخلاق دینی در متدینان تا حدی کاهش یافته است
2. چالش به خاطر افراط در رویکرد مناسکی در تربیت دینی
3. شکاف بین معرفت دینی و زیست دینی دینداران
4. عدم انتقال نگرش‌های کلان و اسلوب‌های دینی به دینداران به جای تعبدگرایی جزئی
5. عمده مشکلات جوانها، ناشی از نحوه دینداری والدین است.
6. ضعف احساس عزت در فرایند و نتایج دینداری، موجب کاهش دینداری در سطح جامعه شده است

عوامل مرتبط با محیط جامعه

21

حرکت جهان به رهبری غرب به سوی دین‌زدایی از عرصه‌های اجتماعی، به جامعۀ ایرانی نیز سرازیر شده و موجب زدایش بعد ایدئولوژیک دین شده است

1. با توجه به تأثیرات وسیع گفتمان جهانی بر آنها، تأثیر گفتمان‌های درون‌دینی رو به کاهش است.
2. علت زیربنایی اینها، جدال و رقابت تمدنی «ایدئولوژی اسلامی» و «ایدئولوژی مادی غرب» بر سر عرصه‌های واقعی فرهنگ، سبک زندگی، سیاست، اقتصاد و رسانه است
3. اجرای پروژه سکولاریسم در اکثر فرهنگ‌های جهان، در حال پی‌گیری است
4. به تدریج مواجهه جامعه با دین، کمتر از جنس ایدئولوژی است
5. با کارکردهای اجتماعی و سیاسی دین مخالف هستند

عوامل مرتبط با محیط جامعه

20.5

نسبت به فایده، لذت و انتخاب دینی، باوری ندارند و از محدودسازی دین و احساس گناه ناشی از آن، فراری هستند

1. ادبیات و ذهنیت آنها، گویای یک سوگیری پیشین علیه دین به‌عنوان نهاد و متولیان این نهاد (روحانیت) است
2. شاید هم نوعی گزینش سلبی بر اساس متفاوت بودن با کلیشه‌های متدینان و روحانیان باشد
3. آشفتگی جنسی و احساس یأس حاصل از گناه، به انتقام از مذهب منتهی می‌شود
4. احساس گناه مذهبی، آنها را از مذهب متنفر می‌کند
5. از نگاه آنها کلیت دین، نه نیاز و نه لذت و نه انتخاب آنهاست.

عوامل مرتبط با جامعه هدف

18.5

گزینش شخصی از دین بر اساس تمایلات (لذت، اساس انتخابهای آنهاست)

1. نسل جدید، به دنبال لذت محسوس نه عقلی
2. آنها به طور گزینشی به سراغ بخشهای لذت‌بخش دین‌ می‌روند.
3. دین لذت زندگی را می‌گیرد.
4. بسندگی به دین حداقلی، شخصی و فردی و گزینشی (حتی گزینش میان روزه و نماز، میان حجاب و مناسک)

عوامل مرتبط با جامعه هدف

16.5

احساسات جوانی و نوجوانی به خصوص در وضعیت دوری از خانواده، موجب تلاطم عاطفی و نیاز به ارتباط و حمایت عاطفی و برون‌ریزی احساسات می‌شود؛ در حالی که دین، در تضاد با اینها و یا لااقل بی‌تفاوت محسوب می‌شود

1. احساس تبعیض جنیسیتی، غالب دختران، از دختر بودن خود ناراضی هستند. و دچار ضعف هویت جنسیتی به خاطر کژکارکردهای خانواده‌ها هستند.
2. به میزان جدایی از خانواده، از مذهب جدا و دچار افسردگی می‌شوند.
3. نیازهای احساسی به توجه و حمایت عاطفی یعنی حتی احساس مادرانه که موجب ارتباط با جنس مخالف بزرگتر می‌شود
4. آنها معتقدند بر عکس کنترل خشم و حسادت و غضب، باید برون‌ریزی عاطفی داشت
5. خانمها آمادگی بیشتری برای ازدواج دارند و پسران برای ارتباط

عوامل مرتبط با جامعه هدف

16.5

از دین، اطلاع کافی ندارند و از این رو آن را مفید و متعهد به خدمت به انسان نمی‌دانند.

1. عدم شناخت کافی از دین.
2. پرسش اصلی آنها این است که دین برای من است یا من برای دین؟ من به دین خدمت کنم یا دین باید به من خدمت کند و برای زندگی و آرامش و شادی من سودمند باشد؟
3. از نگاه آنها دین، تظاهراتی مذهبی است که بود و نبودش برای ما فایده‌ای ندارند
4. دینداری با دنیا و موفقیت مادی، قابل جمع نیست

عوامل مرتبط با جامعه هدف

15

ضعف تبدیل گزاره‌های دینی به کاربردی و محصول جذاب، مانع جدی برای دین‌داری است.

1. کاربردی نشدن مضامین دینی
2. حکمرانی به علت نفتی بودن، نیازی به ثروت معنوی احساس نمی‌کرده تا مجبور به تبدیل گزاره‌های دینی به محصول جذاب اجتماعی باشد.
3. اولین کسی که او را از افسردگی جدا کند، شیفته‌اش می‌شوند
4. اغلب تکنیک‌های موفقیت و توسعه فردی، در قرآن و روایات وجود دارد و در قالب‌های دیگری با نام انسانیت عرضه می‌شود
5. کارکردی‌تر شدن تبیین ما از دین، پایانی ندارد و در همۀ معارف دینی ممکن نیست

عوامل مرتبط با متولیان دینی

15

گرایش گزینشی به به جنبه‌های معنوی دین موجب گرایش به شبه دین‌ها شده است.

1. به علت نیازسازی توسط فرهنگ غرب، جوان به دنبال انتظارات خاصی از دین است و دین فاقد آن را قبول ندارد
2. اگرچه گرایش معنوی و باوردینی در جهان و ایران شدیداً رو به رشد است، اما نوع خاصی از دینداری به حاشیه رفته است
3. مناسک و ظواهر دینی شدیداً رو به تنزل رفته و بخشی از مناسک به ظاهرغیردینی (مثل یوگا) رشد کرده است
4. رقیب سوم دین‌باوری و دین‌ناباوری، معنویت‌های غیردینی است و تبدیل به شبه‌دین شده است

عوامل مرتبط با محیط جامعه

12.5

تجربۀ دینی در نسل جوان ضعیف است.

1. ضعف در تجربۀ دینی
2. دهه هشتادی‌ها غالباً تجربه دینی ندارند
3. کودکان و نوجوانان امروز، تجربه دینی واقعی از مناسک دینی ندارد و تجربه‌اش تصنعی است. ^[3]

عوامل مرتبط با جامعه هدف

12

تلقی از دین به عنوان یک نهاد رسمی و قدرت سیاسی موجب مقاومت شده است.

1. در نظریه مقاومت، آنها به خاطر تقابل با نهادهای رسمی متولی دین، مقاومت در برابر دینداری می‌کنند
2. گروه یادشده دین را نهاد یا وابسته به نهاد تلقی می‌کند و ارتباط و مواجهه او پاسخی است متناسب با این تلقی
3. خستگی از فقر و تبعیض و ضعف حکمرانی، موجب شده جوانان بر سر دین تلافی کنند.

عوامل مرتبط با متولیان دینی

12

در گزینش دینی آنها، بخشهای غیرقابل توضیح علمی در معارف دینی، قابل اعتماد نیست.

1. احساس می‌کند علم، درست است و قابل اطمینان؛ اما دین برای گذران زندگی نیز قابل اطمینان نیست.
2. در تمامی موارد تقابل و تنافی دین و عقلانیت، ابداً زیر بار نمی‌روند
3. آنها مواجهه گزینشی با دین دارند و معیار آنها علمی بودن، نوبودن، و… است

عوامل مرتبط با جامعه هدف

11.5

ضعف عالمان دینی در تبیین عقلانی و مستند دین و عدم توفیق در پاسخگویی و متراکم شدن پرسش‌ها و اعتراض‌های دینی، موجب عصیان دینی شده است

1. در دانشگاه، عالم دینی پاسخگو نیست
2. به نظر می‌رسد تبیین عقلانی دین، دچار بحران شده باشند
3. تلمبار شدن پرسشها و اعتراضهای دینی، موجب عصیان دینی شده است
4. علما هم مثل جوانان، قرائت شخصی خود را از دین دارند، اما با قدرت به کرسی می‌نشانند.

عوامل مرتبط با متولیان دینی

11.5

تغیرات پرشتاب اجتماعی، تکثر گرایی و عملگرایی، موجب کندی پاسخ نسبت به پرسشهاست.

1. دچارشدن به پلولاریسم لاجرم به پراگماتیسم منتهی می‌شود، یعنی وقتی پرسشها زیاد و در زمان‌های گوناگون تولید می‌شود، پاسخ سریع و کوتاه و عملی مهم است
2. جامعه کنونی، جامعۀ کوتاه‌مدت و پرتغییر است
3. در مسیر تجربه جوانی این نسل، امکان اجرای راه‌حل‌های تربیتی دشوار شده است چون سرعت، ناپایداری و تنوع منابع اطلاعاتی، اجازه چنین مواجهه پایداری را نمی‌دهد

عوامل مرتبط با محیط جامعه

11

دین و اولیای دینی، در ترازی برتر از بشر عادی حرکت می‌کنند و با مختصات انسان عادی، سازگار نیست

1. مهم‌ترین مخاطب تربیت دینی، بزرگسالان هستند نه کودکان و نوجوانان
2. از نگاه آنها، مذهب خیلی سطح بالاست و ما سطح پایین، دین محدودیت‌های ما را درک نمی‌کند، پس به درد ما نمی‌خورد.
3. تلقی اسطوره‌ای از امیرمؤمنان و امام حسین علیهماالسلام و برکناری از سایر ائمه
4. تاریخ و سرگذشت اسلام و اولیای اسلام، هیچ جذابیتی ندارد.

عوامل مرتبط با جامعه هدف

10.5

دین، در تقابل با آزادی و انتخابگری است و ضد زیبایی و هنر و دیگر نیازهای انسانی تلقی می‌شود.

1. جوان امروز، کارکرد دین را امر و نهی نمی‌داند و لذا با این وجه، مخالفت می‌کند
2. تضاد دین با آزادی و خواست‌ها و نیازهای انسانی، موجب پرسش می‌شود
3. احساس می‌کنند دین ضد هنر است‌

عوامل مرتبط با جامعه هدف

8.5

از منظر آنها دین، به عنوان برآورندۀ نیازهای معنوی است و با موفقیت دنیایی، قابل جمع نیست.

1. مواجهه آن با دین به‌عنوان برآورنده نیازهای عمدتاً معنوی، نه یک حقیقت متعالی. لذا نوع دین اهمیتش را از دست داده است.
2. جوان امروز ایرانی (و حتی در سطح جهانی) دغدغه روح دین و معنویت دارد، و نتوانسته آن را از زندگی خود حذف کند.

عوامل مرتبط با جامعه هدف

8