عمر کوتاه است[1] و فرصت‌ها سریع می‌گذرد[2] و این عمر، بزرگ‌ترین سرمایه انسان و جوانی مهم‌ترین دوران زندگی هر فرد است. برای این‌که از این فرصت‌ها به درستی استفاده کنیم، لازم است زمان خود را به بهترین شکل ممکن مدیریت کنیم.
کوتاهی فرصت و از دست رفتن سریعِ آن، گسترۀ وسیع علوم و معارف، وضعیت بحرانی در عرصه فرهنگ، پرکاری دشمن و کم‌کاری و سستی در جبهه خودی، همه و همه اقتضا دارد که آموزش طلاب با حداکثر سرعت و بدون اتلاف کمترین وقت پیش رود.[3]
دقت و سرعت در آموزش
در فرآیند آموزش، باید دقت را با بهره‌وری و سرعت متوازن کنیم. اگر تمرکز زیادی بر دقت باشد اما به بهره‌وری توجه نشود، ممکن است در رسیدن به اهداف تاخیر ایجاد شود یا به نتیجه مطلوب نرسیم. از سوی دیگر، سرعت بالا اگر بدون دقت کافی باشد، نه‌تنها مفید نخواهد بود، بلکه می‌تواند باعث بروز آسیب‌های جدی شود. بنابراین، هر دو جنبه دقت و سرعت باید با هم هماهنگ و متوازن باشند.
راهکار:
1. کم کردن حجم زمانی دروس پیشنهادی حوزه
برای استفاده بهینه از زمان، ضروری است که حجم زمانی دروس حوزه کاهش یابد و در عوض عناوین ضروری و مفید جایگزین شوند تا نقص‌های موجود در برنامه‌های درسی تکمیل گردد.
2. استفاده از متون آموزشی پویا و کارآمد
باید متونی که پویایی و کارآمدی بیشتری دارند به‌عنوان جایگزین یا مکمل برای کتب متداول حوزه استفاده شوند. این متون باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که به سرعت و کارآمدی فرآیند یادگیری کمک کنند.
3. بهره‌گیری از ابزارهای نوین آموزشی
در عصر تکنولوژی، استفاده از ابزارهای نوین آموزشی به‌ویژه ابزارهای دیجیتال و آنلاین ضروری است. این ابزارها می‌توانند به تسهیل یادگیری، دسترسی به منابع آموزشی و تعاملات بین اساتید و طلاب کمک کنند.
4. ارائه دروس در قالب‌های مختلف
دروس باید در قالب‌های متنوعی مانند تمرین محور، مطالعه محور، استاد محور و کارگاهی ارائه شوند. این قالب‌ها با توجه به تفاوت‌های موجود در نوع دروس و اقتضائات طلاب، به بهبود کیفیت آموزش کمک می‌کنند.
5. آموزش روش تحصیل حوزوی[4] و مدیریت زمان
آموزش روش‌های صحیح تحصیل حوزوی و نیز مهارت‌های مدیریت زمان، به طلاب کمک می‌کند تا بتوانند زمان خود را به نحو مؤثری تقسیم و از آن بهره‌برداری بهتری داشته باشند.
6. آموزش طولی و متمرکز[5]
برگزاری دوره‌های آموزشی طولی و متمرکز می‌تواند به طلاب کمک کند تا یادگیری‌هایشان عمیق‌تر و پایدارتر باشد. این نوع آموزش به‌ویژه در موضوعات پیچیده و تخصصی ضروری است.
7. آموزش کارگاهی[6]
آموزش‌های کارگاهی فرصتی است برای طلاب تا بتوانند مطالب علمی را به‌صورت عملی و کاربردی تجربه کنند و مهارت‌های خود را تقویت نمایند.
8. پرهیز از ارائه دروس در حلقات متوالی غیر لازم[7]
درسی که در حلقات متوالی غیرضروری ارائه شود، باعث اتلاف وقت می‌شود و توجه طلاب را از موضوعات مهم و ضروری منحرف می‌کند. لذا باید از این نوع ارائه دروس پرهیز کرد.
9. بهره‌گیری از اساتید قوی، مجرّب و منظم
اساتید با تجربه و منظم نقش مهمی در آموزش دارند. این اساتید باید توانایی انتقال مطالب علمی به‌طور مؤثر و با استفاده از روش‌های نوین آموزشی را داشته باشند.
10. احیای اوقات غیردرسی
اوقات غیردرسی مانند بین الطّلوعین و… فرصتی مناسب برای تقویت ایمان، معنویت و نیز مرور مباحث علمی است. این اوقات باید به‌درستی مدیریت شوند.
11. کاهش ضابطه‌مند تعطیلات
تعطیلات باید به‌طور هدفمند و با برنامه‌ریزی دقیق برگزار شود، به‌ویژه در تابستان که می‌توان از آن به‌عنوان فرصتی برای مطالعه و تکمیل نواقص استفاده کرد.[8]
12. برگزاری امتحانات دوره‌ای
برگزاری امتحانات دوره‌ای می‌تواند به ارزیابی پیشرفت طلاب کمک کند و نقاط ضعف و قوت آنها را مشخص سازد.
13. استفاده از الگوی خوابگاه بجای حجره‌نشینی
استفاده از الگوی خوابگاه به‌جای حجره‌نشینی باعث افزایش تعاملات اجتماعی طلاب و نیز بهبود شرایط رفاهی آنها می‌شود، که در نهایت به بهبود کیفیت تحصیل آنها کمک می‌کند.
14. واگذاری میز اختصاصی به طلاب در کتابخانه
تخصیص میزهای اختصاصی در کتابخانه‌ها به طلاب، این امکان را فراهم می‌آورد که آنها بتوانند در محیطی آرام و مناسب به مطالعه و تحقیق بپردازند.[9]
پاورقی
[1]. امیرالمؤمنین؟ع؟: الْمُدَّهݑُ وَ إِنْ طَالَتْ، قَصِیرَهݑ؛ بحار الأنوار، ج 74، ص 380.
[2]. امیرالمؤمنین؟ع؟: الْفُرْصَهݑُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْر؛ نهج‌البلاغه، حکمت 21.
[3]. خواندنی‌ها زیاد است، وقت بسیار کم و زودگذر است. دامنه علوم حوزوی نیز روز به روز در حال گسترش است و جامعه انتظارات فراوانی دارد. فلذا نمی‌توان عمر را سخاوتمندانه مصرف کرد و وقت را صرف هر کاری نمود. پیامبر اکرم؟ص؟ خطاب به ابوذر می‌فرمایند: كُنْ عَلَى عُمُرِكَ أَشَحَّ مِنْكَ عَلَى دِرْهَمِكَ وَ دِينَارِكَ؛ بحارالانوار، ج74، ص 76.
[4]. روش تحصیل حوزوی شامل پیش‌مطالعه و پیش‌مباحثه، حضور فعال در کلاس، مطالعه، مراجعه و مباحثه است. بکارگیری این سنت‌های صحیح، طلبه را در رشد علمی توانمند ساخته و باعث تسریع در روند کلاس، بهرۀ بهینۀ طلاب از کلاس و استاد و نیز بالا رفتن دقت اساتید در تدریس می‌شود که همه این‌ها موجب بالا آمدن سطح علمی کلاس می‌گردد.
[5]. آموزش‌ها باید متمرکز و طولی باشد تا با تدریس سریع و تمرین مداوم، تسلط به دست آید و زمان یادگیری کاهش یابد.
[6]. در این شیوه با حلّ تمارین مختلف و آشنایی با مصادیق و توجه به کاربرد علوم، گزاره‌ها و مطالب درسی با دقت و سرعت بیشتری آموخته می‌شود و در ذهن جای می‌گیرد. این اصل نیز در بالا بردن ضریب دقّت و سرعت مؤثر می‌نماید.
[7]. اگرچه آموزش تدریجی و حلقه‌به‌حلقه معمول است، اما گاهی حلقه‌های متوالی باعث اتلاف زمان، تکرار و خستگی می‌شود.
[8]. حتی‌المقدور به‌صورت اردوی تابستانی در مکان‌های خوش آب‌وهوا، به‌ویژه برای طلاب با سنین پایین و مجرد.
[9]. توضیحات بیشتر در رابطه با این راهکار و راهکار پیشین، در پیوست «الزامات فیزیکی و کالبدی مدارس علمیه» خواهد آمد
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهیاب های روش مطالعه و یادگیری در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.