عمر کوتاه است[1] و فرصتها سریع میگذرد[2] و این عمر، بزرگترین سرمایه انسان و جوانی مهمترین دوران زندگی هر فرد است.
کوتاهی فرصت و از دست رفتن سریعِ آن، گسترۀ وسیع علوم و معارف، وضعیت بحرانی در عرصه فرهنگ، پرکاری دشمن و کمکاری و سستی در جبهه خودی، همه و همه اقتضا دارد که آموزش طلاب با حداکثر سرعت و بدون اتلاف کمترین وقت پیش رود.[3]
بیشک دقت زیاد بدون توجه به بهرهوری موجب ناکامی یا تأخیر در رسیدن به اهداف خواهد شد. سرعت زیاد نیز اگر همراه با دقت لازم نباشد نهتنها مفید نیست، بلکه گاه باعث آسیبهای جدی خواهد شد.
راهکارها:
1. کم کردن حجم زمانی دروس پیشنهادی حوزه و جایگزینسازی عناوین لازم جهت استفاده بهینه و تکمیل نواقص؛
2. استفاده از متون آموزشی پویا و کارآمد بهعنوان جایگزین یا مکمل برخی از کتب متداول حوزه؛
3. بهرهگیری از ابزارهای نوین آموزشی؛
4. ارائه دروس در چهار قالب تمرین محور[4]، مطالعه محور[5]، استاد محور[6]و کارگاهی[7] با توجه به تفاوت اقتضائات دروس و طلاب؛
5. آموزش روش تحصیل حوزوی[8] و مدیریت زمان؛
6. آموزش طولی و متمرکز؛[9]
7. آموزش کارگاهی؛[10]
8. پرهیز از ارائه دروس در حلقات متوالی غیر لازم؛[11]
9. بهرهگیری از اساتید قوی، مجرّب و منظم؛
10. احیای اوقات غیردرسی، مانند بین الطّلوعین و… ؛
11. کاهش ضابطهمند تعطیلات و هدفمند کردن آن، بهویژه در تابستان؛[12]
12. برگزاری امتحانات دورهای؛
13. استفاده از الگوی خوابگاه بجای حجرهنشینی؛
14. واگذاری میز اختصاصی به طلاب در کتابخانه.[13]
[1]. امیرالمؤمنین؟ع؟: الْمُدَّهݑُ وَ إِنْ طَالَتْ، قَصِیرَهݑ؛ بحار الأنوار، ج 74، ص 380.
[2]. امیرالمؤمنین؟ع؟: الْفُرْصَهݑُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْر؛ نهجالبلاغه، حکمت 21.
[3]. خواندنیها زیاد است، وقت بسیار کم و زودگذر است. دامنه علوم حوزوی نیز روز به روز در حال گسترش است و جامعه انتظارات فراوانی دارد. فلذا نمیتوان عمر را سخاوتمندانه مصرف کرد و وقت را صرف هر کاری نمود. پیامبر اکرم؟ص؟ خطاب به ابوذر میفرمایند: كُنْ عَلَى عُمُرِكَ أَشَحَّ مِنْكَ عَلَى دِرْهَمِكَ وَ دِينَارِكَ؛ بحارالانوار، ج74، ص 76.
[4]. کلاسهایی که نیازمند حل تمرین، مباحثه و مراجعه است؛ مانند دروس اصلی حوزه.
[5]. کلاسهایی که با مطالعه طلاب پیش از کلاس و بهصورت رفع اشکال برگزار میگردد؛ مانند درس احکام.
[6]. کلاسهایی که بهصورت ارائه استاد اداره میشود؛ مانند درس نهجالبلاغه.
[7]. کلاسهایی که بهصورت کارگاهی و با مشارکت طلاب در پیشرفت موضوع کلاس اداره میشود؛ مانند دروس مهارتی.
[8]. روش تحصیل حوزوی شامل پیشمطالعه و پیشمباحثه، حضور فعال در کلاس، مطالعه، مراجعه و مباحثه است. بکارگیری این سنتهای صحیح، طلبه را در رشد علمی توانمند ساخته و باعث تسریع در روند کلاس، بهرۀ بهینۀ طلاب از کلاس و استاد و نیز بالا رفتن دقت اساتید در تدریس میشود که همه اینها موجب بالا آمدن سطح علمی کلاس میگردد.
[9]. حتیالمقدور آموزشها باید طولی و متمرکز باشد نه عرضی و پراکنده. منظور آن است که در مرحله تعلم بسیاری از مباحث بهصورت کامل و سریع ارائه میشود و سپس با تکرار و تمرین تسلّط موردنیاز به دست میآید. بجای آنکه یک ماده درسی در طول یک سال و در کنار دروس دیگر ارائه شود، دریک دوره کوتاهتر با تأخیر انداختن در شروع برخی عناوین درسی ارائه میشود، سپس در ادامۀ سال با تکرار و تمرین، ارتباط با آن درس حفظ شده و تسلّط لازم حاصل میگردد. در این روش تمرکز بر یک ماده درسی بیشتر خواهد بود و درمجموع، زمان اختصاصیافته به آن کاهش مییابد.
[10]. در این شیوه با حلّ تمارین مختلف و آشنایی با مصادیق و توجه به کاربرد علوم، گزارهها و مطالب درسی با دقت و سرعت بیشتری آموخته میشود و در ذهن جای میگیرد. این اصل نیز در بالا بردن ضریب دقّت و سرعت مؤثر مینماید.
[11]. هر چند آموزش علوم بهصورت تدریجی و حلقه حلقه، کاری علمی و متداول است، اما گاه آموزش دروس در حلقههای متوالی و متعدد، موجب صرف زمان بیشتر، تکرار و خستگی میگردد.
[12]. حتیالمقدور بهصورت اردوی تابستانی در مکانهای خوش آبوهوا، بهویژه برای طلاب با سنین پایین و مجرد.
[13]. توضیحات بیشتر در رابطه با این راهکار و راهکار پیشین، در پیوست «الزامات فیزیکی و کالبدی مدارس علمیه» خواهد آمد.
