گزیده ویدئویی از سخنان استاد سید علی طالقانی (هیات علمی دانشگاه باقر العلوم ع) با موضوع درختواره علوم اسلامی در دومین هم‌اندیشی اصحاب علوم اسلامی با عنوان جایگاه نیازهای کاربردی در درختواره علوم اسلامی تقدیم نگاهتان می‌شود.
تعریف درختواره علوم و پیشینه آن
درختواره علوم در واقع نوعی طبقه‌بندی علوم است که سابقه‌ای طولانی دارد و بزرگانی مانند فارابی نیز به آن پرداخته‌اند. ایشان به تفکیک بین “درختواره” و “عرضه درختی” اشاره می‌کند و ویژگی متمایز درختواره را نشان دادن “سلسله مراتب و جایگاه هر بخش یا هر دانش” می‌داند.
دو رویکرد در طبقه‌بندی علوم(درختواره علوم اسلامی)
دو دیدگاه اساسی در طبقه‌بندی علوم وجود دارد:
1. نگاه پیشینی/منطقی
این رویکرد که فارابی نمونه‌ای از آن است، مبتنی بر اصول منطقی و عقلانی بوده و فارغ از تحولات و واقعیت‌های موجود در حوزه‌های دانشی، به صورت انتزاعی به طبقه‌بندی علوم می‌پردازد.
2. نگاه پسینی/کاربردی
این رویکرد بر اساس واقعیت‌ها، نیازها و کاربردهای عملی علوم شکل می‌گیرد و بیشتر با “مدیریت نهاد علم” مرتبط است.
توضیحات در مورد دو رویکرد درختواره علوم
ارتباط طبقه‌بندی علوم با مدیریت دانش
آیا هدف اصلی از طبقه‌بندی علوم، “مدیریت دانش” است یا خیر. اگر هدف مدیریت دانش باشد، طبقه‌بندی پیشینی و منطقی علوم چندان کارآمد نیست، زیرا مدیریت دانش را به “مدیریت منطقی علوم” تقلیل می‌دهد.
ناکارآمدی نگاه اصل موضوعی به علوم جدید
نگاه سنتی به علوم که مبتنی بر اصول موضوعی و بنیادگذاران مشخص است، با ماهیت علوم جدید که اساساً اصل موضوعی نیستند، سازگار نیست. این نکته به بحث “وجود رقبا و زینقش‌های دیگر” و چالش پیش‌بینی تحولات غیرمنتظره در علوم مربوط می‌شود.
کارآمدی طبقه‌بندی پسینی برای مدیریت نهاد علم
طبقه‌بندی و جایگاه‌شناسی پسینی علوم بیشتر با “مدیریت نهاد اجتماعی علم” مرتبط است و در حوزه‌هایی مانند آموزش، تربیت نیروی انسانی، پژوهش، ترویج علم، عمومی‌سازی علم و فرهنگ‌سازی علمی کاربرد دارد.
نقد بر درختواره علوم اسلامی قم
- این بحث خارج از دستور هم‌اندیشی است، به درختواره علوم اسلامی تهیه شده در حوزه علمی قم اشاره می‌کند و گمان می‌زند که هدف اصلی آن بیشتر طبقه‌بندی پسینی علوم بوده است، هرچند به روشنی از طبقه‌بندی پیشینی تفکیک نشده است.
- آسیب‌های احتمالی رویکرد محدودکننده در درختواره‌نویسی
- انتقادی نسبت به این نوع درختواره‌نویسی وارد است همچنین محدود کردن توانمندی‌ها در گسترش علوم از جمله آسیب‌های آن است. بنده نگران هستم که درختواره فعلی حوزه علمی قم با متمرکز کردن تمام قوا بر بخش‌های مصوب، به جای بسترسازی برای گسترش دانش، زمینه‌ساز محدودیت آن شود و اجازه فعالیت فراتر از این چارچوب را به مراکز حوزوی ندهد.
جمع‌بندی
مسئله طبقه‌بندی علوم، بر اهمیت تفکیک بین دو رویکرد پیشینی/منطقی و پسینی/کاربردی تاکید می‌شود. ایشان معتقد است که رویکرد پیشینی با مدیریت دانش به معنای واقعی آن ارتباط وثیقی ندارد و نگاه اصل موضوعی به علوم جدید ناکارآمد است. در مقابل، رویکرد پسینی را برای مدیریت نهاد علم و پرداختن به نیازهای عملی جامعه علمی مناسب‌تر می‌داند. همچنین نقدی بر رویکرد احتمالی درختواره علوم اسلامی قم وارد است و از محدودیت‌های بالقوه آن در گسترش علوم ابراز نگرانی می‌شود. به نظر می‌رسد هدف اصلی استاد طالقانی، ایجاد تفکر انتقادی نسبت به رویکردهای مختلف طبقه‌بندی علوم و توجه به کارکردهای عملی و پیامدهای مدیریتی آن‌ها باشد.
همچنین برای مطالعه همین موضوع در بیانات استاد صرامی بر روی متن کلیک فرمایید.
