گزیده ویدئویی از سخنان استاد سیف الله صرامی (مدير پژوهشكده فقه و حقوق) با موضوع طبقه‌بندی علوم اسلامی در دومین هم‌اندیشی اصحاب علوم اسلامی با عنوان «جایگاه نیازهای کاربردی در درختواره علوم اسلامی»تقدیم نگاهتان می‌شود.
مقدمه
1.لزوم بهره‌گیری از تجربه بشری در طبقه‌بندی علوم: استاد صرامی می فرماید که به دلیل بشری بودن علم حصولی، باید از تجربه بشری در طبقه‌بندی علوم استفاده شود.
“به نظر من خب طبیعی هست که باید ما از تجربه بشری در طبقه‌بندی علوم استفاده کنیم ولا اینکه علوم علوم اسلامی هست دلیلشم این است که علم اصولاً به عنوان علم حصولی علم بشری هست باید از تجربهش استفاده کرد”
2.استاد صرامی دو پایه اساسی را به عنوان چارچوبی برای الگوسازی طبقه‌بندی علوم مطرح می‌سازد.
1.نیازها
2.پرسش‌ها
پژوهشگران این دو پایه را مورد توجه قرار داده‌اند، اما هنوز در درک دقیق منظور و چگونگی تأثیرگذاری آن بر الگوسازی ابهام دارند.
- “یه پایه که دوستان خیلی بهش توجه کردن و البته آقای جوادی ظاهراً مخالفش بودن من حالا دوباره تأکید می‌کنم نیازها و پرسش‌ها هست و من متوجه نشدم که ایشون میگن چی هست منظور از نیازها و پرسش‌ها و چگونه مثلاً تأثیر داره در الگوسازی طبقه‌بندی“
ایده‌های مهم
توجه به منابع
- در الگوسازی و طبقه‌بندی علوم، به ویژه علوم اسلامی، باید توجه کافی و لازم به منابع وجود داشته باشد.
- “اما اونی که نشنیدم از دوستان توجه به منابع هست یعنی علوم به خصوص علوم اسلامی و بقیه علوم البته توج الگوسازی و طبقه بندی ان باید با توجه به منابع باشه“
اهمیت منابع در طبقه‌بندی علوم (با تاکید بر علوم اسلامی)
- ارائه مثال ها از علم زیست‌شناسی می‌توان نحوه توجه به منابع در طبقه‌بندی علوم را تبیین کرد. ایشان معتقد است که پژوهشگر این علم ابتدا باید به بررسی و شناخت منابع زیستی (مانند محیط بیرون، جنگل، دریا و غیره) بپردازد و سپس به تدوین دانش و طبقه‌بندی آن اقدام کند. در الگوسازیی هم برای طبقه‌بندی علوم باید توجه کافی به منابع داشته باشیم به خصوص در حوزه علوم اسلامی باید توجه لازم را داشت.
آسیب‌شناسی ساختار فعلی فقه و کم‌توجهی به قرآن
- به عنوان نمونه‌ای از کم‌توجهی به منابع در علوم اسلامی، به ساختار فعلی علم فقه اشاره می‌شود. ساختار و طبقه‌بندی کنونی فقه ممکن است باعث شود که مجتهد به اندازه کافی به قرآن و حتی روایات مراجعه نکند.
- “یکی از آسیب‌هایی که برای فقه پژوهی در دوران معاصر گفته میشه و البته نه به صورت افراطیست چون من اون رو قبول ندارم به صورت معتدلش این هست که به به منابع اسلامی بهخصوص قرآن توجه کافی نمیشه این یه ینکه توجه نمیشه یکی از دلایل مهم اینکه توجه نمیشه ساختار فقه ما هست یعنی ساختار و طبق طبقه‌بندی علم فقه ما جوریست که از مجتهد نمی‌خواد به اندازه کافی مراجعه به قرآن و حتی به اندازه کافی به روایات مراجعه کنه“
تفاوت نتایج پژوهش با رویکردهای متفاوت به منابع
- پژوهشگر فقهی بدون گرفتار شدن در چارچوب‌های موجود و با مطالعه آزادانه قرآن و روایات باید به بررسی مسائل بپردازد، ممکن است به نتایج متفاوتی دست یابد.
- “ولی اگر آزاد در بدون اینکه گرفتار چارچوب موجود مثلاً فقه باشیم بریم قرآن و روایات رو اول آزاد مطالعه کنیم که در این مورد چی گفتن و حداکثر استنتاق را به نظر خودمون بکنیم می‌بینیم ممکنه به یه نتایج دیگه‌ای برسیم.
تفکیک بین علوم اسلامی اصیل و علوم اسلامی متأثر
- تفکیک مهمی بین علوم اسلامی که منابع آن‌ها بالاصاله اسلامی است (مانند فقه، کلام و اخلاق اسلامی) و علومی که در بستر تلاش‌های مسلمانان شکل گرفته و به آن‌ها علوم اسلامی گفته می‌شود (مانند فلسفه اسلامی، پزشکی اسلامی و روانشناسی اسلامی) هست.
- “عرض کنم که تفکیک بین علوم اسلامی هست که منابعش بالاصاله مال اسلام هست مثل فقه مثل کلام و مثل اخلاق اسلامی که منابع بالاصاله البته اخلاق یه کمی توش انقلب هست ی فقه و کلام نه اینجور نیست منابع منابع اسلامیه بین این علوم و علومی که ما بهش میگیم علوم اسلامی ولی در در بستر تلاش‌های مسلمان‌ها شکل گرفتن یا پرورش پیدا کردن یا تکمیل شدن و لذا بهشون میگیم علوم اسلامی مثل حتی فلسفه اسلامی مثلاً مثل پزشکی اسلامی مثل حتی روانشناسی اسلامی مثلاً این علوم روهم باید تفکیک کنیم“
- نکته مهم این است که در الگوسازی طبقه‌بندی علوم، توجه کامل و تام به منابع ضروری است.
نتیجه‌گیری
اهمیت توجه به منابع، به ویژه در حوزه علوم اسلامی، در فرآیند الگوسازی و طبقه‌بندی مورد تاکید است. همچنین لزوم بهره‌گیری از تجربه بشری، دو پایه نیازها/پرسش‌ها و منابع برای این امر پیشنهاد می‌شود ونقش محوری منابع در شناخت و سازماندهی دانش، به ویژه در علوم مبتنی بر وحی، مورد تاکید قرار می گیرد.
ایشان با ارائه مثال از علم فقه، آسیب‌های ناشی از کم‌توجهی به منابع اصلی را تبیین کرده و خواستار رویکردی اصیل‌تر و مبتنی بر مطالعه مستقیم منابع در پژوهش‌های علوم اسلامی است.
در نهایت، تفکیک بین علوم اسلامی اصیل و علوم اسلامی متأثر نیز به عنوان نکته‌ای مهم در فهم جایگاه منابع در هر یک از این حوزه‌ها مطرح می‌شود.
برای مطالعه بیشتر در مورد طبقه بندی علوم اسلامی بر روی این متن کلیک کنید.
