استادسبحانی،رابطه‌ای طبقه بندی علوم با توانمند‌سازی علوم

گزیده‌ای از سخنان استاد محمد تقی سبحانی (ریاست پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) با موضوع رابطه طبقه‌بندی علوم با توانمندسازی علوم اسلامی در دومین هم‌اندیشی اصحاب علوم اسلامی با عنوان «جایگاه نیازهای کاربردی در درختواره علوم اسلامی»تقدیم می‌شود.

مقدمه

در عصر حاضر، با توجه به گسترش روزافزون دانش و علوم، لزوم طبقه بندی و سازماندهی این دانش‌ها بیش از پیش احساس می‌شود. این امر به ویژه در حوزه علوم اسلامی، که دارای تنوع و گستردگی خاصی است، اهمیت بسزایی دارد. هدف از این نوشتار، بررسی دیدگاه‌های استاد سبحانی در مورد طبقه بندی علوم و نقش آن در توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی است.

دیدگاه‌های استاد سبحانی در مورد طبقه بندی علوم

استاد سبحانی بحث خود را با طرح این سؤال اساسی آغاز می‌کند: “چه رابطه‌ای بین طبقه‌بندی علوم و توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی وجود دارد؟” او به دنبال یافتن سهم و نقش طبقه‌بندی علوم در این فرایند است و می‌خواهد بداند که چگونه می‌توان از این ابزار برای ارتقای سطح کیفی و کمی علوم اسلامی بهره برد.

1.تمایز بین طبقه بندی علوم و درختواره رشته‌های تحصیلی

استاد سبحانی تاکید دارند که طبقه بندی علوم و درختواره رشته‌های تحصیلی دو مقوله متفاوت هستند و نباید این دو را با یکدیگر اشتباه گرفت. به نظر ایشان، ساماندهی رشته‌های تحصیلی با اهداف و رویکردهای خاص خود انجام می‌شود، در حالی که طبقه بندی علوم به دنبال شناخت ساختار و روابط بین علوم مختلف است.

2.جدایی نظام آموزشی از طبقه بندی علوم

استاد سبحانی معتقدند که امروزه، نظام رشته‌های تحصیلی به تدریج از طبقه بندی علوم جدا شده است. این جدایی به ویژه در رشته‌های عملی و تجربی بیشتر به چشم می‌خورد. در گذشته، نظام آموزشی بر اساس طبقه بندی علوم شکل می‌گرفت و تربیت و پرورش علمی بر اساس آن انجام می‌شد. اما امروزه، نظام آموزشی بیشتر به دنبال پاسخگویی به نیازهای بازار کار و جامعه است و کمتر به ساختار منطقی علوم توجه می‌کند.

3.تمرکز بر طبقه بندی علوم برای توسعه و توانمندسازی

برای توسعه علوم اسلامی، باید ابتدا طبقه‌بندی علوم را از درختواره رشته‌ها جدا کرد. به گفته استاد سبحانی، این طبقه‌بندی می‌تواند نقشه‌ای برای شناسایی نقاط قوت و ضعف و پیشرفت علوم اسلامی باشد.

4.ماهیت پسینی طبقه بندی علوم

بر اساس گزارش‌های تاریخی، طبقه بندی علوم ماهیتی پسینی داشته است. به این معنا که پس از تراکم دانش و شکل‌گیری حوزه‌های آموزشی و پژوهشی، دانشمندان اقدام به ارائه طبقه بندی جدید می‌کردند. این نشان می‌دهد که طبقه بندی علوم بیشتر به دنبال تبیین و تنظیم دانش موجود بوده است تا تعیین مسیر آینده آن.

5.امکان تلقی پیشینی از طبقه بندی علوم

با این حال، شواهدی نیز برای دفاع از تلقی پیشینی از طبقه بندی علوم وجود دارد. برای مثال، فارابی در “احصاء العلوم” ساختاری برای دانش‌های زمان خود ایجاد کرد که می‌توانست به توسعه دانش در آینده کمک کند. این نشان می‌دهد که طبقه بندی علوم می‌تواند نقشی فعال در هدایت و توسعه دانش ایفا کند.

6.تفاوت طبقه بندی دانش و نظام دانش

نکته مهم دیگری که استاد سبحانی به آن اشاره می‌کنند، تفاوت بین طبقه بندی دانش و نظام دانش است.در گذشته، اندیشمندان روابط طولی میان دانش‌ها را در قالب یک هرم عمودی تصور می‌کردند. اما امروزه، جامعه علمی نظام دانش را به شکل شبکه‌ای و غیرخطی می‌بیند و این نگاه روابط بین دانش‌ها را پیچیده‌تر و متنوع‌تر نشان می‌دهد.

7.رعایت اموری در طبقه بندی علوم برای توسعه و توانمندسازی

استاد سبحانی تاکید دارند که اگر به دنبال توسعه و توانمندسازی دانش هستیم، باید مشخص کنیم چه اموری را در طبقه بندی علوم باید رعایت کنیم. این امور می‌تواند شامل توجه به نیازهای جامعه، مقتضیات زمان، و اهداف و ارزش‌های اسلامی باشد.

8.اهمیت دیدگاه جامع و فراگیر در سطح دانش‌شناسی برای طبقه بندی دانش

نیاز به یک دیدگاه جامع و فراگیر در سطح دانش‌شناسی برای طبقه بندی دانش ضروری است. این دیدگاه باید بتواند تمام ابعاد و زوایای مختلف دانش را در نظر بگیرد و روابط بین آنها را به درستی تبیین کند.

9.ماهیت پیشینی و پسینی طبقه بندی دانش

بحث طبقه بندی دانش، هم جنبه پیشینی دارد و هم جنبه پسینی. تحولات دانش قابل مدیریت نیستند، اما سویه داد که چه دانشی تولید کند توان به جامعه علمی دستور یک نمی، تأ قابل طراحی و مهندسی هستند.

10.ترکیب نگاه پیشینی و پسینی در طبقه بندی دانش

به نظر استاد سبحانی، طبقه بندی علم ترکیبی از نگاه پیشینی و پسینی است، زیرا نمی‌توان دستاوردهای بشری و تقسیمات دانش را نادیده گرفت.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

با توجه به دیدگاه‌های استاد سبحانی، می‌توان نتیجه گرفت که طبقه بندی علوم نقش مهمی در توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دارد، اما این نقش باید با توجه به مبانی و اصول مشخص و با در نظر گرفتن تمایزات بین طبقه بندی علوم و سایر مقولات مرتبط، تعریف شود. همچنین، باید توجه داشت که طبقه بندی علوم می‌تواند هم جنبه پیشینی داشته باشد و هم جنبه پسینی، و تلفیق این دو رویکرد می‌تواند به نتایج بهتری منجر شود.

علاوه بر این، برای تحقق اهداف توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی، الزم است که با ایجاد سازوکارهای مناسب، از نظرات و تجربیات اساتید و صاحب‌نظران در این زمینه بهره برد و با توجه به نیازهای جامعه و مقتضیات زمان، به بازنگری و اصلاح مستمر نظام طبقه بندی علوم پرداخت.  استاد سبحانی معتقدند که با رعایت این نکات می‌توان از طبقه بندی علوم به عنوان ابزاری کارآمد در جهت ارتقای سطح علوم اسلامی و پاسخگویی به نیازهای جامعه بهره برد.

همچنین برای مطالعه بیشتر این موضوع در بیانات استاد جوادی بر روی متن کلیک نمایید.