گزیده‌ای از دیدگاه‌های استاد رضا اکبری (عضو گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه امام صادق (عليه السلام) در دومین هم‌اندیشی اصحاب علوم اسلامی با عنوان «درختواره علوم اسلامی و ضرورت توجه به فاعل اخلاقی» تقدیم می‌گردد.
مقدمه
در بررسی ساختار درختواره علوم اسلامی، توجه صرف به طبقه‌بندی و ساختار دانش کافی نیست، بلکه لازم است کنشگران و فاعلان این عرصه، یعنی اساتید و طلاب نیز مورد توجه قرار گیرند. دیدگاه استاد اکبری بر این است که برای تدوین یک درختواره علمی کارآمد، باید به نقش و ویژگی‌های افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، به ویژه در آینده، توجه ویژه‌ای داشت. ایشان معتقدند که فقط با رویکردی جامع که هم ساختار دانش و هم عامل انسانی را در نظر بگیرد، می‌توان به توسعه و توانمندسازی واقعی علوم اسلامی دست یافت.
اهمیت کار بالینی در حوزه علمیه
همان طور که پزشکان با تجربه بالینی بیماری‌ها را تشخیص می‌دهند، طلاب نیز باید با مسائل واقعی و عملی درگیر شوند. کار بالینی به معنای حضور در سازمان‌ها و نهادهای مرتبط و لمس مشکلات از نزدیک است و به افراد کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از مسائل پیدا کنند.
اهمیت حلقه های مطالعاتی تخصصی و مسئله محور
رشته‌های علمی گام به گام شکل می‌گیرند و برای تکوین آنها، حلقه‌های مطالعاتی ضروری است که در آن پژوهشگران به مطالعه و تولید دانش می‌پردازند. این دانش باید به تدریج در قالب کتاب‌ها، سرفصل‌ها و مقالات ارائه شود. همچنین، در کنار کار بالینی، باید از متخصصان عرصه های مختلف دعوت شود تا در اتاق های فکری، مسائل خود را مطرح کنند و راهکارهای موثری برای آن ها ارائه شود.
نقش اتاق های تعامل علمی طلاب و حجره
نحوه چیدمان اتاق های طلاب و حجره ها اهمیت دارد. حضور افراد با تخصص های مختلف (مانند فقیه، فیلسوف، متخصص ادیان و اقتصاددان) در یک اتاق می تواند به تبادل نظر و تولید ایده های جدید منجر شود. این گفتگوهای غیررسمی در اوقات استراحت، ناخودآگاه در ذهن شرکت‌کنندگان نهادینه شده و ایده‌های خلاقانه‌ای خلق می‌کند.
پرهیز از ظاهرگرایی و حسن و قبح عقلی
استاد اکبری هشدار می دهد که باید از افتادن در دام ظاهرگرایی و حسن و قبح پرهیز کرد. نباید با مراجعه صرف به قرآن و احادیث، همه چیز را استخراج کرده و عقل را کنار گذاشت؛ بلکه حسن و قبح عقلی نباید تعطیل شود.
ضرورت تخصص گرایی و مرجعیت بخشی به استادان متخصص
باید به گونه ای عمل کرد که حوزه در کسب عناوین علمی از دانشگاه جلوتر باشد. حوزه‌های علمیه یکسان نیستند و برخی از آن ها اهمیت دارند. باید به اساتید متخصص اعتبار علمی بخشید و محتوای درسی اساتید تراز اول را با کیفیت بالا ضبط و در پلتفرم‌های دیجیتال منتشر کرد. همچنین، باید از رویکرد علامه پنداری فاصله گرفت و همکاری در نگارش مقالات مشترک با متخصصان و تالیف کتاب ها ضروری است.
مولفه های اصلی در تدوین درختواره
- توجه به مسئله و فاعل اخلاقی: در کنار توجه به طبقه‌بندی علوم اسلامی، باید به افراد فعال در این عرصه نیز توجه شود.
- کار بالینی و تجربه عملی: طلاب باید با مسائل واقعی جامعه درگیر شوند.
- حلقه‌های مطالعاتی تخصصی: باید حلقه‌هایی برای مطالعه و تولید دانش ایجاد شود.
- تعاملات علمی: اتاق‌های طلاب و حجره‌ها باید به فضایی برای تبادل نظر تبدیل شوند.
- پرهیز از ظاهرگرایی و توجه به عقل: نباید صرفاً به ظاهر نصوص اکتفا کرد.
- تخصص‌گرایی و مرجعیت بخشی: باید به استادان متخصص مرجعیت بخشیده شود.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
استاد اکبری با تاکید بر اهمیت تجربه عملی و کار بالینی در کنار مباحث نظری، به ضرورت ایجاد حلقه‌های مطالعاتی تخصصی و فضاهای تعامل علمی اشاره می‌کند. همچنین، ایشان بر پرهیز از ظاهرگرایی و توجه به عقلانیت و لزوم تخصص‌گرایی و مرجعیت بخشی به استادان متخصص تاکید دارد.
استاد اکبری تأکید می‌کند که برای دستیابی به یک درختواره علمی پویا و کارآمد، باید همزمان به دو عنصر اساسی توجه کنیم: ساختار دانش و ویژگی‌های کنشگران آن. ایشان هشدار می‌دهند که اگر این دو عامل را در نظر نگیریم، هرگونه تلاش برای توسعه درختواره علوم اسلامی به نتیجه مطلوبی نخواهد رسید.
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به پرونده‌های دانش در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
