مادّۀ 1. عنوان
عنوان رشته سطح چهار «کلام تطبیقی امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیه» است.
مادّۀ 2. تعریف
سطح چهار آموزشی ـ پژوهشی «کلام تطبیقی امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیه» چهارمین مقطع از تحصیلات حوزوی و یکی از رشتههای حوزه دانشی «کلام، ادیان، فرق و مذاهب» است که در آن طلاب ضمن تسلط بر آراء کلامی امامیّه، توان نقد و ارزیابی آراء مذاهب کلامی معتزله، اشاعره و ماتریدیه و همچنین مهارت تدریس و تحقیق و توان ارائه نظریه و پاسخ به نیازهای علمی و تخصّصی در موضوعات مرتبط با این رشته را کسب کرده و پس از دفاع از رساله، دانشنامه سطح چهار در رشته «کلام تطبیقی امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیه» دریافت میکنند.
مادّۀ 3. اهداف
1. ایجاد تسلّط بر آراء کلامی و اعتقادی امامیّه و همچنین تسلط بر آراء و اندیشههای معتزله، اشاعره و ماتریدیه در مباحث کلامی؛
2. تقویت توان پژوهش در حدّ تحلیل استدلالی و ارائه نظریه در مباحث کلامی امامیّه و نقد و ارزیابی تحلیلی و استدلالی اندیشههای کلامی معتزله، اشاعره و ماتریدیه؛
3. ارتقاء توان پاسخگویی به نیازهای علمی و تخصّصی در مباحث کلامی امامیّه خصوصاً موضوعات اختلافی با فرق کلامی معتزله، اشاعره و ماتریدیه؛
4. تأمین پژوهشگر مورد نیاز و زمینهسازی جهت تولید علم و توسعه دانش در مباحث کلامی امامیّه خصوصاً حوزه نقد و ارزیابی آراء کلامی معتزله، اشاعره و ماتریدیه؛
5. تأمین استاد مورد نیاز در مباحث کلامی امامیّه، معتزله، اشاعره و ماتریدیه؛
مادّۀ 4. ضرورت
1. لزوم بررسی استدلالی و تحلیلی مباحث و مسائل کلامی امامیّه به صورت تطبیقی با حوزه های کلامی اهل سنت خصوصاً ماتریدیه، معتزله و اشاعره به منظور تبیین استدلالی اعتقادات امامیّه و دفاع از مکتب اهلبیتعلیهم السلام
2. مأموریت حوزههای علمیه در تربیت اندیشمند و نظریهپرداز در مسائل کلامی خصوصاً حوزههای کلام تطبیقی جهت تبیین، ترویج و دفاع از عقاید شیعه امامیّه و پاسخ به شبهات؛
3. نیاز جامعه و نظام اسلامی به تبیین، ترویج و اثبات برتری عقاید حقه شیعه در مقایسه با دیگر مذاهب اسلامی
مادّۀ 5. سیاستها
1. اهتمام به ارتقاء فضائل و ملکات اخلاقی ومعنوى طلّاب؛
2. اهتمام به بهرهگیری از سنّتهای کارآمد حوزوی، فناوریها و روشهای نوین و مؤثّر در آموزش و پژوهش؛
3. اهتمام به رویکرد نقادانه و نظریهپردازانه، با طرح دیدگاههای چالشی مرتبط با مباحث کلامی شیعه و نقد آراء کلامی معتزله، اشاعره و ماتریدیه؛
4. تأکید بر بهرهگیری از زبان تخصّصی درفعالیتهای آموزشی و پژوهشی؛
5. اهتمام به تأمین نیازهای علمی نظام و جامعه اسلامی در مباحث کلامی امامیّه و نقد رویکردها و آراء کلامی معتزله، اشاعره و ماتریدیه.
مادّۀ 6. نظام آموزشی
نظام آموزشی سطح چهار، نیمسالی، درسی – ساعتی و حضوری است. طول دوره با احتساب پایاننامه، حدّاقل 10 و حدّاکثر 12 نیمسال خواهد بود.
مادّۀ 7. شرایط پذیرش
1. احراز صلاحیتهای عمومی و اخلاقی بر اساس آییننامههای مصوّب؛
2. دارا بودن مدرک علمی سطح سه از رشته کلام اسلامی.
تبصره: پذیرشِ طلاب دارای مدرک علمی سطح سه در سایر رشتههای حوزه دانشی «کلام، ادیان، فرق و مذاهب» مشروط به گذراندن دروس پیشنیاز، مجاز است.
3. قبولی در سنجش علمی؛
4. احراز تواناییهای لازم در مهارتهای خواندن، درک مطلب و نگارش به زبان عربی از طریق برگزاری آزمون و یا ارائه مدرک معتبر.
مادّۀ 8. عناوین و مشخصات کلّی
| ردیف | عنوان درس | ساعت |
| 1 | خارج اصول (دو سال) | 220 |
| 2 | خارج فقه (دو سال) | 220 |
| 3 | بررسی اجتهادی آیات و روایات مناسب با مباحث کلامی | 96 |
| 4 | تحقیق فقهی و اصولی 1و 2 | 64 |
| 5 | دروس تخصّصی | 592 |
| 7 | رساله علمی (پایاننامه) | 288 |
| جمع ساعت | 1480 |
مادّۀ 9: جدول دروس پیش نیاز
| ردیف | عنوان | ساعت | اهداف |
| 1 | کلام اسلامی 1 تا 3 | 96 | تبیین و تحلیل مهمترین مسائل کلامی، مانند اسماء، صفات و افعال الهی، نبوت، امامت و معاد با رویکرد تطبیقی همراه با اثبات حقانیت دیدگاه اهل بیت علیهمالسلام |
| 2 | فلسفه اسلامی | 64 | تبیین اصول و قواعد اساسی فلسفه اسلامی تأثیر گذار در کلام اسلامی، مانند: احکام کلی وجود، مواد ثلاث، علّت و معلول و … . |
| 3 | علل پیدایش و تطور مذاهب کلامی | 32 | شناخت و بررسی علل و بسترهای اجتماعی پیدایش و تطوّر مذاهب مهمّ کلامی شیعه و اهلسنّت موجود و یا مؤثّر در تاریخ |
| 4 | منابع کلامی و حدیثی فریقین | 32 | معرفی و بررسی تحلیلی منابع و کتب مهمّ کلامی و حدیثی فریقین به صورت مقایسهای |
| 5 | منابع معرفتی فریقین | 32 | اعتبارسنجی و بررسی مقایسهای منابع معرفتی تشیّع و تسنّن، مانند: قرآن، سنّت، عقل، اجماع، قیاس، استحسان، مصالح مرسله و قول صحابی و تبیین شرائط و قلمرو هر یک |
| جمع ساعت | 256 |
مادّۀ 10: جدول دروس تخصّصی
| ردیف | عنوان درس | ساعت | هدف |
| 1 | روششناسی کلام تطبیقی | 32 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای دیدگاه امامیّه با دیگر مذاهب کلامی اسلامی درباره اقسام روشهای کلامی در مقام استنباط و مقام اثبات، دفاع و نقد |
| 2 | مبانی معرفتشناختی علم کلام | 32 | تحلیل و بررسی مقایسهای دیدگاه امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه درباره مهمترین مسائل معرفتشناسی مانند: چیستی، انواع، امکان، منابع و ابزار و معیار معرفت و کاربست آنها در علم کلام. |
| 3 | مبانی انسانشناختی علم کلام | 32 | تحلیل و بررسی مقایسهای دیدگاه امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه دربارۀ مهمترین مسائل انسانشناسی تأثیرگذار در علم کلام مانند: حقیقت نفس و بدن و رابطه آن دو، تجرّد نفس و قوای آن، تعلّق نفس به بدن، بقای نفس و… به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 4 | براهین اثباتوجود خداوند | 32 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای مهمترین ادلّۀ متکلمان امامیّه، معتزله، اشاعره و ماتریدیّه در خصوص اثبات وجود خداوند مانند: برهان امکان، حدوث و نظم به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 5 | توحید ذاتی و صفاتی | 32 | تحلیل و ارزیابی انتقادی و مقایسهای دیدگاه امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه درباره توحید ذاتی، و مباحث هستی شناختی و معنا شناختی صفات الهی با تأکید بر صفات خبری به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 6 | عدل و حکمت الهی | 32 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای آراء متکلّمان امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه دربارۀ حقیقت و مبانی(حسن و قبح) عدل و حکمت الهی و رابطۀ آن با مسائلی مانند شرور و تفاوتها به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 7 | توحید افعالی | 32 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای آراء متکلمان امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه درباره حقیقت توحید افعالی و نسبت آن با نظام علّیت و اختیار انسان به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 8 | قضا و قدر | 32 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای آراء متکلمان امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه درباره حقیقت قضا و قدر، و نسبت آن با مباحثی مانند: بدا، اختیار انسان، سعادت و شقاوت به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 9 | توحید عبادی | 32 | تحلیل استدلالی و مقایسهای آراء متکلمان امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه درباره حقیقت و مظاهر توحید عبادی و سازگاری آن با اموری مانند: توسل و شفاعت به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 10 | وحی | 32 | تحلیل استدلالی و ارزیابی مقایسهای آراء و دیدگاههای متقدّمین و معاصرین دربارۀ حقیقت وحی و نسبت آن با الهام، شهود، تجربۀ دینی و رؤیای صادقه به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات |
| 11 | اعجاز | 16 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای آراء حکماء و متکلّمان امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه دربارۀ حقیقت و فاعل معجزه و نحوۀ دلالت آن و به همراه مقایسۀ آن با کرامت، اِرهاص و سحر ضمن پاسخ استدلالی با تأکید بر نقد آراء آنها |
| 12 | علم و عصمت پیامبر و امام | 32 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای دیدگاه متکلّمان امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه درباره منشأ و گسترۀ علم و عصمت پیامبر صلیاللهعلیهوآله و لزوم و گسترۀ علم و عصمت برای ائمّه علیهمالسلام به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 13 | خاتمیّت | 16 | تحلیل و ارزیابی دیدگاهها درباره فلسفه خاتمیّت و نسبت و رابطه خاتمیّت با امامت به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات معتزله، اشاعره و ماتریدیّه |
| 14 | حقیقت امامت وراه شناخت امام | 32 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای دیدگاه متکلّمان امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه درباره حقیقت و جایگاه امامت و طرق تعیین و شناخت امام به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 15 | دلائل امامتاهلبیت علیهم السلام | 32 | تبیین و تحلیل استدلالی دیدگاه متکلمان امامیّه درباره دلائل نقلی و عقلی امامت اهلبیت علیهمالسّلام و پاسخ به نقدهای متکلّمان معتزله، اشاعره و ماتریدیّه در این زمینه |
| 16 | بررسی ادلّۀخلافت خلفا | 16 | تحلیل استدلالی و نقد دیدگاه متکلّمان معتزله، اشاعره و ماتریدیّه در مورد ادلّۀ خلافت خلفا به همراه پاسخ به شبهات آنها |
| 17 | مسائل اساسی مهدویّت | 32 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای دیدگاه متکلمان امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه در مباحث اساسی و اختلافی مهدویت مانند: نَسَب، ولادت، علائم ظهور و غیبت به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 18 | حیات برزخی | 16 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای دیدگاه متکلمان امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه درباره حیات برزخی، ویژگیها و آثار آن |
| 19 | ضرورت و کیفیّت معاد | 32 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای دیدگاه امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه درباره ضرورت معاد، ابطال تناسخ ، معاد جسمانی و روحانی به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 20 | ثواب و عقاب اخروی | 32 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای آراء متکلمان امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیّه درباره حقیقت ثواب و عقاب، وعد و وعید، احباط و تکفیر و خلود به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| 21 | ایمان و کفر | 16 | تحلیل و ارزیابی مقایسهای آراء متکلمان امامیّه با معتزله، اشاعره و ماتریدیه درباره حقیقت ایمان و کفر و احکام آن به همراه نقد آراء و پاسخ به شبهات آنها |
| جمع ساعت | 592 |
برای مطالعات بیشتر درباره آشنائی با کلام تطبیقی، به مبحث مربوطه در پایگاه اطلاع رسانی حوزه مراجعه فرمایید.
برای مطالعات بیشتر مباحث مشابه میتوانید به راهباب های آموزشی در سایت توسعه و توانمدسازی علوم اسلامی مراجعه کنید.
